Morgunblaðið - 08.10.1999, Qupperneq 6

B FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Jafnrétft
til náms fyrir all
- nema þroskaheft
Morgunblaðið/Halldór
í STOFUNNI HEIMA - Helena Dögg ásamt foreldrum si'num, Bryndísi M. Steinsson og Erni Eyjólfssyni.
Helena Dögg er átján
ára, einhverf og greind-
arskert, býr í foreldra-
húsum, starfar hluta úr
degi á starfsþjálfunar-
stað fyrir fatlaða og
sækir Fullorðins-
fræðslu fatlaðra tvisvar
í viku. Valgerður Þ.
Jónsdóttir heimsótti
heimasætuna og for-
eldra hennar, sem telja
að þroskaheftir njóti
ekki jafnréttis til náms.
SEM smábarn gaf Helena
Dögg sig fremur lítið að
öðru fólki en nánustu fjöl-
skyldu; foreldrunum, Bryn-
dísi M. Steinsson og Erni Eyjólfs-
syni, og eldri systkinum sínum,
Guðrúnu Elínu, sem var átta ára
þegar litla systir fæddist, og Ró-
berti Emi, þá fimm ára. Manna-
fæla virtist hún þó ekki vera og
Bryndís og Örn höfðu engar
áhyggjur þótt Helena Dögg skriði
öðruvísi en önnur börn og væri
sein til máls og gangs. „Hún var
vær, kát og ljúf og við kipptum
okkur ekkert upp við það þótt
skriðtæknin fælist í að spyrna sér
áfram á hælum og hnakka. Eftir á
að hyggja voru ýmis sérkennileg-
heit í hegðun hennar, sem við
könnuðumst ekki við í fari hinna
barnanna okkar, ef til vill vísbend-
ing um að ekki væri allt með felldu.
Við héldum bara að Helena Dögg
væri svolítið seinþroska og létum
m.a. rannsaka heyrnina til að leita
eðlilegra skýringa," segja Bryndís
og Örn.
Heymin var í fínu lagi. Líkt og
flestir foreldrar hafa efalítið til-
hneigingu til segjast þau hafa bælt
allar hugsanir um að dóttir þeirra
kynni að vera þroskaheft. „A fjórða
ári fór hún í leikskóla og þá bar
fljótlega á vandamálum í samskipt-
um hennar við önnur börn. Hún
einangraði sig, en eins og síðar, í
Öskjuhlíðarskólanum og víðar,
gerðist eitthvert barnanna sjálf-
skipaður verndarengill hennar; tal-
aði fyrir hana og verndaði þegar á
móti blés. Ur varð að sálfræðingur
var fenginn í leikskólann, bæði
fóstranum til halds og trausts og til
að greina í hverju vandi Helenu
Daggar væri fólginn."
Alltaf barn
Þegar hér var komið sögu gældu
Bryndís og Örn ennþá við að vand-
inn væri einungis minniháttar og
tímabundinn. Að áeggjan sálfræð-
ingsins fóru þau með Helenu Dögg
í greiningu á Greiningarstöð ríkis-
ins þar sem hún var rannsökuð
sumarlangt á hverjum degi - og í
lokin úrskurðuð á eftir jafnöldram
sínum á flestum sviðum. „Okkur
var sagt að með aldrinum myndi
bilið að öllum líkindum breikka, en
við vonuðum þó að sú spá gengi
ekki eftir. Þótt niðurstaða grein-
ingarinnar hefði ekki komið okkur
með öllu í opna skjöldu vorum við
lengi að átta okkur á að „normið“ í
lífí okkar yrði aldrei samt aftur. I
vissum skilningi yrði Helena Dögg
alltaf barn, sem þyrfti að einhverju
leyti á umönnun okkar að halda svo
lengi sem okkar nyti við.“
Þar sem þekkingu og tækni við
greiningu á hvers kyns fötlun hef-
ur fleygt fram á undanförnum ár-
um ákváðu Bryndís og Örn að fara
með dóttur sína í greiningu öðru
sinni sl. haust. „Miðað við allt sem
við höfðum heyrt og lesið um ýms-
ar þroskatruflanir granaði okkur
að Helena Dögg væri einhverf.“
Granurinn reyndist á rökum
reistur því Helena Dögg var greind
einhverf en jafnframt greindar-
skert eins og 70-80% einhverfra.
Staðfestinguna segja þau að vissu
leyti hafa verið létti vegna fram-
vindu í þroska og samskiptum dótt-
ur þeirra við aðra, enda sé öðram
aðferðum beitt til að nálgast ein-
hverfa en aðra þroskahefta sem og
heilbrigða.
„Þótt oft skorti skilninginn þá
hefur Helena Dögg gott sjónminni.
Stundum hefur reynst vel að skrifa
einföld skilaboð á lítinn miða og
rétta henni ef mikið liggur við.
Eins og við segjum stundum þá
kjaftar á henni hver tuska við okk-
ur en síðan lokast hún innan um
ókunnuga eða ef gest ber að garði,"
segja Bryndís og Örn.
Núverandi gestur rekur upp stór
augu, enda Helena Dögg, sem rétt
áður kom aðvífandi með kaffí og
kleinur, nýbúin að svara spuming-
um um hvort hún væri alltaf svona
húsleg, hver væri uppáhaldsnáms-
greinin, uppáhaldstónlistin og öðr-
um áþekkum. „...eða þannig var
það,“ flýta foreldramir sér að bæta
við „því hún hefur þroskast ótrúlega
mikið'síðustu tvö árin. Hún hefði
ekki setið hér hjá okkur áður.“
Hvert hænufet í auknum þroska
fínnst þeim vera stórsigur. „Við er-
um heppin. Eldri börnin hafa stað-
ið sig vel á öllum sviðum og Helena
Dögg jafn vel - en á sínum for-
sendum.“ Þótt víða megi bæta um
betur ljúka Bryndís og Örn lofsorði
á hvernig samfélagið býr að mörgu
leyti vel að þroskaheftum börnum
og fjölskyldum þeirra. Að minnsta
kosti hafi þau notið góðs af, þótt í
byrjun hafí þeim fundist svolítið
snúið að nálgast upplýsingar um
aðstoð í boði.
Ekki við sama skólaborð
Bryndís og Öm eru ekki eins
sátt við skilyrði Helenu Daggar og
hennar líkra til menntunar og
starfa á unglings- og fullorðinsár-
um. Þótt þau segi jafnrétti til náms
tryggt í lögum sitji þroskaheftir
ekki við sama skólaborð og aðrir
þegnar. „Lífsskilyrði fatlaðra hafa
batnað mikið á liðnum árum og
skilningur á aðstæðum þeirra og
fjölskyldna þeirra aukist. Lagaá-
kvæði um jafnrétti til náms virðast
þó bara í orði en ekki á borði. Stutt
er síðan þroskaheftum bauðst
tveggja ára nám í framhaldsskól-
um - en bara í einstaka skóla - sem
kom í stað tveggja ára náms í
Öskjuhlíðarskóla að loknum grunn-
skóla. Þótt það sé óneitanlega
framfór næst jafnrétti ekki fyrr en
skrefið er stigið til fulls því aðrir
nemendur eiga kost á fjórum, sex
eða jafnvel fleiri árum eftir því
hvaða hraði hentar þeim.“
Þetta fyrirkomulag finnst Bryn-
dísi og Emi brot á mannréttindum.
„Við vitum að börnin okkar ná ekki
akademískum árangri eins og flest-
ir í framhaldsskóla. A hinn bóginn
teljum við hefðbundið skólastarf
vænlega leið til að auka félags-
þroska þeirra og færni á ýmsum
sviðum. Á þessum aldri era þau oft
móttækilegri fyrir námi en á öðr-
um æviskeiðum - og því finnst okk-
RÉTTUR ÞROSKAHEFTRA TIL NÁMS í FRAMHALDSSKÓLUM
SAMKVÆMT nýrri aðalnámskrá fram-
haldsskóla 1999 er gert ráð fyrir að
skólarnir verði opnir fyrir þá sem notið
hafa verulegrar sérkennslu í grunn-
skóla, verið í sérdeild eða sérskóla og
fengið námsmat samkvæmt 48. gr.
grunnskólalaga. Þessum nemendum á
að bjóðast tveggja ára námsbraut;
starfsbraut 3 og 4 (st3), sem er a.m.k.
helmingi styttra nám en öðrum nemend-
um stendur til boða.
I bæklingnum Enn betri skóli, þeirru
réttur - okknr skylda, sem gefínn var út
í aprfl 1998 og ætlaður var til að kynna
almenningi meginatriði væntanlegrar
aðalnámskrár, segir: „Jafnrétti til náms
er fólgið í því að bjóða nemendum nám
og kennslu við hæfí og gefa þeim tæki-
færi til að spreyta sig á viðfangsefnum
Björn
Bjarnason
að eigin vali. I þessu felast ekki endilega sömu úr-
ræði fyrir alla heldur sambærileg og jafngild tæki-
færi. Verkefnin skulu höfða jafnt til drengja sem
stúlkna, nemenda í dreifbýli sem þétt-
býli og fatlaðra og ófatlaðra.“
I aðalnámskrá framhaldsskóla 1999
er vitnað í stjórnarskrá fslenska lýð-
veldisins og mannréttindasáttmála Sa-
meinuðu þjóðanna, sem íslendingar eru
aðilar að, um að hver maður eigi rétt til
menntunar.
Foreldrar þroskaheftra nemenda,
sem útskrifuðust síðastliðið vor eftir
tveggja ára nám í Borgarholtsskóla,
hafa sent menntamálaráðherra fyrir-
spurnir um hvort fyrirhugað sé að bjóða
þroskaheftum ungmennum upp á ljög-
urra ára nám í framhaldsskólum eins og
öðrum. Eins og fram kemur í viðtalinu
við Bryndísi M. Steinsson og Örn Eyj-
ólfsson, sem eru í þessum hópi, fínnst
þeim réttur þroskaheftra fyrir borð bor-
inn í skólakcrfinu. En hverju svarar Björn Bjarna-
son menntamálaráðherra eftirfarandi spurningum
sem á þeim brenna?:
Ferðafélag íslands Mörkinni 6 • I08 Reykjavík
Sími 568 2533 • Fax 568 2535 • www.fi.is • fi@fi.is
Við erum alltaf á ferðinni!
Laugardagur 9. okt, kl. 9.00
Haustlita- og fræðsluferð í Borgarfjörð. Farið að Hreðavatni,
( Norðtunguskóg og víðar. Verð 3.000 kr.
Fararstjórn frá Skógræktarfélaginu.
Sunnudagur 10. okt. kl. 10.30
Móskarðshnúkar - Trana. Gengin ný leið úr Eyjadal. Verð 1.500 kr.
kl. 12*00 Mosfellssel - Bringur, söguganga. Ný fróðleg gönguferð með Guðjóni
Jehssyni. Stríðsmjnjaskoðun í Hvalfirði er frestað. Verð 1.300 kr. frltt f. börn m.
fullorðnum. Brottför frá BSl, austanmegin og Mörkinni 6.
Hvaða framhaldsskólar bjóða
þroskahcftum upp á tveggja ára
nám (starfsbraut 3 og 4 samkvæmt
nýrri aðalnámskrá fyrir fram-
haidsskóla)? Hvehter verður
tryggt að slfk námsbraut verði í
boði f nógu mörgum framhalds-
skólum?
haustönn 1999 er kennsla fyrir
þroskahefta í eftirtöldum skólum.
í Reykjavík: Iðnskólinn í Reykja-
vík, Borgarholtsskóli og Fjölbrauta-
skólinn í Breiðholti. I Kópavogi:
Menntaskólinn í Kópavogi. I Garða-
bæ: Fjölbrautaskólinn í Garðabæ Á
Reykjanesi: Fjölbrautaskóli Suður-
nesja. Á Vesturlandi: Fjölbrautaskóli
Vesturlands. Á Vestfjörðum: Fram-
haldsskólinn á ísafirð. Á Norðurlandi
vestra: Fjölbrautaskóli Norðurlands
vestra. Á Norðurlandi eystra: Verk-
menntaskólinn á Akureyri
(Hvammshlíðarskóli tekur erfiðustu
nem.) og Framhaldsskólinn á Húsa-
vík. Á Austurlandi: Menntaskólinn á
Egilsstöðum og Verkmenntaskóli
Austurlands. í Homafirði: Fram-
haldsskólinn í A-Skaftafellssýslu. Á
Suðui-landi: Fjölbrautaskóli Suður-
lands. I Vestmannaeyjum: Fram-
haldsskólinn í Vestmannaeyjum.
„Erfitt er að greina á milli starfs-
brautar 1 og 2 annars vegar og
starfsbrautar 3 og 4 hins vegar,
einkum í skólum úti á landi þar sem
þessar brautir era í einni deild.
Reynslan er sú að skólar taka við
öllum nemendum á þeirra svæði og
reyna að veita þeim þjónustu við
sem fá einstaklingsbundna aðstoð.
Af hálfu menntamálaráðuneytisins
hefur verið lögð mikil áhersla á það
undanfarin ár, að framhaldsskólarn-
ir tækju á móti þroskaheftum nem-
endum. Tel ég að vel hafi til tekist í
mörgum skólum. Jafnframt hefur
verið lögð áhersla á það af hálfu
ráðuneytisins að reyna að ná til for-
eldra þroskaheftra nemenda með
góðum fyrirvara í því skyni að búa
skólana sem best undir að sinna
þessu hlutverki sínu. Virðist svo
sem tekist hafi að fullnægja þörfinni
varðandi tveggja ára nám.“
Er ákvörðun um að bjóða þroska-
heftum tveggja áru nám í fram-
huldsskólum á valdi skólastjóra
einstakra skóla eða menntamála-
ráðuneytisins?
Æ
svæðum úti á landsbyggðinni
þjónar ákveðnu svæði er það hlut-
verk þess skóla að veita öllum nem-
endum á svæðinu skólavist og hafa
þeir gert það. Þar sem fleiri en einn
framhaldsskóli er á ákveðnu svæði
eins og í Reykjavík hefur ráðuneytið
samið við tiltekna skóla um náms-
framboð. Oft er um verkaskiptingu
Aðventuferð í bórsmörk 27v-28. nóvember'
’jj Áramótaferð í Þófsmörk 3 I. des-2. jan„...
HS
Sjá nánar um ferðir á
textavarpi bls. 619
M ftirfarandi skólar bjóða fram LJ kennslu fyrir þroskahefta, ýmist er um að ræða sérdeildir ef nemenda- fjöldi gefur tilefni til eða einstaklings- kennslu. Miðað er við að allir þroska- heftir nemendur fái kennslu í tvö ár, en stefht er að því að lengja námið. Á bundnar námsáætlanir. Á höfuð- borgarsvæðinu er starfsbraut 3 og 4 í Borgarholtsskóla, Fjölbrautaskól- anum í Breiðholti, Menntaskólanum í Kópavogi og Fjölbrautaskólanum í Garðabæ. Um 130 nemendur eru í sérdeildum framhaldsskóla núna á haustönninni og að auki era nokkrir að ræða á milli skóla t.d. varðandi framboð á kennslu fyrir þroska- hefta. Þannig hefur Iðnskólinn verið með námsframboð fyrir þroskahefta nemendur sem geta umgengist vélar og Borgarholtsskóli með starfsbraut 3 og 4 en Fjölbrautaskólinn í Breið- holti með starfsbraut 1 og starfs-