Þjóðólfur - 27.04.1871, Side 3

107
að eins í hinni nýrri tungunni, en hafna hinu,
hvar sem það svo finnst; vjer eigum að taka það
aptur upp úr fornmálinu, sem samkvæmt er vor-
um hugsunarhætti, og sem enn þykir viðfelldið,
en hafna því í fornmálinu, sem nú er gleymt og
orðið óviðfelldið, og eins því, sem útlent er og
óþarft. Hvers vegna skyldtim vjer til að mynda
eiga að taka upp önnur eins orð og orðmyndir og:
bjanak, yfírkwsari, trapiza, formcran; fordyktr;
forniera, komponera, emendera, o. s. frv., þótt
Nú megi finna hjá fornum rithöfundum, og það
Snorra sjálfum? eða eigum vjer nú að fara
rita dalar (gjör. fleirt. af dalur), mceðr, dœtr
(fyrir móður, dóttur), auliaði, knefallaði, o. s. frv.,
þótt þær myndir hafi áður verið hafðar? því að,
eins og það er víst, að á síðari öldum hafa mörg
útlend orð slæðzt inn í íslenzkuna að óþörfu, þar
sem vjer höfum íslenzk orð til að tákna með hinar
sömu hugmyndir, sem hin útlendu orðin tákna,
eða oss veitir hægt að smíða ný orð, eins cr það
°§ víst, að fornmenn tóku upp ýrns útlend orð að
óþörfu, smlðuðu ný orð óíslenzkuleg, og jafnvel
afbökuðu útlendu orðin, svo að vjer mundum nefna
slík orð sannarleg orðskrípi, ef mynduð væru nú
^ dögum, og sem enginn gat heldur skilið; þeir
voru menn eins og vjer. En eins verðum vjer og
að visa á bug hinum útlendu orðum, sem á sið-
ari tímum hafa læðzt inn í titngu vora, ef vjer
þurfurn þeirra eigi, en höfum eða getum smiðað
íslpnzk orð í þeirra sfað) en halda hinu, sem sam-
kværnt sje eðli tungunnar í heild sinni. það væri
líka alven skakkt, að ímynda sjer, að allt það væri
srníð.u m.inna á síðari tímum, og gæti eigi verið
rjett eða samrt'mzt rjettri íslenzku, sem eigi yrði
fnndið í fornum ritum; því að enginn getur þó
ætlað, að öll orð 0g orðtæki íslendinga f fornöld
me0i finna í ritum þeirra; því að eins og það get-
ur engum efa vetið bundið, að mörg alrnenn orð
og orðatiltæki hafa þá við höfð verið af a,Mðu
manna sern aldrei hafa i rit komizt, svo sem nú,
ems hafa og siáifsaot ka
o J agt þa verið ems og nu, yms
°i o3 m atitæki, sín í hverjum landshlutanum,
sern þcir einir þekktu, sem í þeim landshluta bjuggu,
eða sem aðnr eigi hafa notað i ritmátinu, þótt
þekkt hafi, enda leggur það sig sjá|ft, að öll orð
og orðtæki, sem í tali eru við höfð, kornast eigi
að í neinu ritmáli; og auk þess var það einkum
sagnafræðin, sem íslendingar lögðu mesta stund á
að rita. f>að væri og barnaleikur einn, að ætla
sjer nú að fara að orða hvað eina, eins og Snorri
eða höfundur Njálu mundi hafa orðað það, eða
aðrir beztn rithöfundar vorir í fornöld; oss mundi
eigi takast það, þótt vjer reyndum; enda er þess
engin þörf; því að eins og Snorri og höfundur
Njálu hafa eigi sama stýlslag, og hjá báðum er þó
málið afbragðsfagurt, eius má enu rita málið fagurt og
hreint, þótt eigi sje verið að stæla þessa rithöfunda.
f>að er satt, sem Jónas heitinn kvað um íslenzkuna:
«orð áttu enn eins og forðum
mjer yndið að veita».
Sveinbjörn heitinn Egilsson stældi eigi hina fornu
rithöfunda í útleggingum sínum, og hver játar eigi,
að málið sje afbragðs-lipurt og fagurt hjá honum.
En á hinn bóginn, til þess að halda tungu
vorri óspilltri og hreinni, verðum vjer að hafa
stöðugt augun á forntungunni; vjer megum aldrei
missa sjónar á henni til samanburðar, og vjer
verðum að reyna til að skýra hana, orð hennar
og orðaskipun, sem bezt að auðið er, og þávirð-
ist svo, sem helzt ætti að koma til kasta þeirra,
sem hafa Ingt stund á málið fremur öðrum, og
þeim ætti helzt að vera trúandi til að skera úr,
hvað væri rjett íslenzka, og í því efni getur það
orðið til mikillar leiðbeiningar, að skýra frá, hversu
fornmenn hafi að orði komizt, og hversu stendur
á, að þeir komast svo eða svo að orði. En í slík-
um skýringum má eigi einblína á eitt eðatvödæmi,
og binda sig við þau ein, og þannig telja allt annað
rangt; því að úr því verður einstrengingsskapur,
og þeir, sem færu svo að, gætu enga Ijósa grein
gjört, hvorki sjálfum sjer nje öðrum fyrir því,
hvað íslenzka væri, og þeir gætn jafnvel villt
sjónir fyrir öðrum, er eigi legðu sjerstaklega stund
á málið, svo að þeir gætu af þeirn sökum hæg-
lega breytt rjettu í rangt.
|>eir eru fáir, er enn hafi til orðið, að rita
miklar skýringar á tungu vorri; því að bæði var
það, að fornritin voru flestum svo sem hulinn fjár-
sjóður, er þau voru að eins í handritum, og þau
ílest kornin út úr landinu, og líka var það, að fáir
lögðu sjerstaka stund á þekkingu málsins, og því
siður, að þeir semdu nokkuð og ljetu prenta um
þuð efni; enda voru þeir fáir á hinum siðustu
öldunum, er kostuðu kapps um, að halda tung-
unni ómeingaðri og óspilltri; og þótt sumir væru
þeir, er tæki sárt til hennar, og vönduðu
sjálfir orðfæri sitt, þá rituðu þeir þó harðla
lítið, er kæmi fyrir almennings-augu, til að gjöra
öðrum Ijóst, hvað rjett íslenzka væri eða ekki;
enda má svo að orði kveða, að ritmálinn og þekk-
ingu á tungunni færi æ hnignandi, uns Rask heit-
inn fór að vekja athygli vort á fegurð og ágæti