Morgunblaðið - 10.01.1997, Síða 4

4 B FÖSTUDAGUR 10. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
„Þá var maður hrifínn af sínum skáldum,“ segir Eiríkur Hreinn
Finnbogason í samtali við Pétur Blöndal þegar hann minnist
listamannaþings árið 1942, þar
sem Halldór Laxness og Tómas
Guðmundsson voru meðal þeirra
sem tróðu upp. Þegar litið er til
baka virðist vissulega hafa verið
meiri ljómi yfir skáldum á fyrri
hluta aldarinnar en nú á dögum.
Enda hefur samkeppnin um að-
dáun almennings aukist til muna.
Núna rísa þær stjörnur hæst sem
láta ljós sitt skína í sjónvarpi,
hvaða boðskap sem þær hafa svo
sem fram að færa. Það sýnir glöggt hversu mikillar hylli ljóð-
skáldin nutu áður fyrr að fyrsta útgáfa ljóðabókar Tómasar
Guðmundssonar, Fagra veröld, seldist upp á örfáum dögum
og hún var endurprentuð tvisvar sinnum á einu ári. Samt kom
bókin út í miðri kreppu, árið 1933, þegar fólk átti varla til
hnífs og skeiðar. Sýnir það vel
mátt ljóðsins. Fólk dreymdi um
bjartari tíma, fagra veröld og
Tómas gerði sitt besta til að láta
drauminn rætast. Það tókst! En
hvaða mann höfðu skáldin að
geyma sem voru dægurstjörnur
almenningsálitsins í þá daga?
Þegar ljóðaupplestrar voru í aug-
um unga fólksins eins „meirihátt-
ar“ og tónleikar með erlendum
rokkstjörnum á MTV. Þegar
næstu ljóðabókar var beðið með sömu eftirvæntingu og næsta
„Símskeytis“ frá Björk. Bestu heimildir um það er að finna í
samtíma skáldanna.
Hildur Þorsteinsdóttir um Matthías Jochumsson
Bamið með
augun
ANDLITIÐ ljómar á Hildi Þorsteins-
dóttur þegar hún minnist afa síns,
séra Matthíasar Jochumssonar.
„Við tilbáðum hann,“ segir hún.
„Hann kallaði mig barnið með
augun vegna þess hve ég var
eftirtektarsöm. Ég fann allt
sem hann týndi, gleraugun
og tóbaksdósirnar.
Valgerði systur mína
kallaði hann bamið með
hann bokka. Hún söng
hann nefnilega í svefn á
hverjum eftirmiðdegi þegar |
hann lagði sig í sófanum j
með því að syngja fyrir
hann „Bokki sat í brunni“.“
„Hvar er mamma?"
Hildur var þriggja ára
þegar hún missti föður sinn
og flutti til afa síns með
móður sinni, Þóru Matthías-
dóttur, og tveim systrum,
Guðrúnu, sem var fimm ára,
og Valgerði, sem var
tveggja ára. Hildur rifjar
upp að þegar móðir hennar
stóð ein uppi með þtjár ung-
ar dætur sagði Matthías: „Þú ert velkomin
hvort sem börnin eru þijú eða þijátíu."
Við komuna til Akureyrar sá Hildur afa
sinn í fyrsta skipti. „Við komum með fyrstu
siglingu Goðafoss frá Seyðisfirði. Afí beið á
bryggjunni. Hann hafði komið á bíl til að
sækja okkur sem taldist til tíðinda í þá daga.“
Fjölskyldan dvaldist svo á Sigurhæðum
hjá Matthíasi og eiginkonu hans, Guðrúnu
Runólfsdóttur. Um hana segir Hildur:
„Amma var mikil móðir og uppalandi. Fyrir
utan okkur systurnar voru tvö börn á heimil-
inu, Guðrún Sveinsdóttir og Matthías Sveins-
son, þannig að þetta var ekki lítið heimili.
Amma hélt utan um heimilishaldið, auk
þess sem hún vann mikið, pijónaði og seldi.
Hún var stórkostlega mikil manneskja og afí
mátti aldrei af henni sjá. Þá kom hann til
okkar og sagði: „Hvar er mamma? Hvar er
marntna?"
Gekk systrunum í föðurstað
Þótt afi hafi ekki tekið beinan þátt í upp-
eldinu var hann mikið ljúfmenni og dásam-
lega góður við okkur. Hann gekk okkur
systrunum í föðurstað."
Matthías var ekki aðeins dáður af afkom-
endum sínum heldur var hann einnig vel lið-
inn hjá sóknarbörnum sínum á Akureyri.
„Hann var alls staðar velkominn, inn á hvert
heimili," segir Hildur og bætir við: „Okkur
fannst það náttúrlega sjálfsagt. Hann var
einstakur í okkar huga.“
Hildur segist muna ákaflega vel eftir því
þegar Matthías dó. Þá var hún sjö ára.
PRESTURINN og skáldið
Matthías Jochumsson.
Móðir mín vakti yfir afa síðustu
næturnar. Einu sinni sagði afi við
hana: „Mér er svo voðalega kalt
á höfðinu. Af hveiju varstu að
klippa á mér hárið?“ „Ég var
að klippa það svo ég gæti
sent börnunum hárlokk af
þér,“ svaraði móði'- mín.
„Jæja, þá hlýnar mér aft-
ur,“ sagði afi. Hildur verð-
ur annars hugar augna-
blik, brosir svo blíðlega og
bætir við: „Ég á hárlokk-
inn enn.“
Orti innan um börnin
Ennfremur man Hildur
vel eftir viðbrögðunum á
Akureyri við andlátsfregn
Matthíasar, „... húskveðj-
unni, jarðarförinni, öllum
prestunum sem komu og
marséruðu, skrúð-
göngunni og fánum við
hvert einasta hús. Við fór-
um allar systurnarí jarðar-
förina. Enda held ég að
varla hafi nokkur maður
setið heima hjá
Eiríkur Hreinn Finnbogason um Tómas Guðmundsson
Tók vondar fréttir
nærri sér
„MÉR ER það ógleymanlegt þegar
ég sá Tómas Guðmundsson fyrst,“
segir Eiríkur Hreinn Finnboga-
son. „Það var á listamannaþingi
árið 1942 þegar háskólastúd-
entar fengu að fylgjast með
af svölum í hátíðarsal skól-
ans. Fyrst las Halldór Lax-
ness, sem þá var fertugur,
fyrsta kafla íslandsklukk-
unnar. Svo tók við Tómas
Guðmundsson, sem var 41
árs, hár, grannur og
spengilegur. Hann flutti
kvæðið „Heimsókn".
Kvæðið fjaHar um
óþægilega heimsókn. Hvað
annað er veruleikinn í
miðju stríði? Ég varð mjög
hrifinn enda var þetta
býsna magnaður tími. Ég
Iærði strax við þennan lest-
ur þijár ljóðlínur:
Því meðan til er böl, sem bætt
þú gazt,
og barizt var á meðan hjá þú sazt,
er ólán heimsins einnig þér að
kenna.
bókmenntaráðs Almenna bóka-
félagsins. Eiríkur var þá
útgáfustjóri bókafélagsins. „Við
hittumst næstum daglega eftir
það meðan hann lifði,“ segir
Eiríkur.
„í daglegu tali og
umgengni var Tómas frekar
alvarlegur maður og ekki
alltaf með gamanyrði á
vörum. Hann var hægur
og tók sér nærri vondar
fréttir eins og kúgun og
morð sem er orðið svo
algengt núna. Heldur var
hann heilsulítill síðustu
árin og þá oft frekar
dapur. Eitt af síðustu
ljóðum hans er um
dauðann:
Vér skelfumst það stríð, sem öllum
ber hinzt að heyja.
En hvað er við því að segja,
ef dauðinn einn læknar ótta manns
við að deyja.
sér þennan dag.“
Að síðustu minnist Hild-
ur þess að Matthías hafi
verið síyrkjandi og sí-
skrifandi. „Hann vildi
helst vera í stofunni
þar sem krakkarnir
voru að leika sér,
í miðju barna-
skvaldrinu. Þar
stóð hann og
skrifaði við skatt-
holið. Við börnin
vorum aldrei fyr-
ir honum.“
Vinátta Matt-
híasar og Stein-
gríms Thor-
steinssonar var
mikil og átti m.a.
rætur sínar í
skáldskapnum.
„Steingrímur og
afi voru mjög
góðir vinir,“ segir
Hildur. „Það lýsir
vel hversu sam-
rýndir þeir voru
að afi fór stund-
um fram til
ömmu, hafði eftir
kvæði og spurði:
„Hvort er þetta
eftir Steingrím
eða mig?““
Morgunblaðið/Vigfús Sigurgeirsson
REYKJAVÍKURSKALDIÐ
Tómas Guðmundsson
Þá var mað-
ur hrifinn af sínum skáld-
um,“ heldur Eiríkur
áfram. „Ég kynntist
Tómasi ekkert að ráði
fyrr en árið 1956 þeg-
ar uppreisnin í Ung-
veijalandi stóð sem
hæst. Tómas var
einna skeleggastur
að þruma gegn
þeirri kúgun sem
þar fór fram. Við
megum ekki
gleyma að þá var
hér á landi öflug-
ur hópur manna
sem varði fram-
ferði Rússa í
Ungveijalandi."
Lítið vit í að
kvíða
dauðanum
Eftir þessa
umbrotatíma
„SYSTURNAR fengu kíghósta og mislinga
samtímis. Ljósmyndin var tekin af fjölskyld-
unni vegna þess að allir héldu að veikindin
drægju Valgerði til dauða,“ segir Hildur. Val-
gerður lifir enn þann dag í dag, en Þorsteinn
Skaftason lést skömmu síðar úr krabbameini.
hélst
samband
Tómasar
Eiríks,
styrktist
frekar
Tómas
gott
milli
og
sem
enn
þegar
tók við
formennsku
Einhvern tíma spurði ég
Tómas hvort hann kviði
dauðanum. „Það væri nú
lítið vit í slíku," svaraði
hann. „Það hafa svo margir lent í þessu á
undan mér.““
Trúmaður síðustu árin
Eiríkur heimsótti Tómas á spítalann
tveimur dögum áður en Tómas dó. Þá vissi
Tómas að hann ætti ekki langt eftir ólifað
og sagði: „Jæja, þessu er alveg að verða
lokið. Nú fer ég að verða forvitinn!"
„Tómas var trúaður síðustu árin en alltaf
mikill efasemdamaður," segir Eiríkur. „í
kvæðinu „Heim til þín ísland" segir:
Já, þökk sé Guði, er geymdi oss þetta land
og unni oss þeirrar gæfu, er ekki gleymist:
Vér tókum ekki ættland vort frá neinum.
úr hendi Drottins sjálfs vér þágum það.
Tómas hafði gaman af því að segja sögu
af vini sínum Morten Ottesen, sem neitaði
alveg að það gæti verið líf eftir þetta líf.
Tómas maldaði í móinn. Nú deyr Morten,
birtist Tómasi skömmu síðar í draumi og
segir: „Tommi, það var eins og ég sagði -
það er ekkert líf eftir dauðann.“
Þegar Eiríkur kveður brosir hann enn að
þessari sögu vinar síns. Hann stenst ekki
mátið og bætir að síðustu við: „Þegar Davíð
Stefánsson kom til höfuðstaðarins frá
Akureyri gisti hann ævinlega á Hótel Borg.
Hann gekk út á daginn fram og aftur eftir
Pósthússtræti en sneri alltaf við er hann
kom að Reykjavíkurapóteki. Hann gekk
aldrei út á Austurstræti. - Tómas átti það.“