Þjóðólfur - 27.04.1871, Síða 2

106
varkárir, að taka upp útlend orð, og gjðra þau {-
lend í tungu vorri, og tóku upp sum þau orð að
óþörfu, og það Snorri sjálfur, er vjer nú alls eigi
mundum fella oss við, enda hafa gleymzt aptur.
En hitt er eins víst, að ef vjer viljum halda tungu
vorri hreinni og óspilltri, og það ætla jeg víst, að
hver sannur íslendingur vilji, þá verðum vjer að
forðast öll útlend orð og orðaskipanir, að svo miklu
leyti auðið er, og smíða þar ný orð, er vjer engin
höfum áður, en þó því að eins, að vjer getum
smíðað þau skiljanleg og nokkurn veginn viðfeldin;
því að annars kostar ætla jeg rjettara, að halda
hinu útlenda orðinu óbreyttu. Jeg verð að telja
tungu mfna of fagra til þess, að hafa hana að dulu
til þess að reyna sig á, og fylla hana þannig alls
konar orðskrípum. l'ornmenn voru alls eigi var-
kárír, að taka upp útlend orð, svo sem jeg áður
sagði, einkum þegar fram í sótti, og þeir fóru að
skrásetja því nær hvað eina, sem kom í hendur
þeim, svo sem riddarasögur, helgra manna sögur
og annað því urn líkt, og fegurðartilfinningin var
farin að spillast, og er það ljós vottur þess, hversu
breytingin á tungunni verður samfara breytingunni
á menntun og hugsunarhætti.
Ritháttur fornmanna var á talsverðu reyki,
enda voru þá svo sem engar reglur um það
efni samdar, og þeir í því cfni skammt á veg
komnir; en hitt er víst, að þegar vjer lítum á rit-
hátt fornmanna, og tökum það eitt lil greina í
honum, sem síðar hefur breytzt sökum framburð-
arins, þá eru breytingar þær, sem á eru orðnar,
eigi óverulegar, enda tungan við það orðin mýkri
og þýðari í ýmsum greinum. Jeg hvorki ætla mjer,
nje þykir við eiga, að telja hjer upp allar slíkar
breytingar, en vil að eins minna menn á, svo sem
dæmi þessara breytinga, að harðir dumbar hafa
breytst í lina dumba í endingum orða: t. a. m.
lifat, lifit, lifðut; flóliit; hit, þat, annat, o.s.frv.,
er orðið lifað, Upð, lifðuð', fLókið', hið, pnð, ann-
að', ek, rnik, pik, sik, olt, er orðið: eg, mig, þig,
sig, og. Ending karlkynsnafna og einkunna í karl-
kyni í gjöranda eint., og sömuleiðis ending sagna
í 2. og 3. persónu eintölu núlegs tíma var áður,
bæði i tali og riti, að eins r, en þetta r hefur
órðið ur, eða það er fallið burt, ef meginhluti
orðsins endar á r; þannig eru hinar fornu myndir:
hestr', ríkr; t.elr, brýlr', harnarr, jöfurr; stórr,
berr', ferr, o. s. frv. nú orðið heslur; ríkur; tel-
ur, brýtur ; hantar, jöfur; stór, ber; fer. Eins
er ís8, óss; víss; kýss, o. s. frv. nú orðið ís, ós;
vis; kj}8. f>að fór snemma að brydda á breyting-
um þessum, og það þegar á 13. öldinni; hinn
eldri framburður hefur þá þegar verið farinn að
breytast; enda finnast þess mörg dæmi þá þegar
í ritum. Að vilja nú taka upp aptur slíkan rithátt,
væri reyndar eigi annað, en að vilja stafa allt öðru-
vísi, heldur en að er kveðið; eða hverjum mundi
geta dottið í hug, að fá íslendinga til að taka upp
hinn eldri framburðinn í þessum greinum? og hvað
væri við það unnið ? og þegar verið er að vitna
til ritháttar fornmanna, þá verður og að gæta þess,
að fornmenn breyttu öllu slíku, og voru alls eigi
svo fastheldnir á hinum forna rithætti, sem sumir
nú á dögum; þeir breyttu mörgu þegar í riti, er
framburðurinn breyttist, og töldu það óhafandi.
Enda þótt vjer eigum að gjöra oss allt far
um, að halda tungu vorri óbreyttri að öllu eðli
sínu og óspilltri, og það væri sannarleg óvirðing
fyrir oss, að berjast eigi gegn spillingunni af al-
efli, hvort heldur spillingin er fólgin í útlendum
og óíslenzkulegum óþörfum orðum, eða óíslenzku-
legri orðaskipun, þágetur það þó með engu móti
rjett verið, að telja það eitt hafandi, sem fundið
verður í fornum ritum, er samin sjeu fyrir fimm
öldum, og hvað eina ágætt og (slenzkulegt, sem í
þeim ritum finnst; en aptur alll ónýtt' og rangt,
sem eigi finnst í þessum hinum fornu ritum.
Slíkt væri eintrjáningsskapur, og mundi selja
þröskuld fyrir allar framfarir, eigi að cins í tungu
vorri, heldur og ( ýmsu öðru; því að af eintrján-
ingsskap í einu atriði leiðir, og það mjög eðlilega,
eintrjáningsskap í öðru; slíkt væri að vilja gaoga
6 aldir aptur á bak, í stað þess að fela áfram að
endimarki því, sem mannlegri skynsemi er ætlað
og unnt að ná; slíkt væri að leggja tungu vora
og hugsanir í fjötra, ef ekkert mætti öðruvísi orða,
en finna má f fornum bókum. það er afvegur
gagnstæður því, að vilja ekkert hirða um, hversu
um tungu vora fer, hvort tungan of hleðst útlend-
um orðum og orðaskipun eða eigi, hvort svo fari
innan skamms tíma, að nokkrar menjar sjáist tungu
vorrar eða engar. þessi afvegur er eins skaðvænn
og hinn. j>eir, sem vildu einstrengingslega feta þenn-
an málstig, gætu orðið næsta hættulegir rjettum og
eðlilegum framförum tungunnar, og ef til vill hættu-
legri, en Sveinn lögmaður Sölvason, er taldi rjelt,
að taka upp hvert útlent orð, er vera skyldi. í
þessu efni er meðalhóf eins og í öðru, þótt það
sje hjer og vandratað, sem í öðrum greinura.
Yjer verðum að velja það úr málinu, sem reynist
íslenzkulegt, sem er samkvæmt eðli málsins í heild
sinni, hvort það heldur Onnst í fornum ritum, eða