Þjóðólfur - 08.04.1876, Síða 1

^8. ár, 32 arkir úrg. RcylíjaVÍlí 8. april 1816. Kostar 3kr. (erlendis 4 kr.). 13. bldð.
"B .1 Ú Mft \ I Ö <í S S O X ^ndaður. Spekingurinn með barnshjartað er ekki framar á -i .al vor». pannig komst sjera H. Hálfdánarson, presta- ^ólakennari að orði, í hinni fögru ræðu er hann hjelt — j«st eptir dómkirkjuprestinum — yfir leyfum þessa merkismanns. . f- m. fór úiför hans fram, í viðurvist hins mesta fjölda sóðarbúa, sem með ræktartullri lotningu fylgdi honum til Srafar'. ..... Björn Gunnlögsson var borinn að Tannstöðum við Hrúla- JUr^, 28. sept. 1788. Foreldrar hans hjetn Gunnl. Magnússon Ölöf Bjarnardóttir; bjuggö þau lengst norður á Vatnsnesi, ..ar Gunnlögur hinn mesti smiður og hugvitsrnaður. Þau hjón Mu Björn son sinn ungan læra skólauám í heimaskúla, og j.'J1' hann útskrifaður 20 ára af Geir biskupi Vídalín. Frá 1808 ... 1Ö17 dvaldi hann með foreldrum sínum, og er mál manna . hann hafi á þeim árum einkum stundað mælingar- 'og lórnufrœði. Hanu sigldi til háskólans 1817 og ávann sjer .arna ár gullmedalíu háskólans fyrir mælingarfræðisrit eitt. ullu það nálega eins dæmi. Næsta ár vann hann aptur heið- 'spening háskólans. Síðan varð hann aðstoðarmaður stjörnu- . Östara þess, er Schumacher hjet, og var nafnkunnur maður; ^Jgdi Björn honum við landmælingar suður á Holsetalandi, gekk svo í 2 ár. Iin 14. maí 1822 varð hann kennari við ."jSsasiaðaskúla og var það siðan, fyrst þar, til 1846, en síðan V/, ykjavik þangað til hann Ijekk lausn frá embætti 1862. 1 erkennari varð hann eptir l)r. 11. Scheving 1850. Að öðru “‘h tökum vjer orðrjelt æfiágrtp hans úr 6. nr. HI. ísalold, ÖÖr pát Melsteö. j "Meðan hann gegndi embætti við Bessnstaðaskóla, bjó hann Sviðholii og kvougaðist þar, I.Kagnheiði Bjarnadóttur, ekkju io0ns adjunkls Jónssonar, sem fórst með póstskipi undir Svúrlu- ij.Ptum 1817. l’eirra sonur varBjarni rektor. En dóttir þeirra Jarnar Gunnlaugssonar og Ragnheiðar var frú Ólöf, kona Jens Öors Sigurðssonar. 2. Guðlaugu Arabóttur, ekkju pórðar j,uóents Bjarnasonar. t*eirra dóttir var frú Sezelja Thorberg. >a Þeim Birni og Guðlaugu varð eigi barna auðið, er á legg . ótust. Fyrri konu sína missti Björn árið 1834, en hina 'lðar‘ árið 1873. tað mátti telja láu hans, að hann eignaðist þær afbragðs- 0tiaur, sem hann álti. Hann þurfti eigi um annað að hugsa v'sindin og sitt embælti, en þær höfðu áhyggjur bús og Maf3- ^0*11101 Þessa °S 8V0 h>n9i hann var mikill rismaður, þá liggur mikið og inargt eplir hann. ^ f'yrst má telja ritlinga þá, er frá hans hendi hafa komið, lrbúi ) -^uaars vakti tlestra furtíu, að engin auka-viðhöín hafði verið fyr- ^kif V.li5 útför pvílíks manns. Ekki fluttu og aðrir ræður við petta en þeir tveir áður nefndu prestar. t. a. m. boðsrit Bessastaðaskóla. 1, Nokkrar einfaldar reglur til að útreikna tunglsins gang, á isleuzku og latínu, Viðey 1828 í 4°; 2, De rnensura Islandiœ, á dönsku og latínu, Við- ey 1834 í 8°; 3, Töflur yflr sólarinnar sýnilega gang á ís- landi, Viðey 1836 4°; 4, Njóla, eður einföld skoðun himinsins o. s. frv., Viðey 1842, og gefin út apiur í Reykjavlk 1853; 5, Leiðarvisir til að þekkja stjörnur, fyrri og síðari partur, prentaður 1844 og 1845. þá er «Tölvísin», sem hann ritaði og bókmenntafjelagið gaf út 1865. Það er mikið rit, og þó ekki nema helmingur þess prentaður; hitt er til í handriti og er eign fjelagsins. J>ess utan samdi hann ýmsar smágreinir ilm sitt hvað, er lesa má i timaritum vorum, Þjóðólfi, íslend- ingi, og ef til vill víðar. En þar Dæst má telja hans mikla verk : Uppdrátt íslands. Á því starfi byrjaði hann árið 1831, eptir tilmælum bókmennta- fjelagsins, fyrst eingöngu á þess kostnað, en síðan styrkti stjórn- in. Verkið var mikið og vandasamt, en launin lítil, og óhætt að fullyrða, að enginn nema Björn hefði tekizt það á héndur fyrir svo lítið. Hann ferðaðist á snmrin, tók fyrir stærri eða minni kafla landsins, mældi þá í krók og kring og gjörði upp- drætti yfir, þegar hann var kominn heim og hafði tómstundir til, og hjelt því starfi fram þangaö lil sumarið 1843, að hanu hafði yfirfarið landið, eins og hann segir í brjefi til bókmennta- fjelagsdeildarinnar í Kaupmannahöfn, dagsettu í Sviðholti 10. febr. 1844: «Nú er eg þá loksins búinn að yfirfara allt land- ið, eins og kostur er á, þó sumstaðar sje ekki svo vel skoð- að sem skyldi; en það mundi kosta óþolandi tímaleogd og pen- inga útlát fyrir fjelagið, að láta skoða hvert einstakt fjall, þar sem þau standa mjög þjett saman, álíkt og hús i stórum og þjettbyggðum borgum*. Þó telur hann sig — ( brjefinu — fúsan til að skoða Vatnajökul, ef fjelagið vilji; en af því mun eigi hafa orðið. Landsuppdrættir þessir voru síðan steinprent- aðir, eins og kunnugt er, og hafa þeir flutt frægðarorð Bjarn- ar út uin allan hinn menntaða heim. í sumar sem leið tjekk bókmenntafjelagið heiðurspening frá París lyrir þenna lands- uppdrátt. Uin Heklugosið 1845 samdi hann ritgjörð, og sendi hana (að oss minnir) vísindafjelaginu i Kaupmannahöfn. Söinuleiðis rilaði hann eitthvað um eld þann, er brann fyrir Reykjanesi 1831. Og það mun án efa vera margt fleira, er hann hefur samið, þó oss sje það að svo stöddu ókunnugt. Það er eigí óliklegt, að til sjeu einhver Ijóðmæli eptir hann óprentuð, því að hann var skáld, og það einkennilegt og merkilegt, eins og sum erindi í «Njólu» sýna, og vorvísan í Klausturpóstinum 1823, er þetta er upphaf að: «Inndælt er nú komið vor, af því heylóan dýrð guði raddfögur syngur» o. s. frv. Hann varði öllum sínum stundum í þjónustu vísindanna,
(t, § A W I T II I. 0ru-indverskt æfintýii, íslenzkað af Steingrími Thorsteinaon). ^ l'amh.) «Eg hef þá til ónýtis fært guðunum fórnir•>, atls'Sa®1 *llln mei* sjálfri sjer, og þrengdi henni fyrir hjarta af jórð'81 kvíða. í vandræðum þessum setlist hún niður á rt'eð"ia> UPP hóP'1® hins sjúka og lagði það í kjöltu sjer Pumræðilegri blíðu. “'aun Sama verður henni litið upp og sjer hún risavaxinn óð Sp meó svart hár og hrokkið, í dreyrratiðum klæðum. Hann þykkam ekkert væri fram úr skóginum þar sem hann var ðiinj ?t.‘lr) og hinir þjetlflæktu hrísrunnar löfðu ekki göngu hudra '1° minnsia- Af hinum svörtu atigum hans slóð eins og eð|j|e .‘ e'dur, svo var tillit þeirra hvassl, en þó var það í hau8 r‘ Samsvörun við hið jafna andlitsfall og allt yfirbragð slaf hjSfm var undra fagurt. í staðinn fyrir vopn eða göngu- stefnir 1 '*ann á þráðmjórri snöru. Nú sjer Sawitri að hann [e8ur, Ja*öeiðis á Satíawan og starir á hann þögull og alvar- ®ggu’r er°nr hún þá yfirkomin af ótta og hugarangist. Hún Su|UaðUræí;l a mosann höfuð hins sjúka manns síns, sent var s<ígir: ( Í!*aö Síðan gengur hún einbeittað hinum ókunna og '8 það sj.e Þu niunir vera guðleg vera. J>ess vegna hef phu seifl11181 a Þjer> a® Þu ónáðir ekki mauninn minn meðan í'kli gug,r> *10niim varð snögglega óglatt. Seg mjer það, ^inn æl'arðu að dvlja mig þess, í hvaða tilgangi þú ert - «Sav,jt°^'tar úauðlegra tnanua?* e*>ki gjgnl!" ansaði hinn ókunni með alvörufullum rúm, «l>að r okkar guðanna að staudu munuunum reikniugs- skap gjörða vorra. En sakir fórna þinna og trúfesti við mann þinn, ertu sjálfum guðunum samboðin, og þvi skaltu fá svar. Vila skaltu það, að eg er Jama, sá sem krefur aptur sálir manna og leiðir þær fyrir dómstól guðs hins hæzta. Líf Sat- íawaus er með þessari liðandi stundu vægðarlaust fallið í vald forlaganna, og nú er eg kominn til að burtkalla sálu hans». «þú mikli kouungur dauðans!» mælti Sawitri, því henni óx allt í einu hugur af sjálíum háskanum, «hvernig víkur því við, að þú niðurlægir þig til þess starfs, sem þjónar þlnir ann- ars eru vanir að gegna? Láttu að orðum mínum, snúðu aptur og hættu við framkvæmd þessa verks, þvi það er ekki slíkum drottni samboðið*. Rá svaraði Jama: «{>inn óskelfdi hugur og hjartaprýði knýr mig til þess að gjöra þjer uppskátt, að eg er sjálfur koininu vegna þess mjer þótti enginn af þjónum mínum verðugur að sækja sál hins dygðaríka Satíawans». , Að svo mæltu lant hann ofan að Satíawan, dró úr hon- um sálina og hjelt um hana fast og gætilega. Og nú ætlaði hann jafnskjólt burt með hana, en þá hljóp Sawitri með tárin i augunum á eptir honum, svo að húu yrði ekki skilin frá manni sínum. Jama leit aptur til hennar blið- lega og kallaði: »Snúðu aptur, Sawitri! og jarðaðu lík þíns eiginmanns. Huggaðu þig við þá hugsun. að hverjum einum er ákveðið að hverfa til dánarheima fyr eða siðar«. • Ó, leyf mjer þá«, bað Sawitri með upplyptum höndum, »að fylgjast með þjer til dánarheiina. Eg hef altjend fórnað og beðizt fyrir með ljúfu geði; heyr því bæn mína«. Jarna gekkst hugur viö liinu ótrauðu elsku Sawitri. »Kjóstu
57