Morgunblaðið - 15.12.2000, Síða 4

4 D FÖSTUDAGUR15. DESEMBER 2000 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 2000 D 5
DAGLEGT LÍF DAGLEGT LÍF
ÍMnn iuliV hluriUu íiritu
trnjgi irttgii ti iuun Ijú* • Il*r»t*-
Huimrnir riMtt jrctmK-t* »*•*•' *«’'
luitn ywijfi á «»ftirvinUn lUrti
yOtiiúodiruti og iann uA acfnum
|ungt&
H«ö «n» ittuiu si þrjtar «W*t iit»» v*r
ÍinB mHut»a.t. |»'» »ö lurn »iwa þið
tttúviuo rkki *f J«vl ianti \1«1 rlU
nriit ti> »iMi huoutn C btiy *ú Jt*nu
vgrri t-inhviT a-oi ga ti !ijil(v*ú
hottum »A *\*n öUulil crfiúu
\(vuniingunti«n. lUrit heygtU v»)5
nhSir og KtrAi cto» o* Unn
jj*i * hurrhia.
F/Ur «u»u Mund oftnuftuM dynar
mtú iúnjo wkrl. Öt uuj kotu
«.jj nnddadi uinmur úr auguuum.
Hún h-ii til iteyjfia liliú* «>ji aúan
harjt upp i víd.
*««»úl húu'
„mömtf"
Ht'in hljóp i tifhoAi hun og luuti
Mfdk llk* *f *uA I hln* iuin*.
4*ti.Mtr*-ddur vlA tVtkrin i komntni.
Svo aór duvf uSk hwn *6 i
»uj(»u*j(ót v»r h*mi koituon yBt
fj*i!iA o* uiAur iUnuin utcjin.
Gróskan í myndskreytingum ís-
lenskra barnabóka hefur sjaldan
✓
vierið meiri. A fjórða tug bóka
kemur út á árinu með fallegum
myndum ólíkra listamanna sem
sumir semja einnig texta. Sig-
urbjörg Þrastardóttír fletti verk-
unum og ræddi við myndskreyti
um gildi þess að flétta saman pens-
ilstrokur og prent fyrir smáfólkið.
lestrarhesta
og prent
Vatnslitamyndir Erlu Sigurðar-
dóttur sem skreyta Nflarprins-
essuna eru í verunni 50x40 sm að
stærð. Hver mynd er hugsuð sem
ein opna. Á litlu myndinni má sjá
hvemig texti hefur verið felldur
inn í myndina og þannig birtist
opnan lesendunt.
hann vilji fá einhver sérstök atvik mynd-
skreytt. Ef höfundurinn samþykkir listann
byrja ég að vinna og sýni honum svo af-
raksturinn þegar mynd er komin á verkið.“
í tilfelli Míarprinsessunnar fóru sam-
skipti myndskreytis og höfundar frarn í
gegnum síma og póst, þar sem Guðjón býr
á Breiðdalsvík. „Eg hafði áður unnið fyrir
hann, þannig að hann þekkti mín verk. Svo
sendi ég honum Ijósmyndir af vatnslita-
myndunum og hann samþykkti þá leið sem
éghafðivalið.“
Erla segist lítið gera af því að skissa hug-
myndir sínar, þótt reyndar hafi hún gert
undantekningar með krókódílana og önnur
framandi dýr í títtnefndri bók. „Mér finnst
myndirnar yfirleitt verða meira lifandi ef
þær koma líkt og sjálfkrafa.“
Myndmiðlarnir
hafa áhrif
Erla hefur í tæpan áratug unnið að
myndskreytingum bamabóka og hefur
skreytt um tuttugu bækur. „Það voru fáir í
þessu þegar ég byrjaði. En svo varð algjör
sprenging og nú stendur þessi grein með
miklum blóma, góðu heilli. Við eigum núna
marga virkilega góða myndskreyta og mér
sýnist góð breidd vera í verkum þeirra.“
Kannski má því segja að upp sé runnið
myndskreytavor í íslenskri bamabókaflóru
Morgunblaðið/Ásdís
Erla Sigurðardóttir myndskreytir.
og er sjálfsagt margt sem að því hefur
stuðlað.
„Ein skýringin er kannski almennur
vöxtur í myndlistarkennslu og áhuga bama
og fullorðinna á myndlist," leggur Erla til.
„Svo hljóta allir þessir myndmiðlar sem nú
njóta hylli, sjónvarp, kvikmyndir og tölvur,
að hafa áhrif. Myndhugsun er orðin mun
veigameiri í daglegu lífi en áður var. En
bókin er eftir sem áður öðmvísi myndmiðill
og heldur velli sem slíkur. Mynd í bók getur
bamið haft fyrir augunum svo lengi sem
það vill sjálft. Myndin á skjánum hverfur
aftur á móti og þar er erfiðara að skoða
myndimar í krók og kring og frá öllum
sjónarhornum."
Erla er þess fullviss að myndskreytingar
í bókum geti haft áhrif á myndlistaruppeldi
barna og þroskað myndskyn þeirra. Fjöl-
breyttar myndabækur gefi bömum innsýn
í ólíkar stefnur og stílbrögð, aUt frá blý-
antsteikningum til olíumálverka. „Þegar ég
var lítil var ekkert bókaflóð eins og nú til
dags, en maður gleypti í sig allar myndir í
þeim bókum sem á fjörur manns rak. Ég
fann fljótt hvað mér þótti fallegt og hvað
síður, og ég held að slíkt gerist hjá öllum
bömum, hvort sem þau hafa sérstakan
myndlistaráhuga eða ekki. Ég man til
dæmis að H.C. Andersen-ævintýrin vom tU
heima hjá mér og ég var gagntekin af
Mynd segir
meira en
þúsund orð
Brian Pilkington er einn af lands-
ins afkastamestu og dáðustu
myndskreytum. Hann hefur
skreytt fjölmargar barnabækur,
auk annarra verka, og einnig rit-
að nokkrar sögu sjálfur. Þeirra á
meðal er barnabókin Hlunkur
sem nýverið kom út og segir frá
trölli sem vaknar eftir tvöhundr-
uð ára svefn og man ekki hver
hann er. Tröll og þjóðsagna-
kenndar verur hafa um skeið ver-
ið „sérgrein" Brians Pilkingtons.
Skemmst er að minnast mynda
hans við vinsæla baraabók Guð-
rúnar Helgadóttur, Ástarsaga iír
íjöllunum, í fyrra skrifaði Brian
sjálfur bókina Allt um tröll og
fyrir Morgunbiaðið teiknaði hann
Grýlu, Leppalúða og jólasveinana
þrettán fyrir niðurtalningu að jól-
um á baksíðu blaðsins. Þær mynd-
ir birtust einnig á póstkortum frá
SIBS og Rauða krossi íslands.
Hvm vegna viltil hjilpa okkur? spurði
Broddi.
í*ótt ég $i krilli, ugði lirii krillinn, þá
hef ég gaman af músik. Ég fel mig oft I
skóginum og hlusU og eyrun i mér
verða aldrci rsuð.
Mú&lí, Nebbi og Broddi litu hvert á
annað. Svo sagði MúslL Allt i lagi,
við trcystum þér.
Það þykir mér vænt um, sagði
Krilisteinn. FyJgið mér.
Hlunkur kemur einnig út á
ensku, rótt eins og Allt um tröll,
og hinn gúðlegi og ein-
faldi tröllastrákur á því
möguleika á að heilla
börn og fullorðna
víða um lönd.
Brian Pilkington
hefur í ár einnig
myndskreytt bók
Elínar Elísabetar
Jóhannsdóttur, Einn dagur, þús-
und ár, sem segir frá nú-
timastráknum Snorra
sem hittir víkingastelp-
una Eddu með aðstoð
klukku eilifðarinnar.
Þar fléttast sögulegur
frúðleikur saman við
frásögn af ævintýrum
hinna forvitnu
Ævintýralegir litir Teiknimyndastíll
Nebbi flautufugl, Broddi gítarbroddgöltur og Múslí
trompetmús eru dýr sem ekki er auðvelt að imynda
sér hvernig líta út. En í bókinni Dýrin í Tónadal
birtast þau ljóslifandi á siðunum i myndum Olgu
Bergmann sem einnig er höfundur texta. Ævintýra-
legt umhverfi og litasinfónia gefa myndunum svip.
I annarri bókinni um Benedikt búálf, Eldþursar ( álögum,
er sagt frá vandræðum eldþursins Ara sem er þeim ósköp-
um gæddur að í öllu sem hann snertir verður eldur laus.
Ólafur Gunnar Guðlaugsson gerði texta og myndir og aft-
ast í bókinni gefur að líta skissur höfundar að nokkrum per-
sónanna, sem sýna hvemig þær þróuðust á teikniborðinu.
Menning fyrir böm
SÝNING á myndum úr nýjum ís-
lenskum barnabókum stendur nú
yfir í Gerðubergi til 7. janúar nk.
Sýndar em myndir Álfheiðar
Ólafsdóttur úr bókinni Grímur og
sækýrnar og myndir Erlu Sigurð-
ardóttur úr Um loftin blá. Hinn 24.
nóvember var haldinn sérstakur
barnadagur í Gerðubergi þar sem
lesið var úr íslenskum barnabók-
um, sungið af nýjum geisladiski og
málverk skoðuð.
Barnabækur njóta sívaxandi at-
hygli í íslenskri bókaútgáfu, en
þess er skemmst að minnast að fs-
lensku bókmcnntaverðlaunin vom
í upphafi þessa árs veitt fyrir
baraabók, Söguna af bláa hnett-
inum eftir Andra Snæ Magnason
sem Áslaug Jónsdóttir mynd-
skreytti.
ERLA Sigurðardóttir
myndskreytir bækum-
ar Amma segðu mér,
Níhwprinsessan, Um
loftin blá, Leifur
heppni og Vínland hið góða og
Trjálfur og Mimmli sem allar eru í út-
gáfu þessa árs. Enginn myndskreytir
bamabóka á þar með fleiri ný verk en
Erla á markaðnum, samkvæmt
Bókatíðindum, en hún vill þó meina
að fjöldi bókanna segi ekki alla sögu.
Hálfa aðra bók hafi hún verið tilbúin
með í fyrra þannig að ekki séu öll
verkin unnin á árinu.
„Það er afar misjafnt hversu lengi
ég er að vinna myndir í eina bók,“
segir Erla þar sem hún situr á vinnu-
stofu sinni í Hafnarfirði innan um
bækur og pensla. „Að bókinni Um
loftin blá vann ég daglega án þess að
vera með önnur verk í takinu og það
tók mig þijá mánuði,
tæplega fjörutíu mynd-
ir. Núarprinsessuna
vann ég á lengri tíma
með hléum, þannig að
þetta fer eftir atvikum.
Mest vinn ég vatnslita-
myndir og er hver mynd
þannig mun stærri í ver-
unni en í bókinm. Annars
reyni ég að vera með
ólíkan stíl á ólíkum
bókum til þess að
halda sérkennum
hverrar íyrir sig - án
þess að týna samt
sjálfri mér.“
Flóðhestar
færðir i stíiinn
Ndarprmsessan er eftir
Guðjón Sveinsson og segir
frá flóðhestastelpu í Egypta-
landi sem vill kynnast fogmm
hesti ofan af íslandi. Áður en
vinna hófst við myndskreytinguna
þurfti Erla að kynna sér gaumgæfi-
lega líkamsbyggingu ýmissa dýra,
svo sem krókódíla, hýena og flóð-
hesta og kveðst til þess hafa horft á
Animal Planet í sjónvarpinu og skoð-
að náttúrufræðibækur. „Ég þurfti að
kynna mér þessi dýr vel áður en ég
gat byrjað að leika mér með útfærsl-
una. Flóðhestana færi ég dálítið í stíl-
inn, en íslensku hestamir era raun-
sannari - ég ber svo mikla virðingu
fyrir þeim,“ segir hún og brosir. Fyr-
ir bókina Um loftin blá, sem fjallar
um íslenska fugla, fékk hún leyfi til
þess að sniglast í æðarvarpi suður
með sjó og taka ljósmyndir, þannig
að ljóst er að vinnan felst í flefru en
teikningunni sjálfri.
Undirbúningurinn krefst þess að
sjálfsögðu líka að myndskreytirinn
gaumgæfi textann og sé í sambandi
við höfund hans. „Eg fæ söguna í
handriti og fljótt geri ég mér grein
fyrir því hvort hún höfðar til mín eða
ekki. Það er tvennt ólíkt - ef sagan
grípur mig finnst mér mun auðveld-
ara að búa til við hana myndir. Ntt-
arprinsessan var til dæmis þannig að
mér fannst ég vera að lesa kvik-
myndahandrit, hún var svo mynd-
ræn,“ útskýrir Erla. Hún segist lesa
viðkomandi sögu minnst þrisvar og
punkta hjá sér hugsanlegt myndefni.
„Þá legg ég hugmyndalistann fyrir
höfundinn og athuga jafnframt hvort
Olíumálverk
Myndimar í bókinni Grímur og sækýrnar eru prentaðar þannig að nánast
má greina pensilstrokur Álfheiðar Olafsdúttur, en framgerðir myndanna
eru oliumálverk. Málverkin eru til sýnis í Gerðubergi til 7. janúar. Álfheið-
ur skrifaði sjálf söguna um Grím og er búkin hennar fyrsta.
myndunum í þeim - þótt þær væm
svarthvítar. Reyndar veit ég ekki
hvort þær höfðu áhrif á mig sem
myndskreyti, en mér þóttu þær alla-
vega ofsalega fallegar. Sama var að
segja um myndir Halldórs Péturs-
sonar sem var meiriháttar teiknari,
mér þóttu og þykja enn myndir hans
mjög lifandi.
Mín skoðun er reyndar sú að vel
gerð mynd á bók ætti ekki síður að
höfða til fullorðinna en bama, því það
eru gjaman þeir sem lesa bækumar
fyrir bömin. Hins vegar finnst mér
ekki alltaf þörf á því að bók sé mynd-
skreytt, ef ég á að segja alveg eins og
er. En ef vel tekst til geta myndir gef-
ið sögu aukið gildi og öfugt - saga og
mynd byggja hvor aðra upp.“
Bamabók mó ekkert kosta
Sjálf aðhyllist Erla fremur raun-
sæjan stíl og segist jafnvel vera gam-
aldags í smekk. „Ég hef alltaf verið
hrifin af bandaríska vatnslitamálar-
anum Andrew Wyeth - allt sem er
svolítið gamaldags hrífur mig. Svo er
ég líka íhaldssöm þegar kemur að
endumýjun mynda. Mér finnst yfir-
leitt ekki að gera ætti nýjar myndir
við bók sem verið er að endurútgefa,
hafi verið myndir í upphaflegu útgáf-
unni. En þetta fer auðvitað eftir at-
vikum og verður að meta í hvert sinn.
Einhverju sinni var til dæmis orðað
við mig að myndskreyta söguna um
Bláskjá, en ég hélt nú ekki. Ég lýsti
því hátíðlega yfir að Bláskjár ætti
ekki að koma út með öðmm myndum
en þeim sem voru í bókinni sem ég
hágrét yfir þegar ég las hana sem lítil
stúlka."
Textinn í bókinni Um loftin blá,
sem Erla hefur nú myndskreytt, er
raunar sextíu ára gamall, en um hann
gilda önnur lögmál þar sem upphaf-
lega útgáfan var ekki skreytt öðm en
örfáum Ijósmyndum. „Ef þú vilt vita
hvort það sé mjög ólíkt að mynd-
skreyta gamlan texta og nýjan, er
svarið nei. Ef textinn hrífur kallar
gamall texti á sömu vinnubrögð og
nýr. Þannig var það með Um loftin
blá. Ég var búin að gefa verkið frá
mér vegna anna, en sá eftir því um
leið og ég var búin að lesa textann,
hringdi í útgefandann og endur-
heimti verkið.“
Blóminn í skreytingum bamabóka
endurspeglast ekki síst í því hversu
mikið útgefendur leggja í prentun og
útlit myndskreyttra bóka. Metnaður
í þá átt fer vaxandi, bamabækur
verða sífellt eigulegri gripir og það
kunna viðtakendur að meta.
„En það er eitt; bókin verður að
vera fajleg en samt má hún ekkert
kosta. í raun getur myndabók fyrir
böm útheimt jafnmikla vinnu og
skáldsaga fyrir fullorðna. Skáldsögu-
höfundur er einn að verki í marga
mánuði en í tilfelli bamabókar eru
þeir oft tveir, höfundur texta og
mynda, og báðir vilja eitthvað fyrir
sinn snúð. Þannig er tilkostnaðurinn
á endanum síst minni, að ógleymdri
prentuninni. En bækur fyrir böm
eiga samt helst ekki að kosta neitt.“
Annað sem liggur myndskreytin-
um á hjarta er skortur á faglegri um-
fjöllun um myndir á bók. „I gagnrýni
um bækur er oft ekki nema ein setn-
ingum myndimar, sem skýtur dálítið
skökku við miðað við vinnuna sem að
baki liggur. Mér finnst að mynd-
skreytingar mættu yfir höfuð fá örlít-
ið meiri umfjöllun því þar eru margir
að störfum og leggja sig alla fram.“
íslensk myndlist er ung
Erla tekur undir það sjónarmið að
fá mætti myndlistargagnrýnendur til
þess að fjalla um myndir í bókum,
samhliða því að bókmenntagagnrýn-
endur einbeittu sér að textanum. Það
gæti vakið athygli á framlagi mynd-
skreyta og vinnubrögðum þeirra,
enda alvörustétt fagfólks. „Við erum
það mörg að við eigum sérstök hags-
munasamtök, Samtök myndskreyta,
sem er innan Félags íslenskra teikn-
ara. I samtökunum er fólk sem vinn-
ur við myndskreytingar af öllum
toga, ekki einungis bóka, og meðlim-
frnir koma víða við. Við gætum höf-
undarréttar okkar ávallt eftir megni
og Myndstef er okkar vamaraðili ef á
þarf að halda.“
Erla segist ekki eiga mjög langan
feril að baki miðað við marga aðra -
hún fór í myndlistamám á níunda
áratugnum og þar með rættist gam-
all draumur. „Ég kláraði málaradeild
MHI og er í dag hæstánægð yfir að
hafa drifið í því. Ásamt því að mynd-
skreyta kenni ég við Myndlistaskóla
Kópavogs og kenndi einnig eldri
borgunum við Vesturgötu 7, en varð
að hætta því vegna annríkis á öðrum
sviðum. Ég sakna þeirra mjög, í
þeirra hópi var hæfileikaríkt fólk sem
margt hafði ekki fengið tækifæri til
þess að þróa gáfu sína fyrr en að
starfsævi lokinni. Þau nutu þess mjög
að fá að þroska og skerpa áhuga sinn.
Mér sýnast áhrifavaldar eldri og
yngri myndlistamanna vera af fjöl-
breytilegum toga, en íslensk mynd-
list er reyndar frekar ung að árum.
Við eigum ekki eins gróna myndlist-
arhefð og nágrannaþjóðimar, en það
stendur nú til bóta eftír því sem tímar
líða og áhugi á myndlist styrkist."
Kraftur í kverjum dropa
Heildsölubiraöir:
Innnes ehf, Medico ehf og Heilsa ehf
IU<(«* Unovi IxUmwJiviw vifi«vi»«. MAntiUn** ntot i ti«i*aui ú*þy
h«w. ?t aö Wfl* a<\ úrt i *ó vrið*. M»mm» 4 Whníh 14*í <y
rivtp* rVU IvfruU ðjVimUv HvfrA I tú.hvt tWyxt<a. i>
iVvtt þwfhttn twtVdHð *ð <níáí «fath«tfe tfarjHW ití aA iwnnfaU ví».<
H*nu w I Uáit Uwtw * i*i *» K\t hta.»i«tt'
to,ct* 1 Jtwtttduuw. hSHttv *ó vw» jR«t«Wrti dri Hwð w (4
ifavnw jKhk I i«ifc frútwwv* M ta-vfal. »M<ci
W,Vittft.vv«fl.«t> uv;.'
tuflntt wno»i.vnt tvó
a*.i«w<'sívþtiIWit
W'tW MiuUWttáry
wri!
Höfundur texta og mynda
Við sögu í Drekastöppunni eftir Sigrúnu Eldjárn koma vinimir Harpa og
Hrói, afi Hróa og dreki í sundbol. Mikil hreyfíng á persónum og skemmtileg
smádýr gefa myndunum líflegt yíírbragð. Sigrún Eldjám er löngu kunn
fyrir myndskreytingar sínar og skrifar hér einnig textann eins og oft áður.
Vatnslitamyndir
Hin sígilda saga Búkolla hefur nú verið gefin út með myndskreytingum
Kristins G. Jóhannssonar. Texti er felldur inn á vatnslitamyndir sem flæða
yfir heilar opnur. Ef skipta mætti myndskreytingum barnabóka í þrjá
flokka væri um að ræða myndir við texta annarra, myndir við eigin texta og
loks myndir við eldri texta - þjóðsögur eða ævintýri. Síðastnefndi flokk-
urinn er síst auðveldastur því allir eiga í hugskotinu sína eigin Búkollu og
kunna að taka nýjum útgáfum hennar af varkárai. En ekki fæst annað séð
en myndir Kristins falli vel að ævintýrinu kunna.
Klippi-
myndir
Myndir Louisu Matthíasdúttur
við ljóðið um stúlkuna Höllu era
upphaflcga klippimyndir. Ljúð-
ið er eftir Stein Steinarr en
fannst nýlega ásamt mynd-
skreytingum Louisu þegar Gylfi
Gröndal vann að heimildaöflun
fyrir ritun ævisögu Steins.
Eitt af því góða við ólíkar og
vel myndskreyttar barnabækur
er að i gegnum þær kynnast
böra mismunandi stefnum og
stflbrögðum íslenskra myndlist-
armanna og skerpa þannig
myndskilning sinn og smekk.
BÆJARLIND 14. SÍMl S64 S7 00