Morgunblaðið - 17.01.1997, Síða 6

6 B FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
F orvarnir
eru besta vörnin
gegn húðkrabbameini
HÚÐKRABBAMEIN eru al-
gengust krabbameina og oft
einna læknanlegust ef þau
greinast nógu snemma. Undir
samheitið húðkrabbamein
flokkast margar misalvarleg-
ar tegundir. Algengust eru
basalfrumukrabbamein,
sortuæxli og flöguþekju-
krabbamein. Sjaldgæfari teg-
undir eru þó til.
Orsakir fyrir myndun sortu-
æxla, sem eru hættulegast
húðkrabbameina, eru oftast
taldar mikið magn útíjólu-
blárrar geislunar í einu eða
jöfn og stöðugri minni geislun.
Geislunin veldur skemmdum
sem safnast saman yfir ævi-
skeið hvers og eins.
Forvarnir geta falist í að
vara sig á geislunaráhrifum
sólar og útfjólublárra geisla-
gjafa eins og ljósabekkja. í
sólskini er ráðlagt að nota
sólvörn nr. 15 eða meira, bera
hatt eða skyggni og vera ekki
lengi úti í sólinni, einkum þeg-
ar hún er hæst á lofti.
Algengast hjá hvítu fólkl
Basalfrumukrabbamein er
algengast hjá hvítu fólki.
Stundum birtist það sem upp-
hleyptur húðlitur blettur á
höfði, hálsi eða höndum. Einn-
ig getur það komið fram á búk
og þá oft sem flatir blettir.
Algengast er að basalfrumu-
krabbamein greinist hjá eldra
fólki.
Þessi æxli dreifa sér lítið
og getur tekið þau marga
mánuði eða ár að verða einn sentí-
metri í þvermál. Sé æxlinu leyft
1. SKOÐIÐ húðina framan og aftan á
líkamanum og síðan til hliðanna með
handleggina upp. Beygið síðan olnbogana
og skoðið framhandleggi innanverða,
upphandlegjgi og lófa. 2. Skoðið því næst
fótleggina aftanverða og fætuma, iljarn-
ar og milli tánna. 3. Skoðið hálsinn aftan-
verðan og hársvörðinn með handspegli.
Skiptið hárinu eða notið hárþurrku til
að lyfta þvi. 4. Skoðið loks bak og þjó-
hnappa með handspegli.
að vaxa blæðir oft úr því og það
hrúðrar á víxl. Þótt það myndi
ekki meinvörp, þ.e. dreifi sér
í önnur líffæri, getur það vax-
ið í gegnum húðina og inn í
bein.
Við húðkrabbameinum
koma nokkrar meðferðir til
greina og fer eftir atvikum
hvaða aðferð er beitt. Algeng-
ar aðferðir eru t.d. frysting
með fljótandi köfnunarefni og
ef krabbameinið liggur utar-
lega í húðinni, eins og basal-
frumukrabbamein, eru þau
iðulega skröpuð burt með
skarpri sleif eða brennd. Teg-
und, stærð og staðsetning
æxlis ákvarðar meðferðina. I
mörgum tilvikum er notuð
skurðaðgerð.
Flöguþekjukrabbamein
kemur stundum fram sem upp-
hleypt svæði eða hreistraðir
blettir. Andlit, varir, munnur
og eyru utanverð eru dæmi-
gerð svæði líkamans fyrir
flöguþekjukrabbamein. Þetta
krabbamein getur orðið að
stórum hrauk, auk þess sem
það getur myndað meinvörp.
Basalfrumukrabbamein og
flöguþekjukrabbamein eru
auðlæknanlegust húðkrabba-
meina. Lækningatíðni fyrir
þessar tvær tegundir er 95%
þegar rétt er farið að. Þá ligg-
ur mikið við að þau séu greind
nógu snemma. Þess vegna er
úrslitaatriði að fara til læknis
komi fram breytingar á húð
eins og blettir sem stækka,
eru óreglulega litir eða breyt-
ast og sár sem ekki gróa.
Sortuæxli hættulegust
Sortuæxli eru hættulegast allra
ÞESSI eldrí sjúklingur var lagður á spítala vegna veikinda. Var
þá ákveðið að taka sýni úr blettinum á kinninni og kom í ljós
að hann var með sortuæxli.
FYRRUM bandarískur her-
maður úr fyrri heimsstyij-
öld kvartaði undan þessu
öri á kvið þegar hann var
um nirætt. Kom í Jjós að
um flöguþekjukrabba-
mein var að ræða. Hann
neitaði að fara í að-
gerð, sagði að það
hefði verið þarna í
langan tima og ekki
verið til vandræða.
EKKI láta sortuæxli alltaf
mikið yfír sér. Hér er það
byijað að myndast undir nögl.
húðkrabbameina og voru áður fyrr
talin með hættulegustu æxlum.
VIÐ SÝNATÖKU úr örinu við
neðri vör mannsins kom í Ijós
að um basalfrumukrabbamein
var að ræða. Læknisaðferðin
fólst í skurðaðgerð sem
stjórnað var gegnum smásjá.
Þá létust um 80% innan tíu ára
frá greiningu. Nú virðast þau
Miðaldra
- hugarástand eða
óumflýjanleg staðreynd?
HILARY Clinton, forsetafrú Banda-
rílqanna, sagði einu sinni að af öllu
þvt sem hún hafði lesið um sjálfa sig
hefði sér sámað mest að vera kölluð
miðaldra. Trúlega skilja margar kon-
ur á svipuðum aldri nákvæmlega
hvað forsetafrúin átti við. Miðaldra
kona er í hugum margra kona sem
aldrei losnar við aukakílóin sem hún
hefur bætt á sig síðastliðin tuttugu
ár eða svo. Konan sem tekur þæg-
indi fram yfír tísku, segir að sjón-
varpsdagskráin, tónlistin og bílarnir
hafi verið miklu betri á árunum áður
og bíður eftir að nýjustu kvikmynd-
imar komi út á myndböndum, sem
hún síðan leigir aldrei. Dæmigerð
miðaldra kona hefur heldur ekki
breytt um hárgreiðslu eða förðun í
tvo áratugi. Hún man varia eftir að
hafa verið á fótum lengur en til
klukkan ellefu, nema hún hafi óvart
orðið andvaka og annaðhvort hlær
að eða býsnast yfir unglingunum
tónlist þeirra og tísku.
Sú sem einu sinnl var . . .
Miðaldra er sú sem einu sinni var
- ung og ef til vill víðsýn, uppreisn-
argjöm, athafnasöm, full af ævin-
týraþrá og treysti engum yfir þrí-
tugt, - en er búin að steingleyma
hvemig það var.
Framangreind lýsing er tekin úr
janúarhefti Harper’s Bazaar og sam-
kvæmt henni er þetta skelfílegt tíma-
bil, jafnvel verra en að vera bara
gömul. En fátt er svo með öllu illt
að ekki megi gott úr gera. {tímarit-
inu segir að til séu nokkrar leiðir til
að yfirstíga þetta fyrirkvíðanlega
aldursskeið með reisn. Miðaldra sé
miklu fremur orð yfír hugarástand
en aldur, enda sé aldur afstæður, sé
rétt á spöðunum haldið. Þótt árin
skipi konum í hóp miðaldra, segir
að hvorki sé ástæða til að þær líti
þannig út né hegði sér og hljómi eins
og miðaldra matrónur.
Boð og bönn
Og tímaritið tekur dæmi af nokkr-
um þokkadísum, sem fáum dytti
fyrst í hug að lýsa sem miðaldra.
Goldie Hawn, Anjelica Huston, Laur-
en Hutton, Bianca Jagger, Ali
MacGraw og Sigoumey Weaver eru
til dæmis sagðar vita nákvæmlega
hvernig bera skuli sig að og hvað
eigi að forðast til að falla ekki undir
matrónulýsinguna. Ef til vill gagnast
einhverjum sem vilja rífa sig upp úr
miðaldraöldudalnum eftirfarandi til-
lögur í Harper’s Bazaar:
Ekki taka Sophiu Loren til fyrir-
myndar við val á gleraugnaumgjörð-
um, stór og áberandi gleraugu fara
sárafáum vel. Pils eða kjólar sem ná
niður á miðja kálfa þykja einungis
henta kennurum í sunnudagaskólum
eða við viss tækifæri eins og ef farið
er í heimsókn í fangelsi. Svokallaðar
húðlitar nærbuxur ætti að forðast,
enda eru þær aldrei í líkingu við
raunverulegan lit húðarinnar.
Ekki leggja ofuráherslu á „skyn-
samlegan" skóbúnað, því þá er hætta
á að fólki fínnist tilhlýðilegast að
ræða við þig um mikilvægt hlutverk
páfans og annað álíka. Mundu að
eftir þrítugt er ekki skylda að láta
klippa sig að hætti prins Valíants
og hafðu í huga að hárgreiðslan
skiptir meira máli en augnskugginn
og kinnaliturinn, ef þú vilt ekki sýn-
ast kringluleit. Eindregið er mælt
gegn permanenti í stutt hár og gegn
notkun varalitablýants til að afmarka
MIÐALDRA? - Goldie Hawn 51 árs, Sigourney Weaver 47 ára,
Ali MacGraw 57 ára og Bianca Jagger 51 árs.