Morgunblaðið - 17.01.1999, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. JANÚAR 1999 B 21*

í
Jens Sigurðssoi)
rektor.
Páll Melsted
sagnfræðing’ur.
Gísli Hjálmarsson
læknir.
Guðmundur E.
Johnsen prestur.
Oddgeir Stephensen
stjórnarfulltrúi.
Jón Sigurðsson
forseti.
Konráð Gíslason
málfræðingur.
Páll Gaimard
læknir.
ínu þá komst Páll Gaimard svo við
að hann táraðist. Gröndal telur ljóð
Jónasar eitt hið fegursta kvæði,
sem ort hefur verið á íslenska
tungu.
Finnur Magnússon les reikninga
Bókmenntafélagsins á fundi þess.
Þar er getið prentunarkostnaðar.
Eins er þó hvergi getið svo vitað
sé. Það er önnur útgáfa og minni í
sniðum, sem pmetuð var hjá S.L.
Möller og birtir sömu ljóð og þau
sem prentuð voru hjá Berlinga-
prenti.
Svo er að sjá sem einhver hópur
hafi gengist fyrir þeh-ri útgáfu, en
vandséð hverjir það voru. Gæti
niinnt á skiptingu stúdenta í liðs-
menn Máls og menningar og Al-
menna bókafélagsins. Gott við-
fangsefni fyrir unga menntamenn.
Heilsufar Jónasar
Það vekur furðu hve samtíðar-
menn Jónasar Hallgrímssonar,
skólabræður, jafnaldrar, lagsmenn
og jafnvel herbergisfélagi, voru
skilningslausii’ og gáfu lítinn gaum
að heilsufari hans. Páli Melsted
verður tíðrætt um leti Jónasar.
Þeir voru herbergisfélagar á Garði.
Olafur E. Johnsen mágur Jóns Sig-
urðssonar forseta, sá er spilaði
»,ballskák“ við Jónas hjá Þórði
Daníelssyni á Strandmyllunni og
beið lægri hlut er orðinn prestur á
Breiðabólsstað á Skógarströnd
þegar „náttúraskoðaramir“ Jónas
og Japhetus Steenstrap koma
þangað á rannsóknarferð sinni
1840. Jónas er þá m.a. að safna efni
í sóknarlýsingu (70 spursmálin).
Séra Ólafur ritar Steingrími bisk-
upi Jónssyni bréf og segir þar um
Jónas, að hann hafi verið „magelig
°g heldur deyfðarlegur og úr-
greiðslulítill þá hann var að
consulera um 70 spursmálin"
(Sóknarlýsingar).
Japhetus Steenstrup, danski
náttúrufræðingurinn, ferðafélagi
Jónasar og góðvinur, sá sem hlúði
að honum á Sauram, ritar í bréfi
um rannsóknarför þeirra og heilsu
Jónasar 1. mars 1840:
„Sjúkdómur hans stafar af blóð-
rásartruflun. Ógnar honum með
áköfum eyðingarmætti, eins og
hann lýsir þvi. Hverja stund dreg-
ur svo úr kröftum hans að hann
þorir ekki að hreyfa sig úr stað og
getur ekki talað nema stundar-
fjórðung án þess að fá kast. Að
lund hans sé ekki létt við slíkar
kringumstæður (við slík kjör) þeg-
ar fjárhagsáhyggjur þjaka einnig
er náttúrlegt.“
Þremur dögum síðar segir Jónas
sjálfur í bréfi:
„... ég er ofur lasinn og hef verið
það rétt að kalla síðan ég kom
hingað suður snemma í nóvember.
Ég ætla að segja G(ísla) Hjálmars
svo sem lækni frá veikindum mín-
um og getið þið síðan spurt hann.“
Páll Eggert Ólason greinir frá
því í hinu mikla ritverki sínu um
Jón Sigurðsson að íslendingar í
Kaupmannahöfn hafi haft þann sið
að heiðra ýmsa landa sína með
veisluhöldum. Frá þeirri reglu var
sú undantekning þegar þeir sýndu
Páli Gaimard þann sóma að efna til
veislu honum til heiðurs, en það
var raunar endurgjald á boði, sem
hann hafði haldið þeim, um nýliðin
áramót.
Páll Eggert segir:
„... virðist svo sem hann hafi vit-
anlega haft góða áheyrn hjá Dana-
konungi og ráðunautum hans, með
því að leiðangur hans var farinn á
kostnað Frakkastjórnar og hann
sjálfur fyrirliði. Um traust Islend-
inga á Gaimard ber vitni smásaga
ein frá þessum tímum. Gaimard
hafði mjög Islendinga í boðum með
sér, meðan hann dvaldist í Kaup-
mannahöfn, og ræddi oft við þá um
áhugamál þeiiTa og framkvæmda-
mál, er hefja þyifti á íslandi. Þá
var það eitt sinn, að hann bað þá
segja sér, hvert málefni þeim
þækti mest horfa til framfara á Is-
landi. „Stofnun prestaskóla“, kváðu
gestirnir. „Prestaskóla skulu þér
fá“, svaraði Gaimard. Gekk hann
daginn eftir á fund konungs, og var
þá málið auðsókt og stofnun þess-
ari heitið, enda leið eigi langt í
milli. Svo segir sagan, og er heim-
ildai-maður að henni Þorleifur
Repp. Synir hún allvel, hvers Is-
lendingar þóktust mega vænta sér
af Gaimard í tillögum hans, og enn
hitt, að ekki mátti þá enn kalla, að
þeir væru stórtækir í beiðslum sín-
um, enda þá (1839) enn eigi hávær-
ir um stjórnmál; má og vera, að
setið hafi þá mest guðfræðingar að
sumbli með Gaimard. Líkindi eru
þó meiri, að fótur sé fyrir sögunni
og að Gaimard hafi í rauninni flutt
ósk um þetta frá íslendingum við
konung, því að allskömmu síðar (7.
júní 1841) birti konungur skipan
um það, að prestaskóli skyldi sett-
ur á stofn á íslandi, samhliða því,
að latínuskólanum skyldi breytt,
kennsla bætt og skólinn fluttur, þó
að enn liðu nokkur ár, til þess er
því boði yrði hrandið í fram-
kvæmd.“
Páll Eggert ritar um „stórlyndi
Tómasar, makræði Jónasar, og
mislyndi Konráðs“.
Undarlegt virðist þetta tal
manna um makræði Jónasar. Þeg-
ar þess er gætt að heilsu skáldsins
er þannig háttað skv. frásögn nán-
asta félaga hans á rannsóknarferð-
um að augljóst má vera hvílíkt
þrekvirki Jónas vinnur á rannsókn-
arferðum sínum, svo ekki sé rætt
um þá hugarraun, sem býr í brjósti
þegar allt lífshlaupið virðist ein
Brattabrekka með Leggjabrjót og
Lokinhamra sem næstu áfanga-
staði.
Benedikt Gröndal segist hafa
heimsótt Jónas þegar hann bjó í
„Hákonsenshúsi", „útgrafinni
rottuholu". Jónas hafði ekkert
rúm, en svaf í grænlenskum hvílu-
poka og hefur sjálfsagt tekið það
eftir Grænlandssögu Sigui'ðar
Breiðfjörðs, því þar er hvílupokan-
um lýst.
Kom færandi hendi
Páll Gaimard kom hingað til
lands sem fulltrái og sendimaður
Frakkakonungs Loðvíks Filippus-
ar, sem Finnur Magnússon nefndi
„ljósast nafn“ í kvæði sínu. Loðvík
Filippus hrökklaðist frá völdum og
leitaði athvarfs á Bretlandi.
Sé blaðað í erlendum uppsláttar-
bókum (lexiconum) er hans eigi
getið. Franskar alfræðibækur
minnast hans að engu, nema þær
allra stærstu og veglegustu. Þar er
hans getið með örfáum orðum.
A ferðum sínum um ísland af-
henti Páll Gaimard áritaðar bækur.
Þær vora í vönduðu bandi og
skreyttar gulli á kilinum. Bjarni
Thorsteinsson amtmaður á Stapa,
Sveinbjörn Egilsson rektor, sem
skráði Lexicon poeticum í bækurn-
ar, Hallgrímur Seheving, Jón
Thorstensen landlæknir.
Jónas Hallgrímsson fékk einnig
bók frá Gaimard. I hana skráði
hann dagbók sína 1839. En þá bók
prýðir engin áritun leiðangurs-
stjórans. Páll Gaimard er flestum
gleymdur. Þegar greinarhöfundur
reyndi með símtölum og faxsend-
ingum að afla upplýsinga í heima-
bæ Páls Gaimard, St. Zacharie
skammt frá Toulon í Suður-Frakk-
landi þá varð fátt um svör. Þó ber
ráðhúsi hvers bæjar í Frakklandi
að geyma minningar um borgara
bæjarins, einkum séu þeir nafn-
kunnir.
Hér heima á íslandi, í sjálfri höf-
uðborg landsins, Reykjavík, er
minning Páls Gaimard varðveitt
um ókomna framtíð. Hún er í sal-
arkynnum Háskóla Islands. Ljóð-
línumar sem skáld okkar allra,
Jónas Hallgrímsson kvað, en þó
ekki fyrr en að loknum málsverði:
Vísindin efla alla dáð,
orkuna styrkja, viljann hvessa.
Á föstudaginn langa 1844 ritaði
Konráð Gíslason um örlög félaga
sinna:
„Ég verð öldungis lama á
skinnsálinni þegar ég þenki þar
um. Séra Tómas er niðr í jörðunni,
og þú á Saurum og Brynjólfur
hjartveikur og í aðsigi með að
verða sýslumaður. Og sólin er ekki
eins björt og veðrið ekki eins heitt
og heimurinn ekki eins fagur og
1834. I guðs nafni huggaðu mig
Jónas. Ég hef misst alla veröldina.
Gefðu mér veröldina aftur, Jónas
minn. Þá skal ég aldrei biðja þig
oftar.“
Síðar í sama bréfi ritar Konráð:
„Hafðu blessaður komið í bindind-
isfélagið, betra verk verður ekki
gert nú sem stendur."
I bréfi sem Konráð ritar Isleifi
Einarssyni á Brekku segir hann
um Jónas Hallgrímsson og Tómas
Sæmundsson: „... því þó hann um-
gangist Tómas ekki meira en aðra,
þarf ekki annað en sjá þá hvom
næmi öðrum, til að geta merkt, að
þar er einhvör alúð á milli.“
Með þessum orðum staðfestir
Konráð það sem Jónas nefnir sjálf-
ur í eftirmælum sínum um Tómas:
(Því sem að ísland ekki meta
kunni.)
Isleifur sá sem Konráð ritar
bréf sitt er dómari á Brekku á
Álftanesi, fyrri tengdafaðir Páls
sagnfræðings Melsted. Hann átti
klukku þá sem Halldór Kiljan Lax- **
ness eignaðist síðar og hefir ritað
um. Árni biskup Helgason sagði í
líkræðu eftir Isleif Einarsson 1836,
sama árið og Gaimard kom hingað
öðru sinni:
„ísleifur Einarsson kom hingað
til Suðurlandsins (1800), er ekki
voru falleg: þá var það haldið á sin-
um stöðum ósómi að tala íslensku,
þó íslenskir menn væra; það hét
næstum því hið sama að vera ís-
lenskur og vera villidýr; þá predik-
uðu verslunarmenn í sínum búðum
- mér er það minnisstætt frá mín- N
um yngri árum - fyrir sjómönnum
og húsmönnum, að öll kristin trú
væri diktaður hégómi, að Kristur
hefði aldrei komið á þessa jörð og
þar fram eftir götunum.“
Veit eg hér áður áði
einkavinurinn minn,
aldrei ríður hann aftur
upp í fjallhagann sinn.
(Tómasarhagi.)
Fyrir árið 2000
KERFISÞROUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
Höfundur er þulur
Nýr vor- og sumarlisti
kominn
to% lækkun
Verðlag hefur að
meðaltali
lækkað um
10% frá
sfðasta lista
Listinn er
690 blaðsíður
og hefur aidrei verið glæsilegri
Við bjóðum upp
á allt bað nýjasta frá
tískuheiminum í London
u hjá helstu
lunum landsins
og hjá Freemans,
Bæjarhrauni 14.
Sími 565 3900,
220 Hafnarfirði.
■H '
• •

• • •
• •
sœtir sofar
HUSGAGNALAGERINN
«
• Smiðjuvegi 9 • Sími 564 1475 *