Morgunblaðið - 30.09.2000, Page 1

fMtogtnilMfaMfr
SEPTEMBER 2000
Auðlindanefnd
ÁLITSGERÐ
EFNISYFIRLIT
1. Skipun nefndarinnar, störf og efnisöflun
1.1 Verkefni og starfsvið
1.2 Samantekt
1.3 Fjrirvarar einstakra nefndarmanna
2. Almenn stjórn auðlinda, álit og tillögur
2.1 Náttúruauðlindir fslendinga
2.2 Markmið auðlindastjórnunar
2.3 Leiðir til auðlindastjómunar, hagræn stjórntæki
2.4 Auðlindarenta og tekjur af henni
2.5 Eignarhald á náttúruauðlindum
2.6 Um samræmda stjórn á nýtingu náttúruauðlinda
2.7 Náttúruauðlindir í þjóðareign, aftiotaréttur og gjaldtaka
3. Stjörn fiskveiða, greinargerð og tillögur
3.1 Fiskveiðistjórnunin
3.2 Eignarhald á nytjastofnum á fslandsmiðum
3.3 Um gjaldtöku og varanleik aflaheimilda 41
3.4 Gjaldtökuieiðir, tölulegur samanburður
3.5 Aðrir þættir stjórnkerfis fiskveiða
4. Nýting vatnsorku, greinargerð og tifiögur
4.1 Sögulegt yfirlit
4.2 Eignarhald
4.3 íslenski raforkumarkaðurinn
4.4 Auðiindarenta í vatnsaflsvirkjunum
4.5 Sérstakt gjald að norskri fyrirmynd
4.6 Niðurstöður og tillögur
5. Rafsegulbylgjur til fjarskipta
5.1 Inngangur
5.2 Úthlutun leyfa
5.3 Uppboðsleiðin
5.4 Samanburðarleiðin (fegurðarsamkeppni")
5.5 Blandaða leiðin
5.6 Niðurstöður og tillögur
6. Umhverfisgæði
6.1 GUdi umhverfisgæða
6.2 Nýting umhverfisgæða
6.3 Skynsamleg skipan á nýtingu umhverfisgæða
6.4 Niðurstöður
1. Skipun
nefndarinnar,
störf og efnisöflun
Auðlindanefnd var kosin á Alþingi í kjölfar samþykktar á
þingsályktun í júní árið 1998. Ályktunin hljóðar svo:
Alþingi ályktarað kjósa níu manna nefnd sem hafi það
hlutverk aðfialla um auðlindirsem eru eða kunna að
verða þjóðareign, m.a. öll verðmœti í sjó og á hafsbotni
innan efnahagslögsögu, svo og í álmenningum, afréttum
ogöðrum óbyggðum löndum utan heimalanda, námur í
jörð, orku í rennandi vatni ogjarðhita. Nefndin skil-
greini þessar auðlindir á skýran hátt og hvernigskuli
með þcerfarið. Nefndin kanni einnig hvemigstaðið skuli
að gjaldtöku fyrir afnot afauðlindum í sameign þjóðar-
innar, með hliðsjón afþeim gjöldum semfyrireru.
Nefndin kanni möguleika á að nota auðlindagjald til að
tryggja að afrakstur sameiginlegra auðlinda skili sérá
réttmætan hátt til þeirra sem hagsmuna hafa að gæta.
Um verði að ræða hóflegtgjald sem varið verði til að
standa undir rannsóknum og til að stuðla að vernd og
sjálfbærri nýtingu auðlindanna ogréttlátri skiptingu af-
rakstursins, m.a. til að styrkja byggð í landinu.
Samkvæmt kosningu Alþingis eiga þessir sæti í nefndinni:
Jóhannes Nordal, fyrrverandi seðlabankastjóri, Eiríkur Tóm-
asson, prófessor, Ari Edwald, framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins, Lúðvík Bergvinsson, alþingismaður, Margrét
Frímannsdóttir, alþingismaður, Guðjón Hjörleifsson, bæjar-
stjóri í Vestmannaeyjum, Ragnar Árnason, prófessor, Svan-
fríður Jónasdóttir, aJþingismaður, Styrmir Gunnarsson, rit-
stjóri. Nefndin kaus Jóhannes Nordal formann nefndarinnar
og Eirík Tómasson varaformann.
Forsætisráðherra kallaði nefndina saman til fyrsta fundar
24. júní 1998. Hún hefur haft starfsaðstöðu á vegum for-
sætisráðuneytisins og ritari hennar ffá upphafl verið Skarp-
héðinn Berg Steinarsson, skrifstofustjóri í forsætisráðuneyt-
inu. Síðar hafa einnig komið til starfa fyrir nefndina Geir
Oddsson, forstöðumaður Umhverfisstofnunar Háskóia ís-
lands og Sveinn Agnarsson, hagfræðingur hjá Hagfræði-
stofnun Háskóla fslands.
Reglulegir vinnufundir nefndarinnar hófust síðla sumars
1998 og var almenn gagnasöfnun aðalverkefni hennar fyrstu
mánuðina en mjög mikið fræðilegt efni liggur fyrir um auð-
lindamál bæði hér á landi og erlendis. Auk þess ræddi nefnd-
in við ýmsa sérfræðinga og fulltrúa stofnana og óskaði eftir
greinargerðum um mikilvæga þætti málsins.
Þegar dró að þinglausnum í mars 1999 og ljóst var að þess
væri alllangt að bíða að nefndin gæti lokið störfum og sent
frá sér tillögur, var ákveðið að skila forsætisráðherra áfanga-
skýrslu um störf nefndarinnar. Var það gert með bréfi dag-
settu 25. febrúar 1999 þar sem gerð var grein fyrir stöfum
hennar fram að þeim tíma og hvernig hún hefði skilgreint
viðfangsefni sitt. Með bréfinu fylgdu nokkrar veigamiklar
skýrslur sem samdar höfðu verið fyrir nefndina og hún áleit
að gætu orðið gagnlegar fyrir almennar umræður um auð-
lindamál þótt álit og tillögur nefhdarinnar lægju enn ekki fyr-
ir. Voru þessi gögn gefin út af forsætisráðuneytinu sem sér-
stakt rit í mars 1999. Að svo búnu var ákveðið að frekari
störfum nefndarinnar yrði frestað fram yfir alþingiskosning-
ar sem þá fóru í hönd og hæfust ekki að nýju fýrr en að lokn-
um sumarleyfum.
Næsti fundur nefndarinnar var haldinn um miðjan ágúst
1999 en síðan má segja að hún hafi starfað með litlum hléum
og eru reglulegir nefndarfúndir frá upphafi nú orðnir 65 að
tölu.
I áfangaskýrslu Auðlindanefndar var gerð grein fyrir
gagnaöflun nefndarinnar fram að þeim tíma og viðræðum
nefndarmanna við ýmsa sérfræðinga og stofnanir. Auk þeirra
aðila sem þar eru nefndir og áfram hafa verið nefndinni til
ráðuneytis er þess sérstaklega að geta að Rögnvaldur Hann-
esson, prófessor við viðskiptaháskólann í Bergen, og Martin
Weitzman, prófessor við Harvard, komu til landsins á vegum
nefndarinnar, ræddu við nefndarmenn og veittu mikilvæga
ráðgjöf. Meðal þeirra sem aðstoðað hafa nefndina við gagna-
öflun má nefna Andra Ottesen, sérfræðing í fjármálaráðu-
neytinu, sem tók saman gögn um kostnað og gjöld ríkisins
vegna auðlinda, Birgi Þór Runólfsson, sem gerði skýrslu um
dreifingu aflaheimilda, bæði eftir byggðum og eignarhaldi
fyrirtækja, og GústavArnar, forstjóra Póst- og fjarskiptastofn-
unar sem tók saman gögn um rafseguibylgjur til fjarskipta.
Margir aðrir sem hér verða ekki upp taldir hafa veitt nefnd-
inni aðstoð og upplýsingar.
1.1 Verkefni og starfsvið
Samkvæmt umboði nefndarinnar eins og það er skilgreint
í þingsályktun á starf hennar fyrst og fremst að beinast að
tveimur viðfangsefnum:
1. Nýtingu auðlinda sem eru eða kunna að verða þjóðar-
eign, skilgreiningu þessara auðiinda og hvernig með
þær skuli farið.
2. Gjaldtöku af þessum auðlindum til þess að standa undir
rannsóknum á þeim og stuðla að vernd og sjálfbærri
nýtingu þeirra, svo og til að tryggja að afrakstur sameig-
inlegra auðlinda skili sér á réttmætan hátt til þeirra sem
hagsmuna hafa að gæta.
Þótt af þessu sé ljóst að meðferð þeirra auðlinda sem tald-
ar eru í þjóðareign, svo sem fiskistofna og orkulinda, eigi að
sitja í fýrirrúmi í athugunum og tillögugerð nefndarinnar
verður ekki um þær fjallað á viðunandi hátt nema í samhengi
við stefnumótun auðlindamála í heild, enda ná afskipti ríkis-
ins til margra annarra auðlinda en þeirra sem taldar eru
beinlínis f þjóðareign. Þannig hefur samfélagið tekið á sig að
stuðla að verndun mikilvægra þátta umhverfisins, svo sem
hreinleika andrúmsloftsins, og sett reglur um nýtingu dýr-
astofna og annarra þátta lífríkisins án tillits til eignarhaids.
Sama gildir um nýtingu orkulinda og jarðefna sem ýmist eru
eign opinberra eða einkaaðila.
Hins vegar skal tekið fram að þegar rætt er um auðlindir f
þessari skýrslu er eingöngu átt við náttúruauðlindir. Þannig
hefur nefndin ekki fjallað um mannauð, þekkingarkerfi,
gagnagrunna eða önnur hliðstæð verðmæti sem menn hafa
skapað þótt orðið auðlind sé oft notað um þau í almennri
umræðu.
Annað meginverkefni nefndarinnar er að fjalla um gjald-
töku af sameiginlegum auðlindum. f samræmi við það hefur