Morgunblaðið - 29.01.1999, Blaðsíða 5

4 B FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR1999 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
DAGLEGT LÍF
Bogadregna raðhúsið við enda Hring-
brautarinnar lætur lítið yfir sér við fyrstu
sýn. JL-húsið hefur eigi að síður skipað
sérstæðan sess í hugum borgarbúa um
árabil. Anna G. Ólafsdóttir brá sér í heim-
sókn eftir að hafa heyrt ávæning af því að
skýjaborgir hefðu skotið rótum og orðið
að samfélagi sjálfstætt starfandi fræði-
manna, Reykjavíkurakademíunni, á fjórðu
hæðinni.
: 'V.:'
Morgunblaðið/Ásdís
JÓN Karl Helgason býst við því að samfélagið eigi í auknum mæli eftir að móta sín eigin verkefni,
GANGURINN er skugga-
legur og lyftan upp á
fjórðu hæð varla meira en
fermetri. Á stigapallinum
vísar ílangt blað með áletruninni
„Reykjvíkurakademían“ veginn.
Dymar ganga greiðlega upp og
tómlegur geimur með útsýni yfir úf-
inn flóann tekur við. Ætli enginn sé
ivið? Lágur kliður rekur gestinn
áfram - að dropandi kaffivél í hjarta
fjórðu hæðarinnar. Eftir að hafa
heilsað upp á nokkra kaffisvelgi er
bankað upp á hjá framkvæmda-
stjóranum Jóni Karli Helgasyni í
því augnamiði að forvitnast frekar
S um starfsemina.
Jón Karl segir Ágúst Þór Árna-
son heimspeking vera helsta hvata-
manninn að stofnun Félags sjálf-
stætt starfandi fræðimanna. For-
sendan hafi falist í ört vaxandi hópi
vel menntaðra íslenskra fræði-
manna, einkum á sviði hug- og fé-
lagsvísinda, sem sinna rannsóknum
sínum utan hefðbundinna háskóla-
stofnana. „Þessi hópur er orðinn
það stór að lítil von er til þess að all-
ir geti fundið sér varanlegan starfs-
vettvang innan Háskóla Islands eða
sambærilegra stofnana í framtíð-
inni. Ágústi Þór taldi brýnt að sam-
eina þá sem vinna sjálfstætt að
rannsóknum sínum og í samvinnu
við fólk úr ólíkum greinum hug- og
félagsvísinda stóð hann að stofnun
Reykjavíkurakademíunnar."
Eins og hver önnur vinna
Fyrsta skrefíð í áttina að því að
skapa þennan nýja vettvang stigu
um 40 fræðimenn með formlegri
stofnun Félags sjálfstætt starfandi
fræðimanna í maí árið 1997. Stofn-
félagamir töldu eitt brýnasta hags-
munamál hópsins að koma á fót
sameiginlegri vinnuaðstöðu þar sem
þróast gæti eins konar fræðimanna-
samfélag í hug- og félagsvísindum.
Jón Karl telur að fast aðsetur
sjálfstætt starfandi fræðimanna á
sameiginlegum vinnustað hafi ýmsa
kosti. „Slíkur vinnustaður gefur
fræðimanninum kost á því að nálg-
ast verkefni sín eins og hverja aðra
vinnu. Ef fólk er að vinna heima við
verða skilin milli starfs og heimilis-
lífs oft æði óljós - maður hleypur úr
tölvunni niður í þvottahús og þarf
síðan að fara að huga að matseld og
síðan er eins og vinnudeginum ljúki
aldrei íyllilega. Sú starfsaðstaða
sem hér býðst ætti að gera þessi
skil skýrari og skilar sér vonandi í
betri afköstum.
Annar kostur snýr að tengslum
okkar við erlenda fræðimenn og
stofnanir. Með Reykjavíkur-
akademíuna að bakhjarli eiga þeir
sem hér starfa auðveldara með að
rækta slík tengsl. Hér verður til sá
formlegi vettvangur sem er jafnan
nauðsynlegur fyrir fjölþjóðleg sam-
starfsverkefni, enda höfum við orðið
vör við áhuga erlendra fræðimanna,
meðal annars á Norðurlöndum, á
þeim möguleikum sem hér eru að
opnast.“
„... þar sem land mætir hafi...“
„Andlega þáttinn skyldi heldur
enginn vanmeta," segir Jón Karl og
bendir á að einyrkjar sakni gjaman
stuðnings og hvatningar frá öðrum.
„Mikilvæg hugmynd að baki Reykja-
víkurakademíunni er að leiða saman
fólk úr ólíkum fræðigreinum í leit að
nýjum sjónarhornum á viðfangseíhi
sín og veröldina. Á fundi sem ég sótti
fyrir skömmu hafði Hjálmar H.
Ragnarsson, nýráðinn skólastjóri
Listaháskólans, á hraðbergi eftir-
minnilega tilvitnun sem lýsir þessari
hugsun í hnotskum „Þar sem land
mætir hafi, þar er lífið.“
Síðast en ekki síst vill Reykjavík-
urakademían ýta undir það að fólk,
sem lokið hefur langskólanámi, sinni
fræðilegum rannsóknum þótt það fái
ekki fasta stöðu á sínu sviði. Vissu-
lega er algengt að þetta fólk snúi sér
að öðmm og oft óskyldum störfum -
framtíð þess sem fræðimanna virð-
ist ráðast á 5 til 7 ámm eftir að námi
lýkur. Það er ekki þar með sagt að
menntunin fari í súginn - öll reynsla
nýtist með einhverjum hætti hvað
sem maður fæst við. Við teljum hins
vegar að betur megi huga að ýmsum
þeim möguleikum sem em fyrir
hendi til að stunda sjálfstæðar rann-
sóknir og hagnýta þær, ekki síst
þegar fólk tekur sig saman.“
Ekki bakarí
Jón Karl segir að mikilvæg for-
senda þeirrar tilraunar sem felst í
Reykjavíkurakademíunni hafi verið
styrkur sem fékkst frá Atvinnu- og
ferðamálanefnd Reykjavíkur síðast-
liðið vor. „Við fréttum svo um mitt
sumar að Háskóli Islands væri að
skoða hæðina hér í JL-húsinu með
afnot í huga en hið opinbera hefur
haft þetta húsnæði til umráða und-
anfarin ár. Á tímabili var rætt um
samvinnu Háskólans og Reykjavík-
urakademíunnar um leigu en þegar
Háskólinn fann aðra lausn á sínum
húsnæðismálum gengum við til
samninga við fjármálaráðuneytið.
Geir Haarde fjármálaráðherra
sýndi hugmyndinni um fræði-
mannasetur af þessu tagi mikinn
áhuga og stuðning sem gerði okkur
kleift að hefja þessa tilraun en
leigusamningurinn við ríkið er til
eins árs. Á þeim tíma vonumst við
til að koma fótum undir starfsemina
og móta framtíðarskipulag hennar."
Spurt er hvort hugmyndin um
starfrækslu Reykjavíkurakademí-
unnar geti stangast á við hlutleysi
fræðimannsins. Jón Karl telur enga
hættu á því. „Enda þótt við höfum
sjálfsbjargarviðleitnina að leiðar-
ljósi er markmið með þessari starf-
semi augljóslega ekki að skila há-
marks gróða; starfið snýst um ann-
ars konar ávinning. Að starfrækja
fræðimannasamfélag er í eðli sínu
ólíkt því að reka bakarí. Fólk stend-
ur ekki beint í röðum hér við dymar
á morgnana til að kaupa nýbakaðar
ritgerðir um réttlætið eða Stephan
G. Ymsir sem hér starfa eru styrk-
þegar Rannsóknarráðs íslands eða
sambærilegra erlendra sjóða og
sumir sinna fyrst og fremst svoköll-
uðum grunnrannsóknum. Hins veg-
ar erum við sannfærð um að eitt
brýnasta verkefni hópsins er að
koma rannsóknum okkar á fram-
færi þannig að þær nýtist sem víð-
ast í samfélaginu, á sviði ferðamála,
menningar- og skólamála og heil-
brigðismála, svo dæmi séu tekin.“
„Við lögðum af stað með óljósar
skýjaborgir," segir Jón Karl að lok-
um, „og erum í sjálfu sér himinlif-
andi yfir því að hafa náð þessum
áfanga. Hér starfar skemmtilegur
og samstæður hópur sem er fullur
af bjartsýni og hugmyndum. Eg vil
hins vegar ítreka að við lítum á
starfsemina hér sem athyglisverða
tilraun; reynslan verður að skera úr
um hver árangurinn verður."
ANNADÍS GRÉTA RÚDÓLFSDÓTTIR,
FÉLAGSSÁLFRÆDINGUR
Með útsýni
til allra átta
ANNADÍS Greta Rúdólfsdóttir, félagssálfræðingur, kvartar
ekki yfir útsýninu yfir iðnaðar- og verslunarhúsnæðið að
sunnanverðu. Eigi að síður hefm’ hún skrifstofuhurðina
gjarnan opna til að geta notið sí-
breytileika hafsins að norðan-
verðu. Skrifstofan virðist fyrir
vikið rýmri, bjartari og opnari
fyrir ferskum hugmyndum.
Annadís er stofnfélagi í Félagi
sjálfstætt starfandi fræðimanna
og situr í stjóm Reykjavíkuraka-
demíunnar. Eins og fléiri féll
Annadís bókstaflega fyrir hús-
næðinu og var ekki lengi að
fryggja sér vinnuaðstöðu. Hún
hefur verið með rannsóknastöðu í
Rannsóknastofu um kvennafræði
en í vor rennur út styrkurinn
vegna rannsóknarinnar „Sjálfs-
mynd ungra mæðra“. „Hug-
myndin að rannsókninni varð til í
framhaldi af doktorsritgerð
minni „Mótun hins íslenska kven-
leika“. Doktorsritgerðin byggðist
á greiningu minni á viðtölum við
18 konur á aldrinum 16 til 88 ára
og 209 minningargreinum frá árunum 1922 til 1992. Meginá-
herslan var lögð á að skoða menningarbundnar hugmyndir
um eiginleika og eðli hins kvenlega sjálfs og áhrif þeirra á líf
og sjálfsmynd kvenna. Það kom í ljós að móðurhlutverkið
skipti þar miklu máli.“
„Ég nálgast viðfangsefnið með þrennum hætti. Með því að
taka viðtöl við 10 konur undir tvítugu, á meðgöngu og eftir
barnsfæðingu, viðtöl við eldri konur, sem urðu ungar mæð-
ur, og mæður ungra mæðra. Samhliða innihaldsgreindi ég
fræðiefni ætlað verðandi mæðrum. Lykilspuming í rann-
sókninni felst í því hvort stúlkumar hafi aðlagast móðurí-
myndinni eða reynt að aðlaga ríkjandi hugmyndir eigin að-
stæðum. Rannsóknin hefur verið mjög skemmtileg og enn
eru nýir fletir að koma í ljós og hafa áhrif á niðurstöðurnar."
Fjármögnun vandamál
Annadís stefnir að því að gera niðurstöðumar opinberar
á innlendum og erlendum vettvangi í vor og sumar. „Ég hef
áhuga á því að gefa út skýrslu um rannsóknina. Fyrir utan
skýrsluna skrifa ég greinar í erlend fræðitímarit og er að
leggja lokahönd á eina slíka. Þar fyrir utan mun ég fjalla
um hluta af rannsókninni í Rabbi á vegum Rannsóknastofu í
Kvennafræðum undir yfirskriftinni „Þungað sjálf. Sjálfs-
mynd og líkamsmynd ungra mæðra“ hinn 8. apríl næstkom-
andi.“
Fyrir utan rannsóknina hefur Önnudís ekki skort verk-
efni frá því að hún flutti heim að loknu framhaldsnámi árið
1996. „Eftir að ég kom að utan hef ég kennt námskeiðin
Inngang að kynjafræðum, áður Kvennafræði, og Móður-
hlutverkið við HI. Ég er svo að fara að vinna með Ljós-
myndasafni Reykjavíkur sem ætlar að fara að setja upp
sýningu á Mæðrum í ljósmyndum. Minn hluti felst í því að
velja myndir og skrifa bækling fyrir sýninguna - árið 2000.
Annað verkefni felst í því að skrifa kafla um skrif Bjargar
Þorláksdóttur um lífeðlisfræðilega sálfræði í bók Sigríðar
Dúnu Kristmundsdóttur um Björgu,“ segir Annadís og tek-
ur sér brosandi örstutt hlé. „Verkefnin skortir ekki og hægt
er að nefna að mér og Guðbjörgu Andreu Jónsdóttur hefur
verið boðið að taka þátt í alþjóðlegri rannsókn á skilningi al-
mennings á líftækni. Vonandi getur orðið úr því enda verk-
efnið mjög spennandi."
Hugmyndir prófaðar
Annadís lætur vel af hinu nýja samfélagi. „Mér finnst
mjög gott að hafa sérstaka vinnuaðstöðu utan heimilis.
Heima eru svo auðvelt að fara í að umpotta blómin eða taka
til hendinni innanstokks og láta verkefnin sitja á hakanum.
Hérna er hægt að fá ró og næði og prófa hugmyndir sínar á
næsta manni. Fyrir utan að oft verða til góðar hugmyndir í
góðum hópi hér frammi. Hugmyndunum er kastað á milli
manna og nýir fletir eru fljótir að koma í ljós í hinu þverfag-
lega samfélagi."
RANNSÓKNASTOFNUN
UM BYGGÐAMENNINGU
Hámenning í fóstri
íslenskra sveita
VIÐAR Hreinsson bókmenntafræðingur glottir og flýtir sér
að leiðrétta blaðamanninn. Hann tilheyri ekki sveitahópnum
eins og heyrst hafði fleygt frammi á göngunum því að þótt
sveitirnar séu vissulega viðfangsefnið hafi orðið ofan á að
kenna fyrirhugaða rannsóknastofnun sjö fræðimanna úr
þremur fræðigi’einum við byggðamenningu. Eftir nokkurt
hik er lýst eftir stofnunarbragnum.
Axel Kristinsson sagnfræðingur kemur félaga sínum til
hjálpar. „Enn getur verið að samstarfið minni um fátt á
virðulega stofnun enda erum við rétt að fara í gang. Hug-
myndin kviknaði ekki fyi’r en undir lok síðastliðins sumars.
Morgunblaðið/Ásdís
ANNADIS kynnir
niðurstöður rann-
sóknarinnar Sjálfs-
mynd ungra mæðra
í vor og sumar.
SUMARLIÐI RAGNAR ÍSLEIFSSON,
Morgunblaðið/Kristinn
RANNSÓKNASTOFNUN um byggðamenningu, aft-
ari röð (f.v.) Sigurður Gylfi, Davfð og Axel og fremri
röð (f.v.) Viðar, Ólina og Jón.
Ég og Árni Daníel Júlíusson sagnfræðingur vorum að velta
fyrir okkur ýmsum flötum á því að skrifa íslenska landbún-
aðarsögu. Hugmyndum var kastað í loftið og uppúr því varð
til óljós framtíðarsýn um þverfaglega samvinnu við rann-
sóknir á sögu og menningu íslenskra byggða.“
Fortíð í brennidepli
„Enn um sinn hafa verkefni stofnunarinnar aðallega snú-
ið að fortíðinni. Aðalástæðan er hversu ríkir íslendingar eru
af heimildum um sérstæða menningarsögu sína. Enn er af
nægu að taka enda er langt frá því að heimildirnar hafi ver-
ið fullnýttar,“ segir Viðar og Axel minnir á að dreifbýlið sé
fyrst og fremst hluti af fortíðinni. „Já, og borgin þróaðist
seint,“ heldur Viðar áfram. „Hins vegar er gaman að segja
frá því að í íslensku sveitunum urðu til einkenni af menning-
unni sem menn hafa yfirleitt tengt borgarmenningu. Alltof
mikil einföldun felst því í að tengja saman borgarmyndun
og hámenningu eins og víða hefur verið gert erlendis."
Ekki stendur á því að Viðar geti gefið dæmi. „Sjáðu hvað
Jón lærði og Jón Indíafari voru að gera á 17. öldinni. Eng-
inn trúði því fyrr en löngu síðar að Eiríkur Laxdal hefði
skrifað fyrstu íslensku skáldsöguna um 1800. Áfram væri
hægt að telja og minnast á kveðskap Bólu-Hjálmars á 19.
öld. Amerískir fræðimenn læsir á íslensku töldu Stephan G.
Stephansson með bestu skáldum í Norður-Ameríku í byrjun
20. aldar,“ segir Viðar og upplýsir að ævisaga skáldsins sé
aðalverkefni hans um þessar mundir.
Fjölbreytt verkefni
Axel og Árni Daníel eru famir að undirbúa ritun land-
búnaðai-sögunnar. Axel leynir því ekki að verkefnið sé
spennandi. „Landbúnaðarsagan verður í allt öðrum anda en
fyrri samantektir um íslenskan landbúnað. Markmiðið verð-
ur að hrekja hvers konar ranghugmyndir um eymd, volæði
og aumingjaskap. Sjónum verður beint að hreyfanleika og
sköpunarmætti frekar en stöðnun í samfélagi og menn-
ingu,“ segir hann og forvitnast er um önnur verkefni í beinu
framhaldi.
Davíð Ólafsson sagnfræðingur segist ásamt Sigurði Gylfa
Magnússyni sagnfræðingi vera upptekinn við að skoða dag-
bókarskrif fi-á því fyrr á öldum. Með liðsinni Jóns Jónsson-
ar þjóðfræðings eru fræðimennirnii’ svo að varpa einsögu-
legu ljósi á íslenska byggðasögu. Einn sér segist Jón vera
að velta fyrir sér hvaða áhrif uppbygging í ferðaþjónustu
hafi á viðhorf bænda upp til sveita. Sigurður Gylfi lýkur riti
um sjálfsævisögur í vor.
Ólína Þorvarðardóttii’ þjóðfræðingur er eina konan í
hópnum. „Mitt fræðasvið nær aðallega yfir sögur og þjóðtrú
og tengist bæði byggðamenningu og menningarsögu al-
mennt,“ segir hún. „Þjóðsiði og trúarhætti er fróðlegt að
skoða í tengslum við þróun byggðar og breytingar á lífs-
háttum. Hvert svæði hefur sín sérkenni og starfsgreinar
sömuleiðis, t.d. sjómennskan, sem er auðugur akur þjóðtrú-
ar. Hingað til hef ég aðallega verið að rannsaka heimildir
frá því á 17. öld fram á 19. öld en núna finnst mér spennandi
að fara að færa mig nær samtímanum enda lifir þjóðtrúin
ennþá góðu lífi þótt hún hafi breyst í aldanna rás.“
Horft til framtíðar
Rannsóknastofnun um byggðamenningu ætlar sér stóra
hluti í framtíðinni. „Við erum auðvitað að stíga fyrstu skref-
in núna. Megináherslan er lögð á að leggja traustan fræði-
legan grundvöll með vönduðum vinnubrögðum og niður-
stöðum. Þróunin á eftir að halda áfram og með því að fá
fræðimenn úr fleiri greinum, eins og félagsfræðinga, mann-
fræðinga og hagfræðinga, til liðs við okkur færumst við von-
andi nær nútíð og framtíð. Við viljum vera sýnileg, hafa
áhrif og gera gagn í nútímaþjóðfélagi. Sameiginlegum verk-
efnum á án efa eftir að fjölga. Hugmynd um ritun íslenskrar
menningarsögu fi’á nýjum sjónarhóli er þegar komin upp á
borð og eflaust eiga fleiri eftir að fylgja í kjölfarið. Ekki er
heldur ólíklegt að starfsemin verði fjölbreyttari í framtíð-
inni. Við sjáum fyrir okkur að stofnunin geti tekið að sér
kennslu- og námskeiðahald fyrir sem flest skólastig, ráðgjöf
og verkefni fyrii’ opinbera aðila og einkafyrirtæki þegar
fram líða stundir."
SAGNFRÆDINGUR
Morgunblaðið/Ásdís
SUMARLIÐI hefur komið sér vel fyrir í rúmgóðri
skrifstofu í sunnanverðu húsinu.
Gjöfult daglegt
samneyti
SUMARLIÐI Ragnar ísleifsson, sagnfræðingur, bjó yfir
áralangri reynslu af því að vinna sjálfstætt, að mestu heima
hjá sér, áður en til Reykjavíkurakademíunnar var stofnað í
nóvember. Með tilliti til kostanna við fast aðsetur utan
heimilis vai’ aldrei efi í hans huga um að rétt væri að söðla
um og flytja vinnuaðstöðuna að heiman.
„Auðvitað felast ýmsir kostir í því að vera í jafn nánu
samneyti við fjölskylduna og fylgir því að vera með vinnuað-
stöðuna heima. Hinu er ekki að leyna að oft verður ansi eril-
samt inni á heimilinu. Mun ákjósanlegra er að fara að heim-
an til að stunda sína vinnu eins og hverja aðra launavinnu í
hentugu húsnæði með öðrum fræðimönnum. Ekki verður
heldur undanskilið hversu gjöfult er að geta verið í daglegu
samneyti við fræðimenn í sömu eða öðrum greinum," segir
hann og brosh’ út í annað áður en hann svarar því hvort
hætta sé á því að samneytið verði truflandi. „Nei, nei, enda
endist enginn lengi í sjálfstæðri fræðimennsku án nauðsyn-
legs sjálfsaga. Mín reynsla er þvert á móti að maður sé
sjálfum sér harðasti húsbóndinn.“
Útsjónarsemi nauðsynleg
„Ég hef aðallega unnið að verkefnum á sviði hag- og hug-
myndasögu,“ segir Sumarliði. „Hvað hagsöguna varðar er
hægt að nefna tvær bækur í Iðnsögu Islendinga og bók um
Rafmagnsveitu Reykjavíkur. Núna vinn ég að riti um hug-
verkaréttindi í iðnaði, vöruleyfi, einkaleyfi og hönnunar-
vernd fyrir Einkaleyfisstofu.
Hvað hugmyndasöguna varðar hef eg einkum fjallað um
viðhorf og hugmyndir útlendinga um ísland og skrifaði bók
um það efni árið 1996 sem heitir ísland - Framandi land.
Ekki hvað síst geri ég mér far um að varpa ljósi á hvernig
viðhorfið endurspeglast í ljósmyndum enda hef ég lengi haft
sérstakan áhuga á því að kynna að hvaða gagni myndefni
getur komið við sagnfræðirannsóknir. Framandi land varð
kveikjan að því að ég hélt áfram og hef hafið vinnu við sögu
íslenskrar ferðaþjónustu í samvinnu við Ferðamálai’áð og
samgönguráðuneytið.
Það verk verður væntanlega nokkur ár í smíðum enda hef
ég gjarnan haft nokkur verkefni í takinu í einu og skipt ár-
inu niður í tímabil. Ég get nefnt að árinu í fyrra skipti ég í
þrjú tímabil, vann við tvö verk, annað í 4 mánuði og hitt í 6,
og var á styrk í Þýskalandi í tvo. Maður verður að sýna út-
sjónarsemi - svolítið eins og iðnaðarmaður - til að dæmið
gangi upp.“
Dæmið hefur gengið upp fyrii- Sumarliða síðastliðin ár.
„Fyrii- utan útsjónarsemina er nauðsynlegt að hafa í bland
FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1999 B 5
frumkvæði að eigin verkefnum og vilja til að vinna að verk-
efnum á mismunandi sviðum. Hvað mig sjálfan varðar hef
ég komið víða við og t.a.m. tekið að mér myndaritstjóm og
skrifað handrit að þremur heimildarkvikmyndum. Hvert
verkefnið hefur því rekið annað síðustu árin.
Annars hefur viðhorfið í þjóðfélaginu gjarnan verið að
óhætt sé að kvabba endalaust á hugvísindamönnum án þess
að meta við þá unnin verk með svipuðum hætti og pípara og
lögfræðinga. Vonandi er þarna að verða breyting á, a.m.k.
vilja sjálfstætt starfandi fræðimenn leggja sitt af mörkum
með því að gera vinnu sína sýnilegri í Reykjavíkurakademí-
unni. Hér stöndum við að opnu samfélagi fræðimanna tO
hliðai’ við og ekki á móti háskólasamfélaginu. í mínum huga
þarf heldur ekki að efast um að hverju háskólasamfélagi er
hollt að vita af sjálfstætt starfandi stofnun fræðimanna til
hliðar við sig.“
ÞÓRUNN SIGURÐARDÓTTIR,
ÍSLENSKUFRÆDINGUR
Erfiljóð skipi
verðugan sess
ÞÓRUNN Sigurðardóttir, íslenskufræðingui’, skoðaði hús-
næði Reykjavíkui’akademíunnar af einskærri fon'itni eftir
afhendinguna í nóvember. Eftir að inn var komið varð ekki
aftm’ snúið. „Andinn í hópnum var
frábær og auðvelt að hrífast með.
Allir voru uppnumdii- yfir húsnæð-
inu og einhuga um að láta hug-
myndina ganga upp. Ekki var
heldur vanþörf á því að hópurinn
stæði saman um að koma húsnæð-
inu í stand eftir að það hafði staðið
autt í þrjú ár. Hendur voru látnar
standa fram úr ermum og fór aðal-
vinnan við að þrífa og bóna gólfin
fram á tveimur helgum. Sumir
gengu enn lengra og máluðu her-
bergin áður en flutt var inn um
mánaðamótin nóvember og des-
ember. Nú eru allh- komnir á full-
an skrið og samfélagið að taka á
sig fullmótaða mynd.“
Þórunn hafði aðallega unnið
heima og á söftium. „Mér finnst
mikill munur að geta verið útaf
fyrir mig og tilheyra um leið
ákveðnum hópi fræðimanna á sama báti. Hér safna ég í
kringum mig dótinu mínu - stend upp, teygi úr kroppnum
og tauta fyrir munni mér ein og óáreitt. Inn á milli er algjör-
lega nauðsynlegt að blanda geði við aðra í hópnum. Bankað
er upp á og fjörlegar umræður skapast á milli fræðimanna
úr hinum ólíku greinum yfir kaffibolla.“
Ekki nógu góður skáldskapur
Vísindasjóður hefur styrkt Þórunni til rannsókna á
erfiljóðum frá 17. og 18. öld síðustu tvö árin. Erfiljóð eru ein
tegund tækifæriskvæða sem nutu einna mestrar hylli allra
kvæðategunda í Norður-Evrópu og á Norðurlöndum á 17.
öld. „Þessi kveðskapur byggist á hinni klassísku húmanísku
menntun sem fékkst í latínuskólunum og á rætur að rekja til
bókmennta og mælskufræði Forn-Grikkja og Rómverja.
Nemendum í evrópskum latínuskólum var gert að spreyta
sig á því að yrkja tækifæriskvæði á latínu en er leið á 17.
öldina varð algengara að yrkja á þjóðtungunum.“
Lítið hefur verið fjallað um erfiljóð í íslenskri bókmennta-
sögu. „Islensk bókmenntasaga gefur til kynna að rímur og
sálmar hafi notið mestrar hylli þjóðarinnar á sínum tíma.
Eftir nánai-i athugun tel ég óhætt að telja tækifæriskvæði
þriðju greinina. Af hverju tækifæriskvæðin hafa ekki hlotið
verðskuldaða athygli hingað til er erfitt að segja til um.
Hluti skýringarinnar gæti falist í því að tækifæriskvæðin
hafi ekki verið álitin nógu góður kveðskapur af því að þau
voru ort af ákveðnu tilefni og stundum eftir pöntun eða fyrir
skyldurækni. Aðeins tækifæriskvæðum eftir virtari skáld á
borð við Hallgrím Pétursson hefur verið gaumur gefinn.
Tækifærisljóð eftir minna þekkt skáld þarf að leita uppi og
skrá úr handritum, t.d. á Árnastofnun og handritadeild
Landsbókasafnsins."
Drukknun guði þóknanleg
Tvennt einkennir erfiljóðin öðru fremur. „Annars vegar
greinargott æviágrip og hins vegar áherslan á dauðastund-
ina. Best var talið að skilja átakalaust við því dauðastundin
átti að gefa ákveðnar vísbendingar um framhaldið - hvort
viðkomandi væri hólpinn. Gott dæmi um þennan hugsunar-
gang er þegar sr. Jón Magnússon í Laufási yrkir huggunar-
kvæði til sr. Guðmundar Érlendssonar og eiginkonu hans á
Felli eftir að sr. Jón, sonur hjónanna, drukknar um miðja 17.
öldina. Megináherslan í ljóðinu er lögð á að drukknun sé
þrátt fyrir allt guði þóknanleg. Ljóst er að hægt er að nota
erfiljóð sem sögulegar heimildir, t.d. um persónur, tíðarand-
ann, trúarhugmyndir, og hugmyndir um lífið og dauðann.
Um leið eru þau bókmenntir sem voru í hávegum hafðar á
sínum tíma.“
Þórunn hefur verið að vinna tvær greinar í tengslum við
rannsóknina. Önnur fjallar um uppruna erfiljóða og félags-
legt hlutverk þeirra og hin um skilgreiningu erfiljóða og
harmljóða. „Með seinni greininni er ég í rauninni að skil-
greina nýja bókmenntagi-ein. Erfiljóðið fjallai’ um líf og
dauða hins látna. Markmiðið er að fullvissa ástvinina um að
hinn látni sé kominn til himna. Harmljóðið fjallar á hinn
bóginn um harm syrgjandans. Skáldið yi’kir ljóðið í fyrstu
persónu og hefur að markmiði að hjálpa syrgjandanum að
vinna sig út úr sorginni. Annars á ég enn talsvert verk fyrir
höndum til að ljúka allri rannsókninni - og stuðla þar með að
því að erfiljóð skipi verðugan sess í bókmenntasögunni."
Morgunblaðið/Ásdís
ÞÓRUNN kann
ákaflega vel við sig
í Reykjavíkuraka-
demíunni.