Þjóðólfur - 17.06.1867, Page 2

— 130 —
ráðdeildarlítíð að vilja fyrir hvern mun gjöra það
að ríngari vöru, nefnilega tóig, og það henni ein-
mitt til rýrðar og spillíngar, er maðr getr haft til
þess að spara sér dýrari vörunn, nefnilega smjör-
ið, og geta svo selt þeim mun meira af því, með
talsvert hærra verði heldren tólgin getr nokkuru
sinni náð. Garnmörinn má að vísu gefa hreina
tólg, en sá mör er með margfalt meiri kjöttægjum
og treflum og himnum, og þartil einatt með kyrtl-
um; þetta allt veldr því, að sá mör úldnar miklu
fyr en hinn, ef geymdr er fáum dægrum lengr,
og ýldir hinn mörinn af sér ef saman við er lát-
inn; það sem eigi er haft í bióðið af garnmörn-
um, ætti því að hafa sér og bræða hið fyrsta sérí
lagi, en lesa úr allar tægjnr og kyrtla, því þeir
draga til sín tólgarefnið eins og t. d. ket, sem
steikt er, drekkr í sig feitina og rýrir svo tólgina
en eykr hamsana. það er vafalaust, að á hverju
því heimili þar sem er nokkuð mikill haustskurðr,
og t. d. 4 — 6 sauðir að minsta kosti eru skornir
í senn, þá verðr verkdrýgra að bræða mörinn volg-
an af blóðvellinum, eins og varningsbókin heldr
fram, eptir Klaustrpóstinum (1823, bls. 76—79),
því nokkru er fljótlegar að linoða mörinn volgan
og merja sundr, — er be/.t að gjöra það í sjálf-
um pottinum sem brætt er í með hnall-löguðum
trédrumbi, — heldren að saxa hann kaldan, þóað
það sé gjört með sérstöku söxunarjárni eða mör-
járninu er sumir kaila; en tólgin verðr engu fall-
egri eða betri, þótt volgt sé brætt, heldren úr
storknuðum mör, söxuðum, ef hann er eigi látinn
verða of gamall, og vandað er eins til að hafa
liann hreinan, blóðlausan, kyrtlalausan og tægju-
lausan, og ef hann er þétt lagðr saman og óhylskið.
þegar svo er gengið frá, þolir mörinn að bíða ó-
bræddr 8—lOdaga í úlihúsum, ef mörvarnir liggja
á fjölum hver við annan, en eigi kasaðir sízt ó-
kólnaðir; tólgin verðr engu útlitslakari né í reynd
með þessari meðferð heldren þótt brædd sé af
blóðvellinum, ef söxunin er eigi því óvandaðri, er
aldrei þarf að verða með góðu mörjárni, og jafnt
er vandað til bræðslunnar: aldrei snarpr hiti né
snörp suða, heldr að eins látið krauma i, og svo
sí og æ hrært í bræðslunni, svo aldrei brenni við,
en jafnóðum og bráðnar ausið á síuna. Að bræða
volgan svona einn og einn kindarmör, er ótækt
kvol, tafningssamt og næsta ódrjúgt; sörnu áhöld
og ílát þarf að hafa þegar einn mör er bræddr
eins og þó þeir sé 20, en litlu meiri klíníngr og
þar afleiðandi ódrýgindi, þóað mikið sé brætt í einu.
I>að er gott og rétt, að gánga sem næst hömsun-
um, svo að engi tólg verði eptir í þeim, en vart
verðr svo vel vönduð meðferð á mörog bræðslan,
að eigi vili verða nokkuð blakkari hin síðasta und-
anlás, bæði af því að hamsarnir sjálfir þvælast og
sían dregr smámsaman í sig óhreinindi þegar mik-
ið er brætt; þess vegna ætti aldrei að gánga mjög
nærri hömsum með fyrsta, þar sem nokkuð er um
að vera, heldr ætli að gjöra aukabræðslu að þeim
öllum að síðustu, en samdægrs, og renna þeirri
tólg uppí skjöld sér'. — Allri tólg vorri ættumvér
að renna upp í belgi, þegar mátulega væri orðin
kólnuð í öðru íláti fyrst; þá yrði hún eigi eins
vandgeymd fyrir rýrnun og myglu og þráa skán
þeirri, sem nú er og hefir verið svo algeng á
kaupstaðartólg vorri, og veldr rýrnun hennar í
geymslunni en gjörir hana útlitsljóta, sóðalega og
óútgengilega; þrifabændr skafa alla vetrarmyglu og
óhreinindi og hina storknuðu undanlás utanaf tólg-
arskjöldum sínum áðren þeir sekkja hana, en fæstir
tíma að gánga þar svo nærri sem þarf; þrifabændr
í austrsveitum geyma kaupstaðartólg sfna vetrinn
yfir í haustull og gánga svo vel frá að hvergi kom-
ist lopt að, þarmeð varðveitist tólgin frá þornun
og rýrnun og allri myglu.
IV.
1 hinum næst undangengnu köfium um vöru-
verkunarmálið, hefir verið leitazt við að benda á
það, hve mjög og að hve mörgu oss Islendíngum
er þar ábótavant. Fæstar afþeim bendíngum vor-
um eru nýmæli, það vitum vér vel, og sama er
segja um hinar er skýra frá aðferð þeirri, er betr
1) Alit manna er næsta misskipt nm þaí>, nm livaí) inikit)
márinn þarf aþ rýrna aí) vigt í bræþslunni, og er þaí) von,
því óll húndlunin á mórnnm, fyrst á bléþvellinnm og a?)
geymslunni svo, aþ söxuninni og síþast ai) bræþslunni sjálfri
er næsta misjafnlega vónduí). Víst mun þaþ eigi óalment,
aí> fjóríiungsmórinn geíi eigi noma 17 — 18 merkr tólgar, en
svo rnikil rvrniin þarf aldroi aí) eiga sór staí), ef um hreinan
og vandaílan mór er aí) ne?)a, og þa?) enda þótt eigi ver?!i
brætt nema líti?) í senn, er þó hver maftr ætti aí) forþast
sem nokkrar mórvabyrgþir hefir; en tveggja mörvanna þarf
mörinn aldrei aí) rýrna meir í bræbslunni, en sem svari ’/2 mórk
eíir tæpiega þab. Utgefandi pjóþólfs þekkir dæmi til þess
fyrir svo sem 25— 30 árum síþan, a?) á búi einn h^r sunnan-
lands, þar sem var taisver?)r haustsknrþr, voru 16—25 fjóríi-
úngar sanþarmörva saxa?)ir og bræddir í senn, stó?) a?) því
verki a?) eins húsfreya vií) 2. mann, er saxaþi mörvana mo6
vænu söxunarjárni í kistuskrokki, og liiku þao þvi verki öllu
tvö ein á 4 —6 klukknsturidum, og mun eigi anþi?) aí) fá
betri og hvítari tólg heldren sú var, nema svo sem 5 — 7
marka undanlásar skjöldr er var í blakkari; þaþ var þar eitt
sinn, er 20 fjór?)úngar mörs voru bræddir, a?) 19 fjór?)úngar
og 13 merkr var tólgin, eri hamsar 5>/2 mörk, höf?)u þá 1 >4
merkr fari?) til rýruunar á annan hátt.