Morgunblaðið - 24.01.1997, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 24. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
•Eru íslensk börn vanrækt? *Er uppeldið sundurlaust? *Er agaleysi ástæða
ofbeldishegðunar? »Er best að vera í leikskóla? «Er kostur að eiga útivinn-
andi móður? #Hentar skólinn drengjum verr? •Gleymist að taka tillit til eðlisins?
Ljósmynd/Úr safni Morgunblaðsins
MARKMIÐ uppeldis er að gera
böm að góðu fólki og til þess að
það megi heppnast þarf að spyrja:
Hvað er þeim fyrir bestu? Hvaða
aðferðir eru bestar og hvernig get-
um við brugðist rétt við ólíkum ein-
staklingum til að þeir þroskist í
samræmi við möguleika sína og
getu?
Hér verður reynt að grafast fyrír um hvort stutt samvera foreldra
og bama valdi ístöðuleysi ogjafnvel kröftugri ofbeldishneigð.
Gunnar Hersveinn kannaði líka ástæður agaleysis í samtali við
Einar Inga Magnússon sálfræðing og áhrif skólakerfís á böm.
Á liðnu ári urðu ofbeldisverk
ungmenna áberandi í fréttum og
efí læddist að mörgum um að ís-
lenskum börnum væri nógu vel
sinnt. Þarf að lengja fæðingarorlof-
ið? Fara börn of snemma til dag-
mæðra og í leikskóla? Stafar ístöðu-
leysið meðal hóps ungmenna af því
að báðir foreldrar eru útivinnandi?
Uppeldið
í tómagangi og
agaleysi á börniun
EINAR Ingi Magnússon sálfræðing-
ur hjá Félagsstofnun Hafnarfjarðar
hefur starfað mikið á uppeldissviði
og gert rannsóknir meðal annars um
„Áhrif leikskóladvalar og atvinnu-
þátttöku mæðra á þroska leikskóla-
barna,“ sem birtist í Sálfræðiritinu
1992. „Úthugsaður leikskóli getur
stuðlað að ákveðnum þroskabreyt-
ingum hjá börnurn," segir hann „eins
og vitþroska, nám- og félagsþroska."
Leikskóli er góður kostur fyrir börn
að hans mati, en fráleitt að reikna
með að hann geti komið í stað for-
eldra, því tilfinningaþroskinn hvílir á
heimilunum. „Leikskólinn er nám-
skerfí sem á að örva ákveðna þætti
með bömum,“ segir hann. Einar Ingi
bar saman hefðbundna leikskóla og
Montessori-leikskóladeildir í rannsókn
sinni en fann engan mun á framförum
bama á tilteknum sviðum.
Einar bar einnig saman böm á
leikskólum eftir því hvort mæður
þeirra væra útivinnandi eða heima-
vinnandi og fann marktæk-
an mun á ákveðnum
þroskaþáttum. „Starfs-
ánægja mæðra virkar ör-
vandi gagnvart börnun-
um,“ segir hann, „það er
sem rauður þráður í rann-
sóknum um þetta efni.“
Útivinnandi móðir og
leikskóladvöl virðast vera bömum
tveir góðir kostir, miðað við að vera
heima allan daginn hjá heimavinn-
andi uppalenda. Bæði uppalandi og
bam lifa nefnilega í íjölbreyttara
andrúmslofti, hinsvegar skiptir
tíminn hér veralegu máli, svo að
ekki halli á heimilið vegna dvalar
utan þess. Gæði leikskólans vega
einnig þungt á vogarskálunum.
Hvernig er börnum hjálpað að
læra á umhverfl sitt?
Blaðamaður lagði dæmin, sem
birtast með greininni, og spurning-
arnar fyrir Einar Inga, og sagði hann
að aðstæðurnar sem birtast í dæmi
eitt ættu að vera börnum langhag-
stæðastar og væri í raun fullt hús
eins og sagt er í spilum. Einar telur
að það væri íslenskum börnum hag-
stætt að bytja fyrr í kerfisbundnu
skólanámi en nú er, námi til að búa
þau undir lífið. „Eg tel brýnt að
heppilegar aðferðir séu notaðar
snemma, til að hjálpa börnum að
læra á umhverfi sitt, bæði á heimilum
og í leikskólum," segir hann.
Einar telur að nota eigi það sem
börnum er eðlilegt eins og sjálfsprott-
inn og skipulagðan leik með ákveðin
markmið í huga. Annað dæmi er að
læra um dýrin og nota til þess sem
flest skynfæri, sem felst í
að skoða dýrin við sæmi-
lega eðlilegar aðstæður og
snerta, þefa, horfa og
hlusta.
Leikskólum má stýra
eftir ýmsum kenningum,
böm hafa nefnilega 100
mál en tapa 99 eins og
sagt er, spumingin er aðeins: Hvaða
þroskaþætti ber að efla með mark-
vissum hætti? En flesta þeirra má
þroska í gegnum leikinn.
Einar víkur nú að spurningunni
um hvort samband geti verið milli
vaxandi ofbeldishneigðar ungmenna
og minni samveru við foreldra og
Starfsánsgja
mæðra virkar
örvandi gagn-
vart börnunum
ömmu og afa en var fyrr á öldinni.
„Þetta samband er mjög erfitt rann-
sóknarefni," segir hann. „Það er
aukin tíðni ofbeldis en spumingin er
hvort hneigðin hafi ekki alltaf verið
fyrir hendi."
Ofbeldl og agaleysi
„Ég vil benda á aukið agaleysi
íslenskra barna sem líklega ástæðu
vaxandi ofbeldis, en það skapast
meðal annars vegna langs vinnudags
foreldra og að ömmu og afa nýtur
ekki lengur við á heimilunum en þau
voru ákveðin festa fyrir börn,“ segir
Einar.
„Útlendingar tala um feiknarlegt
agaleysi hér á landi og það er eins
og íslendingar séu hræddir við bæði
aga og sjálfsaga. Ég verð var við
vaxandi agaleysi í samfélaginu í
gegnum mitt starf.“
Einar segir enga eina rót að aga-
leysi _ barna en tína megi ýmislegt
tiL „Islendingar virðast telja aga og
sjálfstæði andstæður," segir hann.
„Böm eiga að vera snemma sjálf-
bjarga og treysta á sig sjálf. Klifað
er á að ekki megi ofvemda börn, en
er það ekki bara afsökun þeirra sem
vernda þau of lítið?
Hann telur agaleysið orsakast af
litlum strúktur eða lífsskipulagi í lífi
barna. „Barn sem hefur ekkert upp-
byggilegt við að vera, er eins og í
tómagangi," segir hann, „og það er
gripið af spennu- og skyndilausna-
myndum í sjónvarpinu."
Afleiðingamar má meðal
annars sjá í breyttum
slagsmálum unglinga eftir
gláp á „konfú“ fótasparka-
myndir.
Einar Ingi nefnir sjoppu-
hangs sem lýsandi dæmi
um skort á valkostum og
umgjörð fyrir unglinga og rifjar upp
sjónvarpsþátt sem snerist um að
kenna lyklabörnum að bjarga sér og
hleypa ekki ókunnum inn í hús.
Þannig er hægt að benda á ýmis
ytri atriði sem leiða agaleysið í ljós.
Hann telur að vanræktum börnum
sé stundum smeykt undir hugtök
Skyndilausna
uppeldi skap-
ar agaleysi á
unglingsárum
eins og misþroski og ofvirkni.
Ástæða vandans er samt sem áður
falin í aga- og skipulagsleysi.
Áhrlfln vegna skorts
á verknáml
Hvernig stendur á því að strákar
í grunnskóla eru allflestir með hegð-
unarvandamál?
„Meðal annars af því að þeir trafla
kennslu en til dæmis stúlka
sem fellur saman við vegg-
fóðrið er skilgreind sem
stillt. Þetta tengist heildar-
skipulaginu og í ljós kemur
að y nemenda sem þurfa
að leita hjálpar eru strák-
ar. í stað þess að smíða í
kringum það sem er eðli-
legt er búið til nýtt kerfi sem til
dæmis virðist henta stúlkum betur
en drengjum og seinvirkum betur en
fljótum. Dæmi eru til um að nemend-
um hafí verið refsað fyrir að vera
of mikið á undan," segir Einar Ingi
og finnst aðferðin að raða nemendum
í bekki án tillits til getu ganga á