Morgunblaðið - 17.01.1999, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 17. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
íslendingar hafa löngum haft mikinn
áhuga fyrir sögu sinni og söguslóöum. í
sumar sem leió fóru tveir feróahópar,
undir leiösögn Jóns Böövarssonar og
Magnúsar Jónssonar, til York og fleiri
sögustaöa í Bretlandi sem snerta fornsög-
ur íslendinga. Guðrún Guólaugsdóttir
ræddi viö Magnús um feröalag þetta og
þá merku staói og minjar sem hóparnir
sáu og heyröu um.
YÖRK eða Jórvík er fomfræg
borg á Englandi og umtöluð í
íslenskum fornsögum. Enn
má sjá þess merki að þar
ríktu víkingar á 9. og 10. öld,
en þá var borgin aðsetur norrænna
konunga. Nokkrum öldum áður var
York heista vígi Rómverja á Bret-
landi. Þótt margvíslegar minjar
standi enn í York um hina fomu
frægð hennar þá er hún eigi að síð-
ur nútímaborg, með nær hundrað
þúsund íbúa sem starfa ýmist við
ferðaþjónustu eða jám-, véla- og
matvælaiðnað, en það era helstu at-
vinnugreinar þessarar fogru borgar
sem stendur við ána Ouse í North
Yorkshire í Norður- Englandi. Ibú-
ar York ráku upp stór augu í fyrra-
sumar þegar allstór flokkur Islend-
inga i sínu fínasta pússi stormaði
inn á torgið Kings-Square eða
Kings Gate, þar sem talið er að Eg-
ill Skallagrímsson hafí flutt Eiríki
blóðöx konungi ljóð sitt Höfuðlausn
forðum daga. Magnús Jónsson far-
arstjóri hafði orð fyrir íslendingun-
um og sagði í ávarpi til Jórvíkurbúa
að þótt hér væru komnir afkomend-
ur víkinganna þá skyldu menn ekki
óttast um sinn hag. íslendingarnir
væra komnir í friðsamlegum til-
gangi og vopnlausir að kalla, þeirra
erinda að ferðast um fomar slóðir
sem forfeður þeirra sóttu heim fyrir
margt löngu og gátu um í frásögum
sínum. Þeim létti greinilega og sum-
ir stöldraðu við og hlýddu á flutning
Höfuðlausnar en Jón Böðvarsson
flutti fyrsta erindið:
Vestrfóregofver
en eg Viðris ber
munstrandar mar
svo er mitt of far
dró eg eik á flot
við ísa brot
hlóð eg mærðar hlut
míns knarrar skut
Stigu síðan íslendingamir fram
hver af öðram og mæltu fram erind-
in tuttugu hátt og snjallt svo við-
stöddum gat varla blandast hugur
um að afkomendum hinna íslensku
víkinga væri ekki illa úr ætt skotið.
1 samtali við blaðamann Morgun-
blaðsins sagði Magnús að tildrög
þessarar ferðar til York hefðu verið
þau að hann, Jón Böðvarsson og
Tryggvi Sigurbjamarson hefðu
lengi látið sig dreyma um að efna til
slíkrar „pílagrímsfcrðar“ til Jórvík-
ur, á slóðir Egils Skallagrímssonar
og annarra víkinga sem þar höfðu
gist á söguöld. Þessi ferð og fleiri
slíkar eiga rætur að rekja til nám-
skeiða sem Jón Böðvarsson hefur
kennt á og haldin hafa verið á veg-
um Tómstundaskólans og Endur-
menntunardeildar Háskóla Islands.
Þar fóra menn snemma að láta sér
detta í hug að heimsækja slóðir
þeirra sagna sem fjallað var um
hverju sinni. Fyrsta ferðin var farin
til Færeyja en Magnús kveðst ekki
hafa farið í þá ferð. Hann var hins
vegar með í för þegar slóðir
Orkneyingasögu vora kannaðar fyr-
ir nokkrum áram og síðar er farið
var á slóðir Jómsvíkinga í Dan-
mörku, Þýskalandi og Póllandi. „Ég
kom fyrir alvöra inn í myndina
nokkru síðar og fyrsta ferðin sem
ég átti þátt í að skipuleggja var far-
in til Noregs á slóðir Konunga- og
Islendingasagna þar. Noregsferð-
imar urðu tvær og þóttu takast vel.
Síðan hef ég aðstoðað Jón við að
skipuleggja svona ferðir sem hafa
orðið æ umfangsmeiri. Sú lengsta
var Rómargangan sem farin var tví-
vegis fyrir fáum áram en einnig
hafa verið farnar ýmsar styttri ferð-
ir, m.a. fjórar ferðir til Grænlands.
Ferð til Jórvíkur var hins vegar
lengi vel séð í hillingum, enda hófst
víkingaöldin á þeim slóðum.“
Upphaf og endir víkingaaldar
Magnús Magnússon, sjónvarps-
maður í Edinborg, átti stóran þátt í
að ferðin til Jórvíkur varð að vera-
leika og tókst jafn vel og raun ber
vitni. „Hann reyndist boðinn og bú-
inn til þess að aðstoða okkur við
þessar ráðagerðir og hafði samband
við nokkra þýðingarmikla aðila,
m.a. dr. Peter Addyman, sem er yf-
irmaður alls fomleifauppgraftrar í
Jórvík, en þar hefur m.a. verið graf-
in upp heil víkingaborg,“ segir
Magnús.
I Jórvíkurferðinni stikluðum við á
þremur meginstiklum, í fyrsta lagi
nefni ég Lindisfarne, þar sem vík-
ingaöld hófst. í öðra lagi er það
Stamford Bridge, eða Stafnfurðu
brú, rétt utan við Jórvík. Þar var
háð merk orasta árið 1066 þegar
Haraldur Guðinason, konungur
Englendinga, sigraði Harald harð-
ráða Noregskonung, sem réðst inn í
England með fulltingi Tósta jarls,
bróður Haralds Englandskonungs.
Við þessa orustu er talið að víkinga-
öld ljúki. Þriðji staðurinn er Largs í
Skotlandi, þar tapaði Hákon Há-
konarson Noregskonungur orastu
árið 1263 við Skotakonung og í kjöl-
far þess afsöluðu Norðmenn sér öllu
tilkalli til skosks meginlands og
eyja, þar sem norrænir menn höfðu
búið - nema hvað þeir héldu áfram
yfirráðum yílr Orkneyjum og
Hjaltlandi."
Magnús þurfti ekki annað
en kinka kolli
Það vora um 90 manns sem fóra í
báðar Jórvíkurferðimar, undirbún-
ingur var því umtalsverður. Magnús
Jónsson var fararstjóri beggja ferð-
MAGNÚS Jónsson ávarpar Jór-
víkurbúa áður en lestur Höfuð-
lausnar Egils Skallagrímssonar
hefst.
STEINDI glugginn í Lincoln - Þorlákur helgi.
MAGNÚS JÓnSSOn. Morgnanblaðia/Golli
anna en Jón Böðvarsson var hins
vegar dagskrárstjóri. „Við fengum
aðstoð margra góðra manna, m.a.
fornleifafræðinganna dr. Andrew
Jones og dr. Richard Hall en hann
stóð að fornleifauppgreftrinum í
York og hefur skrifað ágætar bæk-
ur um uppgröft á víkingatímabilinu.
Magnús Magnússon er svo vel
kynntur þarna að hann þurfti varla
annað en kinka kolli - þá opnuðust
okkur allar dyr,“ segir nafni hans.
„Við höfðum ekki bara áhuga á að
koma á staði sem tengdust íslend-
ingasögum, heldur líka á staði þar
sem sjá má minjar frá víkingatíma-
bilinu. Við vorum mjög hissa á hvað
mikið er af minjum í Englandi um
vera og áhrif norrænna manna þar.
Landshættir hafa auðvitað breyst
talsvert en þó kannski ekki svo
mjög. Enn í dag verður t.d. að sæta
lagi til þess að komast út í Lindis-
fame, sem er eins konar örfírisey.
Hægt er að ganga í fjöru eftir eiði
út í eyjuna. Búið er að vísu að
byggja þar upp veg, en hann fer á
kaf á flóði. Þegar við komum í fyrri
ferðina voram við búnir að reikna
nákvæmlega út samkvæmt kúnstar-
innar reglum og flóðatöflu hvenær
við gætum komist út í eyjuna. Þeg-
ar við komum í eyjuna hljóp ég á
undan til að gera allt klárt fyrir
heimsókn okkar þar. Þá fórnaði
starfskona á safninu höndum og
sagði: „Það er farið að flæða að -
það er farið að flæða að, þið verðið
að flýta ykkur til baka.“ Það voru
því góð ráð dýr en sem betur fer
ákváðum við að vera í eyjunni þar
til fjaraði út á ný eftir fímm klukku-
stundir. Allir voru mjög ánægðir
með þá löngu viðdvöl, enda má
segja að við hefðum eyjuna útaf fyr-
ir okkar á flóðinu. Þá kastaði Hall-
dór Armannsson fram þessari lim-
ra:
Pað reyndist oss heilmikil gæfa og gróði
að genginn var Lindisfarn’s þorpsvegarslóði
og glaðst þar um stund
með glasið í mund
þegar ljós varð oss munur á fjöru og flóði.
Það var heilagur Aiden sem stofn-
aði klaustur í Lindisfame árið 635
og varð það fljótlega helgasti staður
á Norðimbralandi, kallaður Eyjan
helga. Breski sagnfí-æðingurinn
Æraverðugur Beda sem var uppi
um 700 e.k. segir frá ungum manni á
Norðimbralandi sem lagði harðar að
sér við klausturstörf og nám en aðr-
ir. Hann hét Cuthbert og honum var
treyst fyrir æ meiri ábyrgðarstörf-
um. Cuthbert varð einnig fljótt
þekktur fyrir lækningamátt sinn og
ferðaðist við þau störf og trúboð
víða suður Skotland og Norðimbra-
land. Hann var fyrst ábóti en kosinn
biskup í Lindisfame árið 685 og var
sá maður sem öðrum fremur setti
mark sitt á Eyjuna helgu.
Víkingar rændu þetta friðsama
klaustur árið 793 og komu eins og
þruma úr heiðskíra lofti - þá er
talið að víkingaöld hefjist. í Lindis-
farne era klausturrústir frá 12. öld.
Það voru hins vegar hvorki árásir
víkinga né stöðugt stríð milli Skota
og Englendinga sem orsakaði það
að klausturhald féll niður í Lindis-
farne, heldur var það pólitísk
ákvörðun Hinriks VIII. Aftur á
móti lét Hinrik byggja óvinnandi
kastala til þess að verjast Skotum
og stendur hann enn og gnæfír ógn-
vekjandi yfir umhverfi sitt. í Lind-
isfame er safn sem segir sögu eyj-
arinnar, jafnframt er eyjan fræg
fyrir náttúrufegurð.
Draugarnir í Durham
í Durham gistum við í kastala frá
elleftu öld. Hann var að stofni til
byggður af Vilhjálmi bastarði eða
sigursæla og hans mönnum. Há-
skólinn í Durham hefm- nú þarna
aðsetur - þar er heimavist háskól-
ans, matsalir og glæsileg salar-
kynni. Einhver þóttist sjá þama
draug en sú sýn kom ekki heim og
saman við þær draugasagnir sem
við heyrðum hjá heimamönnum. Sá
draugur sem mest er þarna á kreiki
er ekki mjög fom heldur tiltölulega
ungur maður í jakkafötum með
bindi. Draugurinn sem okkar mann-
eskja sá var hins vegar gamaldags í
öllum háttum og klæðaburði. Við
fórum frá Durham til staðar sem
heitir Jarrow. Þar sat Æraverðugur
Beda og skrifaði kirkjusögu Engil-
Saxa og fleiri rit um ýmis efni og
þótti afbragðs lærdómsmaður og
rithöfundur á sínum tíma, þrátt fyr-
ir að hann muni aldrei hafa ferðast
nema rétt „spönn frá rassi“, eins og
sagt er. I Jarrow er kirkja mikil
Orðstír deyr
aldrei"