Þjóðólfur - 06.09.1876, Blaðsíða 2

114
• ]lor$ling;nr> II. 4.
«Látið hann fara, pví nú er óhreinn andi með
honumv. Guðmundur bp. góði.
Á þessu norðlenzka númeri norðan að er sannarlega auð-
sjeð, að enn gengur stjórninni stirt að koma böðun á í Norð-
urlandi. Blaðið er frá upphafi til enda eintómur maur og
mykja. Fyrst kemur iöng byrjun á dómadagsgrein um vor
gömlu deilumál við Dani, fnll af gömlum pólitiskum gigtarflog-
um og kölduköstum; þykist höf. ætla að skrifa með stakri
spekt og röksemd, en ætlar sjer þó að taka svo þungt til skriðs
að dragsúgurinn, þegar hann leggur frá landi, sópi, svo lítið á
beri, höfuðið af «Þjóðólfi», sem hann kallar «hinn einurðar-
lausa», og kennir um »siðferðislegan og rökleiðslulegan slæp-
ingsskap», og kallar að öðru leiti, sljettan og rjettan landráða-
mann. Meining hans — ef nokkur er, fyrir utan gigtina eða
«kóleruna» — ætlum vjer helzt að sje þessi: <• Látið ekki horn-
grýtin hælast um friðinn ; upp upp og áfram í smjerið! eng-
inn má sinn enda niður setja — engan veginn af því, að
nokkuð liggi á — nei, heldur til þess, að ands....friðurinn
flengist ekki ( landinu, og «fjandmenn ei fagna kunni». «Frið-
semi í þjóðmálaskipan er pjóðlegt sjálfsmorð». Llvað meinar
annars þessi bilaði Sálarháski með pjóðlegu sjálfsmorði? Er
sjálfsmorð orðið þjóðlegt f seinni tíð? — En, það er satt —
kenndu svo lengi sem þú vilt, Kvillanusblesi, áfram með þitt
<• þjóðlega» snakk, blástu baunavindi úlfbúðar og ergilsis í all-
ar þfnar þjóðmálaskjóður, púaðu ófriði og uppistandi inn f
hverja «þjóðlega» músarholu á landinu, og leyfðu engum enda
upp frá þessu sig niður að setja — en varaðu þig á einu —
varaðu þig á hinu «þjóðlega» sjálfsmorði og — farðu nú vel.
|>á kemur f sama blaði ástarsöngur eptir þjóðskáldið Gísla
Brynjúlfsson, sem heitir «Svava», og drúpir þar meinlaus og
gagnslaus, eins og dúfa í hrafnsungageri. Þá kemur uú mergur
málsins, brjefkaflinn hjerna um höfðingjana gömlu. Þá kastar
tólfunum. Að sá pistill standi skrifaður eptir «rjetttrúaðan»
mann, er ekki alveg ómögulegt, en að hann sje eptir postula
eða helgan mann, það er vita-ómögulegt; segjum vjer þetta
fyrir þá sök, að sumir fáráðlingar eigna hann vígðum
manni. Nei, sussu — sussu — þennan pistil hefur lík-
lega samið fyrir Norðling norðlingur, sem hefur verið
upp aiinn ( Ódáðahrauni, flæmst þaðan fyrir misjafnan
munnsöfnuð, komizt í duggur, farið utan með Flandrara,
gengið þar í svartaskóla, itera dispúterað þar fyrir doktorshatti,
yfirgengið þann «gamla» í orðfæri, gjört sukk í Klaustrinn,
fengið sitt fararbrjef, synt heim á sel, sezt að sem rauður
refsbelgur og — ritar nú f Norðling.
t>á kemur aptur skáldskapur, gátan um yfirrjettinn — eða
getum vjer rjett? Hún er svo vel ort, að það er óþarfi fyrir
Norðling að kveða optar áæfi sinni, þetta er nóg af svo góðu
um allar aldir alda fyrir alda og óborna.
Þar næst talar ■signor Norðlingur um barnaspnrningar og
kristilegt uppeldi, samt mínnist stuttlega á kvöldmáltíðarsakra-
mentið. það er með öðrum orðum: Hann fer að lesa hús-
lestur þarna í miðjum mykjumokslrinum! Bja, svei, Lingi!
gjörðu ekki þetta aptur! Svo segir hann frá skipakomu, og
er þar ótrúlega greinagóðnr. En loksins kastar hann aptur
tólfunum, umsnýrsínu móralska gæruskinni, og fer upp í full-
komnum tvísöng, landshöfðingianum — já herra landshöfðing-
janum, til lofs og dýrðar, endandi sitt í annál seljandi númer
með annari enn hjartnæmari lofgjörðargrein um danskan — já
danskan, yfirforingja!
Ojæa, Norðlingur litli, þú ert þó enginu örkvisi, greyið, en
í móralnum áttu að minnsta kosti ekki meira skilið en 0 fyrir þetta
númer, og — kystu svo þjóðólf fyrir hirtinguna.
Ma^nús Eiríkgson.
Vjer sjáum af blöðunum — oss hefur ekki sjerstaklega
verið tilkyndt það — að 22. júnímán. þ. á. hjeldu íslending-
ar í Kanpmaunahöfn þesstim heiðraða landa vorum afmælis-
veizlu all-rausnarlega. Mælti herra Jón Sigurðsson alþingis-
forseti «mjög fagurlega» fyrir minni hans, og berra háskóla-
kennari Gísli Brynjúlfsson «ílutti honum fagurt kvæði» er
prentað hafði verið f því skyni. «Magnús er nú sjötugur og
enn þá hinn ernasti, og í viðmóti hinn alúðlegasti og
skemmtilegasti, og má með sanni segja, að það unna honum
eins ungir sem gamlir, sem hjer eru».
Það ætti vel við — þótt fyr hefði verið, — að eitthvert
íslenzkt blað skýrði frá æfiatriðum þessa manns — sem
hvernig sem um hann og rit hans hefur verið dæmt eða
verður dæmt — er og mun verða talinn einn af hinum
merkustu guðfræðingum, sem ísland hefar borið. f>að sem
vjer í svipinn munum af æfiatriðum hans, getum vjer sagt
með fám Ifnum. Hann er fæddur 22. júní 1806 af góðum
en fjelitlum foreldrum, og mun að miklu leyti hafa sjálfur
unnið fyrir menning sinni og menntun eptir að hann komst í
skóla. Eptir venjulega dvöl við háskólann (1828?), tók hann
embættispróf í guðfræði með miklum heiðri. Lá því
vegur hans til hinna beztu embætta, hvort heldur hann hefoi
kosið hjer á landi eða í Danmörku. En svo fór, að hann er
kominn embœttislaus allt fram á þennan dag. Hóf henn
snemma, eins og kunnugt er, að taka þátt í hreifingum tím*
anna að þvf er snerti kirkjumál og trúarfræði. Eins °%
margir aðrir gáfumenn á Norðurlöndum fvrir og um miðð|K
þessarar aldar, var Magnús heitur í anda, bráður og bertnálh
en svo skammt sem öldin þá var komin í stjórnfrelsis-bnS'
myndum, var hún miklu skemmra á veg komin í trúarfrelsi®'
legnm efnum, enda lá við sjálft f hinni fyrstu trúarbragðadó'11
hans (Baptister og Barnedaab) að hann yrði ríkisfangi í Pan'
mörku. Er það ekki að orðlengja, að hann hefur varið allr|
sinni æfi. og offrað öllnm sínnm kröptum, allri tímanlegrl
framtíð, hagnaði, vinsæld og velbðan til þess, einn náleg*
móti öllum, fjelaus og opt aðstoðarlaus, að stríða fyrir sann*
færingu sinni í trúarefnum. Ilefur margur maður, senl
minna hefur barist, á mikln skemmri tima tinnið sjer annað'
hvort kórónu píslarvættis eða stundlegs signrs, en Magnúsar
laun hafa að mestu orðið annaðhvort hrakyrði og bölbæöir
hinna djarfari, eða hin svonefnda þegjandi-fyrirlitning hinna
huglausari. Að sannleiksást, dirfsku, skarpleik og nákvæmnh
hafa fáir guðfræðingar á Norðurlöndum, sem vjer þekkjnnb
komist til jafns við Mngnús. En það, sem einkum má fi|iníl
að anda og aðferð M. og það, sem ýmist hefur æst menn
upp á móti honum eða hrætt menn frá honum, er hiti hans
og ofsi, sem hryndir honum fram til að niður rífa, fyr en
nokkurn varir, og áðnr en nokkur hefur hugmynd um, hvað
byggja sknli upp f staðinn. Eitt hans svæsnasta rit er «Lit,a
bókin», (sem er útdráttur úr hans elzta riti, «Jóhannesal
Guðspjalli»). Þetta hræðilega kver þótti koma sem þruma uf
heiðu lopti, rffandi og tætandi f sundur hina dýrustu dóma
kirkjutrúarinnar, sem væru þeir hið versta guðlast. Það er
mælt að flestir menn óspilltir þurfi venjulega mörg ár til a
venja sig frá inngrónum trúarhugmyndum, og innræta sjer
nýjar, má því nærri geta, hvílikt viðhragð grandlausir alþýðu'
menn taka, þegar slík og þvílík kenning dynur yfir þá, enl c
fjekk og nefndnr bæklingur ófagrar viðtöknr, og verri hrak'
yrði hafa fáir fengið fyrir Iílið rit en höfundnrinn fjekk þa'
Aptur var það einmitt «Stóra bókin», sem gjörði M. frægast.'
ann fyrir utan Danmörk, einkum f Svfþjóð og þízka,antn«
Síðan hefur hann gefið út fleiri stærri bækur, t. a. m. "@u
og Reformatorenn, «Paulus og Kristusn, «Jöder og Kristn6"’
og tvö ágæt kristileg rit um kœrleikann og bœnina, sem hve
maður ætti að lesa. Dóm um rit M. eða sjálfann hann ®tl'
um vjer að öðru leyti ekki að upp kveða, þvf til þess eruf^
vjer ekki færir, enda ráðum vjer og öðrum, að þeir líka lá
það úr þessu biða framtíðarinnar, og — Hans, sem allir dófb'
ar að lokum tilheyra, Hans, hvers heilögu rödd þessi hjarta'
hreini öldungur þóttist ungur heyra gegn um storm sins æsku.
lífs, svo hann yfirgaf alJt og fylgdi henni með hetjunnar kraPf
og einfeldni til að tapa öllu eða — vinna allt. Og nú er VJ^
endum þessar línur, þykjumst vjer vissir um, að enginn t®8 «
ur er nú sá á íslandi, sem ekki mundi segja við hann: tar,‘L
f friðil En, vjer sem þekkjum hann persónulega, sendf
honum hlýja heillaósk og árnum honum hárrar og heiðarlUo
ar elli með Guðs náð og friði !
Reykvíkingur.
— Prófessor .lolmstrup hjelt þrjá daga í r
irlestra f alþingissalnum fyrir nál. fullu húsi um ferðir -
og þeirra lautenants Carocs i sumar; þóttu þeir flestum n1 ;
fróðlegir og skemtilegir. Lýsti professórinn fyrst fer^ Slujji
til Dyngjufjallanna og ofan í Öskjuna, og síðan rannsókí> .
þeirra fjelaga meðan þeir dvöldu þar á fjöllunum. UpPur"j^;
B. Gunnlögssonar kvaðst próf. dáðst að, en þó væri hanfl
alveg rjettur á þessum stöðvum, svo og vantaði mjög hæðar
skörp og rjett takmörk ódáðahrauns, o. fl. líæð hrauu- ^
yfir sjó er nú ákveðin 1500—1900 fet, en hæð Dýn8JnJaUp
4000 lil 4400 fet. Jónsskarð er 4200 fel yfir sjávarmál. af,
rakti greinilega hin ýmsu gos f Dyngjuf. — Að Herðubrm ^
gosið 1150, ætlar hann hafi verið missýning, og hafi Þa(|. ; 0g
hraunið. Odáðahraun hefur þrennskonar mvndan, epti**a ,^0\-
eðli gosanna, kúpMmyndað, kantað og hrufótt með ösku pp
unum. Gígirnir f Öskju eru í landsuðurhorni hennar t ^.flU
fetyfir sjó; 200 fet að þvermáli, en lOOtil 120 f. á dýP1 v;kllr
stærsti; í kringum þá er mjúk, hvítleit skorpa (Slam), e.°f)sKju'
(pimpsíeinn) undir. Skamt frá gigunum er tjörn mik'1 ( af'
og 740 feta háir hamrar niður að vatninu, og myndm P v0;gt
armikið innfall ( botn Öskju; vatn það er Ijósgrænt <>o
(29°), niðri f gígunum er vatn vellandi, og gýs þar UPP gfg'
reykur, en allt skelfur og titrar af dunum og óhljóðurm rallU'
irnir eru ekki nýir. Á hömrum vatnsins má sjá, hvermg
fjöllin hafa smáhækkað og myndast við gosin. LPP und>r-
Dyngjufjallanna er palagónit, en basalt (stuðlabeigl j,vl
f>ar næst lýsti prófess. Mývatnsöræfum og þeirra g°sl (Uku111
miður töfðumst vjer frá að lieyra þann fyrirlestur, en