Þjóðólfur - 25.11.1876, Blaðsíða 2

6
sem hann með rannsókn sinni kemst að, segir hann i skýr-
ingargreininni sjálfur hver að sje, samanber blaðsíðu 36.
Áður en vér drepum lílið eitt á hugmynd þessa sjálfa og þessa
niðurstöðu, viljum vér, meðfram eptir beiðni höfundarins, fara
fáeinum orðum um kvæðið sjálft. Að vorri meiningu er kvæð-
ið, bæði að efni og engusíðurað framsetningu, merkilegt verk
eptir þann höfund, sem það er. Að vísu skulum vér strax
telja aðalgalla kvæðisins: það er hvorki heimspeki eða skáld-
skapur, hvorki vísindi eða guðfræði, heldur hvorttveggja þetta,
og þó nokkuð fleira; það er eiginlega hvorki lagað fyrir lærða
eða ólærða; það er hvorki svo alþýðlega framsett, að það verði
alment lesið og skilið, né heldur svo að efni og búningi, að
mentaðri mönnum falli réttvelí smekk. því auk þess sem vís-
indum og trúarlærdómum (ákveðnum dogmum) er blandað
saman, ber höf. á borð ýmsar hugmyndir skáldlegs eðlis eða
annarslaðar frá, sem hann annaðhvort hefir fyrir undirstöður
eða til uppfyllingar, t. d. hans Tcoamógonislca hugmynd um
hnattagetnað og hnattalíf (ol; til að byggja á samsvaranlegleika
frá hinu lægsta til hins æzta), og um englaheiminn (o : til að fylla
upp þrígreiningarfræði sína). |>ó er kvæðið að álíta miklu
fremur heimspekilegt en annaðhvort skáldlegt eða eiginlega
guðfræðislegt. Og þrátt fyrir þessa nefndu galla og aðra ó-
nefnda, lýsir kvæðið allmerkilegri heimspekilegri kunnáttu í
formlegu tilliti. Og að því leiti, sem höf. hefir gelað ráðið
við hið ótæka rím»form, og það ekki fipað hann og tak-
markað, getum vér lítið sett út á hans hugsuuarlist eðá efnis-
meðferð (lógik ogmethód)— því síður svo, sem höf. hefir víst
ekki lesið margt á íslenzku, ritað strang-heimspekilega (exakt
fílósófislct). Að gáfum höf. hljótum vér því að dáðst, jafnvel
um leið og vér rekum oss á gallana, já, flestir hans gallar
sanna gáfur hans; þeir eru flestir skáldlegs eðlis; þarsemþekk-
ingarvit hans kemst að þrotum, eða trú hans (eða kirkjunnar)
rekst i bobba, tekur hann til sinna ráða, blæs t. d. iifandi
anda (skáldskapar síns) ( materíuna (hnettina), látandi þá (líkt
og Forn-Grikkir1) getast og fæðast í ljósvakanum, ellegar hann
tekur hinar þrjár «persónur» Guðdómsins og gjörir úr eina
persónu (Son og H. Anda hið sama og Föðurinn). Ályktanir
leiðir hann nær alstaðar viðunanlega rétt út úr forsetningun-
um (premissunum), en þá kemur aðalgallinn hjá honum (eins
og reyndar hjá mörgum frægari heimspekingum), að gullið,
sem hann fmnur, lá áður á botni deiglunnar, þ. e. ályktunin
lá áður gefin í forsetningunni. tannig byggir hann á «tilsvörun
hins einstaka til hins gjörvalla», (sem vér getum til að «Engla-
vísdómur Svedenborgs» hafi mint höf. á) — en gefur sér þar
töluvert meira en hann sannar, eða þá hann skapar eitthvað
ósamkynja og rekur inn í eyðurnar til að negla saman með
«systemið», og — svo kemur alt heim: «Tilsvörunin» kemur
heim og niðurlagið lætur vel í eyrum, en — meðferðin og
forsetningarnar hefir hann bersýnilega miðað við, ekki það
sem út vildi koma, heldur það sem út slcytdi koma. Hann
byggir á þrígreiningu alls, og fær út þrígreiningu alls. Að
vísu befir enginn spekingur samið metafysík, sem ekki má að
einhverju leyti segja hið sama um, en þá kemur hið óvís-
indalega hjá höf., t. a. m. í þrígreiningunni (Hegel),|þar sem liann
fyllir «þrenningu heimanna» með «englaheiminum», eða þar
sem hann lælur þrískiptingu líkama (í heila, blóð, og fasta
parta) standast á við þrískiptingu andans einkunna (elsku,
frelsi og skynsemi). þetta er andríkt en ekki vísindalegt eða
sannfærandi. Andn'kur er höf. líka en ekki vísindalegur (
þessari fögru setningu: «Andinn á að stjórna heilanum, að
sinu leyti eins og Guð stjórnar alheiminum; en af þvi andinn
er ekki sjálfstæður nema í sínum eigin augum, er stjórn hans
þeim mun ófullkomnari og háðari, sem mannsheilinn er minni
en hinn takmarkalausi alheimur».
Hvað höf. metafysík snertir að efninu til, minnir
hún eins og nærrri má geta á skoðanir ýmsra höfunda (sem
1) pó er hugmynd hans öll önnur, en í Kosmogoníum Grikkja, og
miklu nær vorra tíma hugsun.
vér ekki nefnum), og máske ekki sist á Njólu B. Gunlögsson3 ’
þótt höf. vanti mjög það afl og þann eld, sem á sumutn s
,töð'
vér
um hefir það kvæði upp yfir flest eða alt þess kyns, sern
höfum heyrt eða lesið. Lífsskoðun höf. er að vorum 0
tölnvert guðlegri (kristilegri) en hin strangkirkjulega (d°SII,a
tisk-orþódoxa) skoðun. þrenningarlærdómur hans er
ranglir
eptir trúarfræði Prótestanta, en samkvæmari heilbrigðri
semi, og hið sama má segja um eðli lírists eða guðdó^
Skoðun hans á hinu illa kemur heim við Njólu, — að e.
ekki kent öðrum frumhöfundi en vísdómsfullum leyndardó"1;
Guðs, sem að nokkru leyti er oss opinberaður, nefnile?a
frjálsræðiseðli voru, og einkum í Jesú Kristi, «ídeali* ^
lausnara mannkynsins. Að öðru leyti finnum vér ekki mi
frábreytt frá almennri skoðun í trúarfræði höf. (sem sjálfsa°
er einlægur trúmaður og afneitandi djöflinum, ekki einasta’
sem persónu, heldur og sem tilverandi með öllum hans
árutu)-
Vér höfum viljandi bent fremur á galla en kosli í ÞeSSl*
kvæði Brynjólfs Jónssonar, ekki til að fræða sjálfan haun>
heldur til að benda gáfuðum landsmönnum á, að þess
fyrirtæki, er þeim einum fært að ráðast i, sem áður hafa
konar
bteði
flausf
til'
lesið og skilið heimspekissögn mannkynsins. Fyrir sitt e
margra ára erfiði fær höfundur þessa kvæðis enganvegiuu
svarandi lof eða þökk. t*eir, sem lesa kvæðið og skilja Pa ^
munu flestir gleyma að þakka fyrir það, af þeirri ástæðu, a
það er ekki eptir heimspekilegt «authoritet», en um hina, seíft
ekki lesa kvæðið, þarf ekki hér að tala. Fæstir, sízt hel ,
landi, hafa mikið vit á heimspeki, og þurfa því fyrst að tru»
frægð höfundarins, áður en þeir lesi eða þori að lofa verk hau
Bæði þá og aðra, sem lesa þessa «Skuggsjá og Ráðgát1’
vil eg að endingu minna á þetta: I^eg.ir «lærður» maðut
semur bók, má optasl líkja honum við mann, sem aðe'n
sníður og saumar fat úr unnu klæði; en þegar ólærður ma
semur samkyns bók, er hann líkur þeim, sem á jafnsW1
tíma skyldi einn gjöra alt, tægja, kemba, spinna, vefa, Ps ’
lita, sníða og sauma hið sama fat.
Kvæði þau, sem enda bæklinginn, bera eins vott uffl 8
ekkb
áld>
ur og andríka hugsun höfundarins. Háfleygur er hann
heldur ekki eiginlega «lýriskur» eða í ströngum stíl .
en hann er ætíð andríkur og hreinn jafnt að hugsun og forinl’
og kveður þess vegna vel. Kvæðin öll eru eitthvað heimsPel11.
leg, miklu fremur en lýrisk. Bezt eru tvö fyrstu kv®^e.
«Jeg» og «Tilvera og sæla». t’au kvæði álítum vér í sl
tegurid ágœt. «Bænin» svo og líka Pjóðhátíðarlcvœðin,
og góð kvæði. gf
í fáum orðum má segja um alt, sem höf. þessi ^
látið prenta eptir sig til þessa: tJað ber langt af ílestu, .
aðrir «ólærðir» menn hér á landi rita eða yrkja, jafnt a® e f
sem formi og frágangi. þó ráðum vér höfundinum 1,1 P
hann yrkir næst, að hann, í staðinn fyrir að taka Guð
ann alheiminn fyrir yrkisefni, láti sér nægja dálítið han
efni, t. a. m. einhvern ofurlítinn jarðarhnött — nóg er
tí 1 •
BINDINDISFELAG SAURBÆINGA.
t 15. nr. Þjóðölfs f. á., er skýrt frá hvernig íe\t>8
petia
30 kr"
var stofnað, svo og frá því að stofnendurnir sendu oss
er áttu að verða verðlaun fyrir þá beztu ritgjörð um Hin
sem inn kæmi til oss lilnefndra ritdómsmanna innan ^ g(j
mánaðarloka síðastl. Alls komu til vor fjórar ritgjörðiG
hin fjórða þó ekki fyr en búið var að dæma einuffl_ ^
þriggja verðlaunin, hafði hún legið i bréfi til ritstjóra t’^
á pósthúsinu, þangað til einum eða fleiri dögum ePlir o,
tekna ritdóms-dag. Ritgjörð sú þótti oss að vlsu bezt ^
— hún var eptir síra Brynjólf Jónsson í VestrnannaeyJ11^ e{
og hafði hann ánafnnð þjóðvinafélaginu verðlauna^’^p
honum dæmdist það, — en oss kom saman um 3 vjrtí6t
uppkveðna dóm standa. Af hinum þremur ritgjörðfflj^jpii)
oss ein einkarvei rituð og hæfileg blaðagrein, °8