Morgunblaðið - 22.03.1995, Qupperneq 2

2 B MIÐVIKUDAGUR 22. MARZ 1995
MORGUNBLADIÐ
HAGVÖXTUR og nýsköpun í
atvinnulífinu á næstu árum getur
komið frá smærri fyrirtækjunum
og sjálfstætt starfandi einstakling-
um ef rétt er á haldið. Þess vegna
er mikilvægt að skapa þessum
smærri rekstraraðilum þær að-
stæður að þeir geti blómstrað. Hjá
minni fyrirtækjum býr oft mikið
frumkvæði, sköpunarafl og dugn-
aður. Það er ekki aðeins vegna
mögulegs hagvaxtar að tryggja
þarf smærri fyrirtækjunum góðar
rekstraraðstæður. Fjöldi lands-
manna á alla afkomu sína undir
árangri litlu fyrirtækjanna. Þetta
eru gjarnan fyrirtæki sem fram-
fleyta einni eða örfáum fjölskyldum
sem lagt hafa alla krafta sína og
fé í reksturinn.
En hvetjar eru rekstaraðstæður
smáfyrirtækjanna? Bakhjarlinn er
oft ekki annar en eignir venjulegr-
ar fjölskyldu og orustuvöllurinn er
takmarkaður innanlandsmarkaður.
Oft þurfa þessir litlu rekstraraðilar
að standa í harðri samkeppni við
volduga keppinauta, þunglamlegt
opinbert kerfi og úrelta löggjöf. í
baráttu viðskiptalífíns hafa þeir
styttra sverð en þeir sem meira
mega sín og verða því annaðhvort
að ganga feti framar, vera skjótr-
áðir og taka verulega áhættu eða
fara sér hægar og treysta á hygg-
indi sín en missa þá ef til vill af
góðum tækifærum. Athygli pg
áhugi ráðamanna þjóðarinnar á
smærri fyrirtækjunum er yfirleitt
lítill. Þeir horfa oftast
til stóru fyrirtækjanna
eða stóriðju þegar rætt
er um aðgerðir í at-
vinnumálum.
Bætum
rekstraraðstöðu
smærri
fyrirtækjanna
Hægt er að bæta
rekstraraðstæður smá-
fyrirtækjanna með
margvíslegum hætti.
Það er hrein bábylja
að ríkisvaldið hvorki
eigi né megi koma ná-
lægt stuðningi á þessu
sviði. Það þýðir hins
vegar ekki að ríkið eigi að þur-
rausa sjóði sína eða sjálft að vera
í rekstrinum heldur á það að örva
og hlúa að rekstrinum.
í Bandaríkjunum og fleiri fram-
faralöndum hefur verið efnt til sér-
staks átaks til eflingar smáfyrir-
tækja með aukinn hagvöxt að
markmiði. Þessar aðgerðir þurfum
við Islendingar að kynna okkur vel
og fella að þeim aðstæðum sem
hér ríkja.
Nauðsynlegt er að útvega
áhættufjármagn til nýsköpunar hjá
smærri fyrirtækjum en það hefur
verið ófáanlegt. I þessum fyrirtækj-
um eru fyrir hendi stórgóðar hug-
myndir og reynsla til þess að hrinda
þeim í framkvæmd en fjármagnið
vantar og fyrirtækin geta ekki leyft
sér að taka nokkra
áhættu. Þessu þarf að
breyta. Nú, þegar við
íslendingar höfum
eignast Iðnþróun-
arsjóð að fullu, er eðli-
legt að hann verði
nýttur í þessum til-
gangi en þess gætt að
skerða hann ekki. Sú
nýsköpun sem nær
árangri og skilar arði
verður að nýta til þess
að greiða töpuð útlán.
Enn frekari stuðning-
ur við nýsköpun á að
geta orðið á næsta
kjörtímabili ef okkur
tekst að auka hagvöxt
hér á landi í 3% eða meira og ríkis-
útgjöldum er haldið á sama stigi
og nú er. í stefnu Framsóknar-
flokksins er gert ráð fyrir að leggja
einn miljarð á ári í nýsköpun.
Sérstakan stuðning eða hag-
kvæm lán þarf að veita fyrirtækjum
til þess að auka framleiðni í rekstri
en hún er því miður lægri hér á
landi en í helstu samkeppnislöndum
okkar. Rekstrarþekking og mennt-
un er forsenda aukinnar fram-
leiðni. Þá þekkingu þurfum við að
fá með eins skjótum hætti og hægt
er. Við eigum þess vegna strax að
leita í auknum mæli til útlanda
eftir framleiðniþekkingu en gert
hefur verið. Jafnramt á að hvetja
og hjálpa skólunum að efla nám í
rekstri. Með svipuðum aðferðum
Nauðsynlegt er að út-
vega áhættufjármagn,
— —-
segir Olafur Om Har-
aldsson, til nýsköpunar
hjá smærri fyrirtækjum.
þarf að örva markaðsstarf íslenskra
fyrirtækja. Verðlauna þarf þá aðila
sem efla framleiðni og markaðs-
sókn.
Gefa þarf fyrirtækjum tíma-
bundinn afslátt af orku ef þau eru
að auka framleiðslu sína eða taka
upp nýjar vinnsluaðferðir til auk-
innar framleiðni.
Samkeppnisstaða
Styrkja þarf samkeppnisstöðu
smærri fyrirtækjanna. I flestum
arðvænlegum atvinnugreinum hér
á landi hafa risið upp tiltölulega
stór fyrirtæki sem hafa tögl og
hagldir á viðkomandi markaði. Þau
eiga líka oft greiðari aðgang að
fjármagni og fyrirgreiðslu ýmiss
konar. Þessi fyrirtæki eru miklir
burðarásar í atvinnulífínu og ekki
mun af veita að þau hafí fyllstu
getu til þess að takast á við sam-
keppni sem væntanlega fylgir
frjálsari viðskiptaháttum milli
landa. En stærri fyrirtækin eiga
ekki að hafa aðstæður til þess að
beita ofriki sem hindrar alla mögu-
leika smærri fyrirtækjanna. Veldi
sumra þessara fyrirtækja reis á
úreltum samkeppnislögum og að-
stöðu til einokunar. Nú eru nýir
tímar. Hið opinbera verður að gæta
þess í veitingu heimilda og aðstöðu
að takmarka ekki samkeppnis-
möguleika og drepa niður frum-
kvæði annarra. Einnig geta ríki og
sveitarfélög gætt þess betur að
skilja smærri fyrirtækin ekki út-
undan í útboðum á verkum og þjón-
ustu.
Nýleg samkeppnislög þurfa að
vera í stöðugri skoðun og sam-
keppnisráð þarf að fá tækifæri til
þess að móta starf sitt. Fámenni
og smæð íslenska markaðarins
krefst sérstakrar aðgæslu. Jafn-
framt þarf að auka gagnkvæman
skilning milli ríkisvaldisins, þ.e.
embættismanna og stjórnmála-
manna, annars vegar og smærri
fyrirtækjanna hins vegar. Stirðleiki
og skrifræði má ekki hamla eðlileg-
um viðskiptum og liprum samskipt-
um þessara aðila.
Með því að efla smærri fyrirtæk-
in virkjum við það framtak og
reynslu sem býr í svo mörgum Is-
lendingum. Það kemur stóru fyrir-
tækjunum einnig til góða. Jarðveg-
ur atvinnulífsins verður fijórri og
aukinn hagvöxtur skilar sér til
landsmanna. Það er síðan á ábyrgð
löggjafans og annarra ráðandi að-
ila í þjóðfélaginu að efnahagsbati
komi fram í nægri atvinnu fyrir
alla, mannsæmandi kjörum og
réttlátu velferðarkerfi.
Höfundur er í 2. sæti á
framboðslista
Framsóknarflokksins í Reykjavík.
__________________KOSIMIÍMGAR 8, APRIL_
Mennirnir með stuttu sverðin
Ólafur Örn
Haraldsson
Trúnaður og frelsi
ÍSLAND í dag - einkennist af
fákeppni og einokun. íslenskt
samfélag er mótað af samkeppni
fárra fyrirtækja og stofnana. Merki
þessa má sjá nánast á öllum sviðum
íslensks þjóðfélags. Á undanförnum
árum hefur freisi I viðskiptalífí auk-
ist til muna á íslandi - og er það
vel. Höftum á 'viðskiptalífínu hefur
verið aflétt og var það tímabært.
Opnað hefur verið fyrir viðskipti
erlendra fyrirtækja hér á landi, m.a.
með EES samningnum. Opinber
ákvarðanataka um verðlag hefur að
mestu leyti verið afnumin - nema
í landbúnaði. Ríkjandi viðhorf hefur
verið að það yrði íslensku efnahags-
lífí til framdráttar að auka frelsi í
viðskiptum. Opinbert eftirlit hefur
hætt að vera skömmtunartæki og
breyst í almennt eftirlit með við-
skiptaháttum og eðlilegum leikregl-
um. Settar hafa verið á laggirnar
stofnanir einsog Samkeppnisstofn-
un. Þar gefst viðskiptalífínu tæki-
færi til að krefjast réttlátra við-
skiptahátta. Mjög stór spor hafa þar
verið stigin til batnaðar og eflaust
eiga þau eftir að verða fleiri.
Markaður hinna fáu
Nauðsynlegt er samt að halda á
loft umræðum um viðskiptasiðferði
og siðferði almennt, því góð vísa
verður aldrei of oft kveðin. Mikil-
vægt er að menn geri sér grein fyr-
ir að ekki er allt gull sem glóir. Þó
margt hafí áunnist á umliðnum
árum er samt margt ógert. Eitt er
það sem er mjög áberandi í íslensku
efnahagslífi, en það er samkeppni
fárra fyrirtækja eða stofnana. Mjög
áríðandi er að almenningur, stjórn-
málamenn og aðrir átti sig á því að
á fákeppnismarkaði - markaði
hinna fáu, ríkja ekki eðlileg eða
sömu samkeppnislögmál og á óheft-
um samkeppnismarkaði. Óheftur
samkeppnismarkaður gerir ráð fyrir
því að fjöldi seljenda vöru og þjón-
ustu sé það mikill að enginn einn
geti haft afgerandi áhrif á verð og
aðra söluskilmála. Því miður er slíkt
fyrirkomulag óvíða til staðar á Is-
landi.
Nánast er sama á hvaða svið þjóð-
lífsins er litið. Samkeppnin er ein-
ungis milli fárra fyrirtækja - í besta
falli. Stundum einungis
tveggja til fimm fyrir-
tækja. Þar má nefna
olíufyrirtækin, trygg-
ingafélögin, bankana,
peningamarkaðinn,
skipasamgöngur, flug-
samgöngur, fjölmiðl-
ana og nú á smásölu-
markaðnum (matvöru-
verslanir gegn Hag-
kaup - Bónus). Alls-
staðar á þessum svið-
um þjóðlífsins eru ein-
ungis fá^ fyrirtæki til
staðar. íslenskt við-
skiptalíf er lítið og
markaðurinn smár.
Eðlilegt er því að ekki rúmist mörg
fyrirtæki í hverri atvinnugrein. Sér-
staklega á þetta við þar sem stærð-
Það þarf ekki nema
samráð örfárra ein-
staklinga, segir Snorri
Styrkársson, til að
hindra eðlilega sam-
keppni á íslenskum pen-
ingamarkaði.
arhagkvæmni er til að dreifa. Óeðli-
legt verður þó að teljast að slíkt
ástand eigi að skapast á matvöru-
markaðnum (srnásölumarkaðnum).
Frjáls vaxtamyndun
Eðli atvinnustarfsemi, þar sem
fá en öflug fyrirtæki keppa um
markaðinn, er ekki það sama og ef
mjög mörg fyrirtæki eru til staðar.
AÍlar kenningar um fijálsa verð-
myndun án opinberra afskipta
byggjast á því að mörg fyrirtæki
séu til staðar en ekki fá. Ef fyrirtæk-
in eru mjög fá verður að beita
ströngu opinberu eftirliti til að fylgj-
ast með gangi mála. Grípa verður
inn í þegar í stað þegar augljóst er
að ekki er um venjulega samkeppni
að ræða, s.s. samráð með einum eða
öðrum hætti um verð og aðra skil-
mála.
Eitt er það svið at-
vinnulífsins sem al-
mennt er ekki talað um
sem fákeppnismarkað
sem þurfi sérstakrar
skoðunar við. Hér á ég
við peningamarkaðinn.
Mjög er gumað af því
að vextir og aðrar
sveiflur s.s. ávöxtun
húsbréfa ákvarðist á
hinum ftjálsa markaði.
Lögmálið um framboð
og eftirspurn ráði vöxt-
unum. Helmingur alls
sparifjár landsmanna
er í höndum lífeyris-
sjóðanna. Lífeyrissjóð-
imir eru um 80 talsins á öllu land-
inu. Þar af eiga um 10 stærstu sjóð-
irnir um 80% af þessum helmingi
spariijár landsmanna. Segja má að
þessir lífeyrissjóðir ásamt örfáum
peningafyrirtækjum stjórni lang-
mestu af öllu sparifé landsmanna.
Með öðrum orðum starfar tjár-
magnsmarkaðurinn á íslandi ekki
nema að sumu leyti í anda kenninga
um frjálsa vaxtamyndun. Það þarf
ekki nema samráð örfárra einstakl-
inga til að hindra að ákveðnir hlutir
gerist eða gerist ekki á íslenskum
peningamarkaði.
Trúnaður og traust
Hér verður að spoma við. Mikil-
vægt er að efla allt eftirlit með allri
starfsemi viðskiptalífsins. Skapa
verður trúnað milli seljenda og
kaupenda. Trúnað milli neytenda
og fyrirtækjanna - sparifjáreigenda
og skuldara. Nauðsynlegt er að efla
starfsemi einsog Samkeppnisstofn-
unar. Stofnunin verður að fá rúmar
heimildir til að bregðast við meintu
samráði og spillingu fyrirtækjanna.
Yernda verður hag neytenda. Trún-
aður verður ekki til staðar nema til
sé öflugur óháður aðili sem hafí
möguleika, getu og vilja til að grípa
inn í hlutina. Krafa um sönnun verð-
ur að vera byggð á raunhæfum
skilyrðum. Hugtakinu „löglegt en
siðlaust" verður að útrýma.
Höfundur er hagfræðingur og
skipar 1. sætið á lista Þjóðvaka í
A usturlandskjördæmi.
Snorri Styrkársson
Sálin hans
Jóns míns
í GREIN sem ég
ritaði í Morgunblaðið
á sl. hausti eða nánar
tiltekið þann 29. októ-
ber, sem ég nefndi
„Sálin hans Jóns
míns“, færði ég rök
fyrir því að utanríkis-
ráðherra hefði fært
landbúnaðinn sem
fórnargjöf við samn-
inginn um Evrópska
efnahagssvæðið og
fyrir honum vekti ekk-
ert annað en að koma
íslenskri þjóðarsál inn
fyrir þröskuld ESB-
dýrðarinnar líkt og
kerlingunni forðum sálu nafna
hans. Sannleikur þessarar greinar
fór svo fyrir bijóst aðstoðarmanns
utanríkisráðherra, Þrastar Ólafs-
sonar, að hann fann sig knúinn
að svara mér í grein í Morgunblað-
inu 13. desember sl. Sú svargrein
sem Þröstur Ólafsson kallaði
„Bull, ergelsi og pirrur" og birtist
í Morgunblaðinu 13. desember sl.
fór fram hjá mér. Löngu seinna
var mér bent á hana, þannig að
þetta svar frá mér er seint á ferð-
inni. Fer vel á að þessi svargrein
heiti enn „Sálin hans Jóns míns“.
Tilgangur greinarhöfundar var
sá að reyna að telja lesandanum
trú um að EES-samningurinn hafí
ekkert fært okkur annað en gott,
engu hafi verið fórnað og sigrar
unnist í hveiju máli. Er þetta sú
mynd sem er að birtast okkur
þegar að gráum hversdagsleika
við framkvæmd samnings kemur?
Hver eru orð og efndir um mögu-
leika okkar til þess að halda einka-
sölu áfengis á íslandi óbreyttri?
Er það hugsanlegt að við höfum
ekki lengur frjálst val um hvort
reka má ríkisbanka á íslandi eða
skulu fyrirmæli þar um koma frá
Brussel? Hvað má og hvað má
ekki? Hvar er 7 milljarða hagnað-
ur sem okkur var lof-
að að rynni í vasa
okkar ef við sam-
þykktum EES. Við
áttum jú að fá allt
fyrir ekkert. Eða voru
það ekki orð Jóns
Baldvins? Hvað fleira
hefur verið sagt af
hálfu utanríkisráð-
herra um ágæti EES-
samningsins sem ekki
stenst og á eftir að
birtast sem fyrirmæli
frá Brussel?
Hefur sigurvíma
utanríkisráðherra ver-
ið full mikil við alla
þá samningagerð sem hann hefur
staðið í á kjörtímabilinu eins og
til dæmis þegar hann lýsir því yfir
í skýrslu til Alþingis um GATT-
samningana að hann hefði náð
99% lækkun tolla á fiski til Banda-
ríkjanna. Við umræður á Alþingi
um Gatt-samninginn var ofan af
þessu flett og upplýst að Bandarík-
in hefðu verið búin að fella niður
gjöld af íslenskum fiski áður en
til samninganna kom, vegna þess
að innheimta borgaði sig ekki!!
Sannara væri því að segja um
þessa uppákomu, að um 99%
skreytni í skýrslugerð til Alþingis
hafi verið að ræða frekar en samn-
ingsárangur.
Garðyrkjunni
skyldi fórnað
Aðstoðarmaður utanríkisráð-
herra virðist ekki lengur muna
það sem hans eigið ráðuneyti Iýs-
ir í gögnum um gang samninga
frá í maí 1991. Þar er því lýst
að EB hafi gert kröfu um sérstak-
ar tilslakanir af hálfu EFTA-ríkj-
anna (þ.á m. íslands) til að leyfa
tollfrjálsan innflutning blóma,
ávaxta og grænmetis. Óll Iöndin
hafi sýnt lit á því að ganga til
móts við þessar kröfur en þó hafi
Eggert Haukdal