Morgunblaðið - 18.02.2000, Qupperneq 8

8' D FÖSTUDAGUR 18. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
+
DAGLEGT LÍF
LIÐIÐ í GEGNUM
Lesið
í málverk
s
I fyted Könilu meistaranna og Guð-
bjargar Kristjánsdóttur leið Hrönn
Marinósdóttir um sali Gerðarsafns.
TÍMANN Á LISTASAFNI
Morgunblaðið/Jim Smart
Guðbjörg Kristjánsdóttir, forstöðumaður Gerðarsafns og áhugasamur almenningur.
FYRIR framan Guðbjörgu
Kristjánsdóttur, forstöðu-
mann Gerðarsafns,
standa tæplega 30
manns; konur, eitt barn og nokkrir
karlmenn. Þau hafa skráð sig til
þátttöku á námskeið í að skoða mál-
verk, eina kvöldstund. Námskeiðið
var haldið á vegum Félags ís-
lenskra háskólakvenna og farið var
í gegnum Lífshlaupið, safnsýningu
á verkum úr eigu Þorvaldar Guð-
mundssonar og Ingibjargar Guð-
mundsdóttur sem lauk um síðustu
helgi. Ætlunin var að halda eitt
námskeið en þar sem áhuginn var
mikill var ákveðið að fjölga þeim
um tvö.
Flest söfn hafa í boði leiðsagnir
fyrir almenning og safnakennsla
ætluð grunnskólabömum er alla
jafna í boði yfir vetrartímann. „Það
ér nauðsynlegt að opna augu fólks
fyrir myndlistinni," segir Guðbjörg.
„Einkum finnst mér mikil gjá milli
almennings og samtímalistar. Menn
eru þakklátir fyrir að sjá eldri lista-
verk því þeir eiga auðveldara með
að skynja þau og skilja.“
A sýningunni sem við skoðum
eru verk gömlu meistaranna í al-
gleymingi. „Við líðum í gegnum tí-
mann með aðstoð málverka,“ eins
og Guðbjörg orðar það. „Við finnurn
straum tímans í uppsetningunni
sjálfri."
Öllum finnst gaman að fá smá
leiðsögn, að mati Guðbjargar.
„Sjónin er flókin og maður sér ekki
allt í einu vetfangi. Fólki finnst
jafnvel gott að koma í leiðsögn þeg-
ar það er búið að skoða sýninguna
einu sinni og velta myndunum fyrir
sér.“
Gömlu
meistararnir varfærnir
Málverk frumherjanna átta,
gömlu meistaranna eins og Guð-
björg kallar þá; Ásgríms Jónssonar,
Þórarins B. Þorlákssonar, Gísla
Jónssonar, Eyjólfs B. Eyfells, Jóns
Stefánssonar, Kristínar Jónsdóttur,
Muggs og Kjarvals, eiga það meðal
annars sammerkt að vera varfærn-
isleg,“ upplýsir Guðbjörg. „Það
birtist meðal annars í því að mál-
verkin eru fremur smá í sniðum sé
giiðað við mörg seinni tíma verk og
notaðir eru mildir litir.“
Guðbjörg stillir sér upp við mál-
verk Asgríms Jónssonar. „Þessi
mynd býður gesti velkomna. Tær
mynd af Mýrdalsjökli sýnir okkur
landið á fögrum sumardegi. Aðals-
merki Asgríms er birtan og þessi
blíða og fallega sumarstemmning."
Birtan í málverkum frumherj-
anna er oft svipuð, að sögn Guð-
bjargar, en í myndum Jóns Stefáns-
sonar er birtan þó mun
dramatískari en til að mynda hjá
Asgrími. „Myndir Asgríms lýsa ein-
skærri ást hans á landinu og flestir
af þessari kynslóð eru í verkum sín-
um að hefja landið til vegs og virð-
ingar.“
Við skoðum fleiri myndir eftir
Ásgrím, Jón Stefánsson og Þórarin
B. Þorláksson m.a. Konu á peysu-
fötum. „Konan situr og snýr í okkur
baki, ber hendur fyrir andlit sér.
Þorarinn lætur ljósið falla á hendur
hennar og maður greinir
sorgina. Ákveðið bragð
hjá honum er að láta kon-
una snúa í okkur baki,
hún er máluð inn í nóttina.
Nóttin er notuð til að tjá
ólgu tilfinninga hjá kon-
unni. Það er svartnætti."
Og Guðbjörg heldur
áfram: „Hér er mjög
skemmtileg mynd eftir
Eyjólf B. Eyfells. Hann á
hrós skilið íyrir að koma
efninu til sldla í svona lít-
illi mynd. Nesstofa er
skýr og skilmerkileg, sólin
sindrar í hafinu.
Annars eðlis er þessi
mynd eftir Gísla Jónsson.
Hafa ber í huga að afar
erfitt var að gerast list-
málari á þessum árum,
erfitt var að ná sér í
menntun, menn menntuðu
sig kannski einungis vetr-
arpart. Gísli Jónsson var
fátækur en lagði allt í söl-
urnar til að gerast list-
málari. Kjarval skrifaði
gagnrýni um 1930 í nota-
legum tón, sagði Gísla
mála bæði slétt og rétt.
Það eru prýðileg með-
mæli, hann málar fallega
mynd af Reykjavíkurhöfn
og myndin er í miklu jafn-
vægi. Esjan og rósfjólu-
bláir draumar í bak-
grunni, bjartur
sumardagur og gufuskipið
er boðberi nýrra tíma. Eg
held að Kjarval hafi haft
rétt fyrir sér eða sýnist
ykkur það ekki?“
Veridn tengd þjóðfrels-
isbaráttu
Guðbjörg leiðir viðstadda milli
fleiri málverka og segir okkur
hvernig myndlistin hefur breyst
með tímanum og hver séu séreink-
enni höfunda. „Verk gömlu meista-
ranna sýna okkur flest fegurð
landsins og eru að einhverju leyti
tengd þjóðfrelsisbaráttunni," segir
Guðbjörg. „Eins og skáldin eru þeir
að lofsyngja fegurð landsins og að
Island þurfi að eignast málaralist
eins og önnur lönd. Kjarval er gott
dæmi um það. Hann byrjar á fjórða
áratugnum að mála Þingvelli, helg-
asta stað landsins, af miklu kappi.“
Guðbjörg staðnæmist fyrir fram-
an mynd eftir Kjarval og segir okk-
ur að hún sé fyrsta myndin sem
Þorvaldur keypti, árið 1930. „Þessi
mynd, Jesús Kristur og Júdas, er
kannski gott dæmi um hve Kjarval
hafði gaman af að túlka sálarlíf og
líðan manna. Hið góða og illa eru að
takast á. Þettu eru þekktustu svik
hins kristna heims.“
Hreyfingin kemur frá vinstri,
bendir Guðbjörg á, og það skapar
jafnan svolitla óþægindatilfinningu í
málverkum. „Júdas er málaður í
dökkum litum. Þetta er upphafið að
dauða Krists."
Ávextir vinsælt myndefni
Myndir Jóns Stefánssonar eru að
mati Guðbjargar afar stórbrotnar.
„Með honum göngum við hinn ein-
„Aðalsmerki Ásgríms er birtan og þessi blíða og fallega sumai--
stemmning," segir Guðbjörg um verkið Mýrdalsjökull.
„Kona í peysufötum snýr í okkur baki, ber hend-
ur fyrir andlit sér. Þórarinn lætur ljósið falla á
hendur hennar og maður greinir sorgina."
Úr bókinni Lífshlaup.
Jesús Kristur og Júdas. „Myndin er kannski dæmi um hve Kjarval
hafði gaman af að túlka sálarlíf og líðan manna."
mana veg inn í landið, við stöndum í
sterku landslagi, á öræfum. Þar
hittir maður einungis fyrir sjálfan
sig.“
Kristín Jónsdóttir fer hins vegar
allt öðruvísi að, að sögn Guðbjarg-
ar, hún málar í mun dekkri litum.
Konur að salta sfld er ein mynd eft-
ir hana á sýningunni. „Myndin er
frá 1927 og yfir konunum við störf-
in er kyrrð og ró. Maður upplifir
anda aldarinnar í gegnum málverk-
ið. Þessi ljóðræna stemmning er
svo einkennandi fyrir þessa kyns-
lóð.“
Cezanne og síðar kúbisminn
gerði mikið af því að slíta sundur
formin. Jón lærði mikið af Cezanne,
hann slítur í sundur eitt sjónarhom
í myndinni.
Á sýningunni eru einnig nokkrar
kyrralífsmyndir ma. af ávöxtum,
hinu sígilda myndefni listamanna.
„Eplin hafa verið sérlega vinsæl al-
veg frá tímum Evu og Adams,“ seg-
ir Guðbjörg í léttum tón. „í fornöld
er sagt að menn hafi málað vínberin
svo vel að fuglar rugluðust á þeim.
Það er hefð í myndlist að mála
ávexti, þeir eru fallegir og menn
spreyta sig á að ná áferðinni og lit-
unum.“
Yngri verk í öðrum sal
Þá víkur sögunni yfir í Austursal
Gerðarsafns en þar gat að líta yngri
verk eftir Kjarval og málarana sem
fram komu á
árunum milli
heimsstyrjald-
anna; Jóhann
Briem, Gunn-
laug Seheving,
Gunnlaug
Blöndal, Jón
Engilberts,
Snorra Arin-
bjarnar og
Finn Jónsson.
Á fjórða og
fimmta áratug
aldarinnar var
algengt að
fólk við störf,
listamenn máluðu
bendir Guðbjörg okkur á. „Helsti
atvinnuvegur þjóðarinnar varð til
dæmis viðfangsefni Gunnlaugs
Schevings," segir Guðbjörg og sýn-
ir okkur mynd eftir hann; úfinn
sær, skip og sjómenn.
„Hjá Gunnlaugi Blöndal aftur á
móti á sér stað ákveðin litabylting,“
segir Guðbjörg. ,Á Hótel Holti
hangir mynd eftir hann þar sem
hann hefur málað saltverkakonur
eins fallegar og Parísardömur.
Menn á sínum tíma voru ekki allir
sáttir við að hafa verkakonumar
svona fallegar."
Kjarval sér á báti
„Jóhannes S. Kjarval er sér-
kapítuli út af fyrir sig, ef svo má að
orði komast," segir Guðbjörg.
Fjöldi seinni tima verka eftir hann
var á sýningunni. Hann málar mik-
ið samferðafólk sitt og ýmsar pers-
ónur, verur eða anda sem hann
skynjar í landslaginu þegar hann er
úti að mála. „Kjarval hafði afar
fjörugt ímyndunarafl. Eitthvað
kveikir hugarílug hans og hann fer
á flug.“
Kjarval kemur með hið nýja
landslagsmálverk, bendir Guðbjörg
okkur á. „Hann notar atriði úr kúb-
ismanum sem hann fellir inn í ís-
lenskt landslagsmálverk. Hann tek-
ur nærmyndir af hrauninu. Fegurð
landsins verður þannig ótrúlega lif-
andi og falleg. Það var nýtt að
þrengja þannig sjónarhomið og
bijóta hraunið upp í marga fleti.
Kjarval tekst að koma með mikla
litaauðgi og líf í myndirnar.“
Yfirferð Guðbjargar tekur hátt í
þrjá tíma. Oft nemur hún staðar og
biður viðstadda um að túlka efni
myndarinnar. „Hvað er listamaður-
inn að fara?“ spyr Guðbjörg og bíð-
ur spennt eftir svari. „Það er alltaf
skemmtilegast að heyra mismunandi
túlkanir fólks. Myndlistin hefur sitt
eigið mál, svolítið þarf að læra til að
lesa það og skilja. Það má líkja
þessu við að læra erlent tungumál.
Það em ákveðnir hlutir sem gott er
að hafa augun opin fyrir, svo sem
hver hreyfingin, birtan eða formin
eru. Þá er hægt að finna aftur og
aftur í verkum ólíkra málara.“
Ýmis brögd í portrettmyndum
í portrettmálverki er gott að
skoða hvaða brögðum er beitt til að
koma persónuleika viðkomandi til
skila. Guðbjörg bendir okkur á að
Kjarval málaði athafnamanninn
Þórarin Olgeirsson á allt annan
máta en dóttur sína Ásu og mynd
hans af Erró lýsir orku og lífsgleði.
Sýningunni lauk með nokkmm
abstraktmyndum og verkum eftir
Louisu Matthíasdóttur. „Louisa er
að mála endurminninguna en ísland
hefur alltaf átt mikil ítök í henni.“
Sýningunni Lífshlaupi lýkur í
kjallara Gerðarsafns þar sem teikn-
ingum eftir ýmsa var haganlega fyr-
ir komið. Niðri var einnig að finna
sjálft Lífshlaupið, vinnustofu Kjar-
vals í Austurstræti 6. Guðbjörg
varði drjúgum tíma í að útskýra
verkið fyrir okkur. Einnig fór hún í
stflsögu Kjarvals, benti okkkur á
hvemig hann beitir penslinum á
mismunandi hátt í málverkum og
hvemig liturinn er lagður á, stund-
um slétt en stundum kraftmikið.
Að lokum þakkar forstöðumaður-
inn okkur fyrir komuna og kveðst
vonast til að námskeiðið komi okkur
að gagni síðar á lífsleiðinni.
|