Þjóðólfur - 15.02.1879, Síða 1

31. ár.
Kostar 3kr. (erlendís 4kr.), ef
borgast fyrir iok ágústmán.
Reykjavík, 15-febr. 1879.
Sé borgað að haustinu kostar árg.
8 kr. 25 a., en 4 kr. eptir árslok.
5. blað.
Heiðrilðu Slinnlenzku fiskimenn! undir drengskap yðar
Og dugnaði er margra manna líf og velferð komið; undir
framförum yðar sjálfra eru framfarir alls landsins að mörgu
leyti komnar; hörð og háskafull er yðar lifsköllun, en hún er
helg og hraustum sæmaudi: hinn lirjóstrugasta hluta landsins
eigið þér að næra með yðar handafla. Landið er fátækt, en
auðugur og undra fagur er hinn mildi akur sjávarins, sem
skip yðar plægja; af litlu svæði hans hafið þér opt uppskorið
á ári arð, er samsvarar fullum fjórðungi alls landsins árlega
meðal-afraksturs. Fyrir svo miklu pundi er yður trúað. Nú
virðist náttúran boða nógan afla, gangið þvi guðsblessun á
móti með goðum áformum, föstum samtökum, almennum og
eindregnum ásetningi, að breyta eptir fiskiverkunarregl-
um þeim, sem samdar voru og samþyktar í vetur á fund-
! inum í Eeykjavík 10. desember!
Fylgið fast þessum reglum; öll yðar árvekni, allt yðar
ómak og allur yðar tilkostnaður til þess, að allur almenning-
ur gæti þeirra í bráð og lengd, verður yður margfaldlega
endurgoldinn!
Thorgrímsen kaupmaður á Eyrarbakka hefir látið prenta 200
expk af fiskiverkunarreglum fundarins 10. desember f. á. til útbýtingar
meðal fiskimanna þar. Líka fær hver sem vill sömu reglur gefins á
skrifstoíú pjóðólfs.
18. og 19. öldin.
Samanburður þessara alda í «ísafold» mun að vísu mörg-
um finnast fróðlegur, en þó vér þykjumst skilja, hvað vor fro'ði
og fhogskarpi meðbróðir meinar, mun hætt við að almenning-
ur leiði ekki alveg réttar ályktanir af röksemdum hans. pess-
ar tvær aldir eru injög svo ólíkar; varla hefir nokkur öld í
sögu lands vors af sér getið sér Ólíkara afkvæmi, og — vér
bætum við — þroskameira en 18. öldin, sem var móðir vorr-
ar aldar. Að visu liggja rætur þessarar aldarí flestum greinum
hjá hinni, og því gjörir höf. rétt í því að telja fyrri hluta
hinnar 19. með hinni 18. En berum land vort saman við
sjálft sig árin 1779 og 1879! Aldrei var þjóð vor vesælli,
aldrei sökk hún eins djúpt í eymd og volæði sem einmitt á
þeirri öld, bæði á undan og eptir nefndu ári. Að vísu voru
þá, eins og jafnan, nokkrir dugandismenn uppi, sem gjörðu
hvað þeir gátu landinu til líknar; að vísu var þá einmitt að
vakna í brjósti þess beztu sona hin sárasta tilfinning sorgar
Og gremju vegna landsins; að vísu skapaði þá sem optar mikil
neyð mikla menn, og varla hafa nokkrar þjóðhetjur elskað
föðurland sitt með meiri trúfesti en þeir Eggert Ólafsson og
Skúli fógeti. En hvernig var öldin, hvernig landið, samt?
} hvernig seldust út flestallar tilraunirnar og «innréttingarnar»?
* Árið 1779 afhenti Skúli «verksmíðarnar» höndlunarfélaginu, og
«innréttinganna» blómatíð var á enda; tvö liöpp tilféllu þó
landinu það sama ár: fjárkláðinn varð yfirstíginn, og það ann-
að, að lærdómslistafélagið var setk á stofn. Árið áður var
sauðfé afar-fátt á landinu, en þó «féllu bæði kýr og aðrir
peningar, 0g menn dóu af sulti», segir Espólín, en veturinn
eptir, 78—79, var góður, «frá nýári til einmánaðar»», en þó
*varð peningur víða fóðurvani, og féll um vorið». Ekki er
getið um mannfelli úr sulti það ár, en dálítið mannfall var
og ekki í annála setjandi, því slíkt fylgdi þá nálega hverju
ári sem votur sumri. Nei! 18. öldin er í fæstum greiuum
löguð oss til aðdáunar eða fyrirmyndar, þótt fáar aldir megi
vera oss nytsamari til fróðleiks eða minnistæðari. pað væri
of mikið vanþakklæti við forsjónina, ef ver í alvöru færum að
telja þá eymdar- og vanvirðutíð fremri þeirri sem vér lifum á.
17
Yér höfum opt heyrt löndum vorum borið á brýn, að þeir
hefðu hugann heldur fastan við gullöld þeirra, «Gunnars og
Geirs», hitter fágætt nýnæmi, að sjá einn vorn vitrastamann
standa í Herkúles-veginum milli þeirra mæðgna, 18. og 19.
aldanna_og, með lærdómshattinn í hendinni hnegja hinni fyrri
en snúa hálfu baki við hinni síðari. Hvemig var varið ment-
un alþýðu þá? Allur þorri hennar mun lengst af öldinni hafa
verið mjög misjafnlega læs og lítt eða ekki skrifandi. Nú eru
flestir menn og konur skrifandi, og allir læsir. Hvað leið at-
vinnuvegunum þá? Voru alment byrjaðar búnaðar- ogjarða-
bætur? Hvað leið sjávarútveginum og þilskipaveiði lands-
manna? Allar framfarir vorra daga í þessum og fiestum öðr-
um atvinnubrögðum bjuggu þá í heila fræðimannanná, eða þá
þeim brá fyrir eins og snæljósi um vetrarnótt, ýmist í «inn-
réttingum» stjórnarinnar eða í tilþrifum einstöku fyrirtaks-
manna. Hvað leið þá afkomu landsmanna, í einu orði að
segja? feir áttu nokkuru íleiri kýr en nú, og nokkuru- fleiri
stórbú, en að öðru leyti stóð landsbúskapurinn á þeim mun
veikari fótum, að allur samanburður hverfur. Eða var það
alkunna ráð borið upp í gamni, að fiytja leyfar landsmanna
suður á lyngheiðina jótsku? Hvernig bar sig þá mál vort og
meðyitund? Flettum upp lögþingisbókinni frá 1779, oghvor-
ugt mun leyna sér. Hvernig var verzlunin? Fullkomin á-
nauð, þrátt fyrir Gottrúps-taxtann og það, að stjórnin stýrði
henni. Hvernig var þá stjórn vor, og hvað leið þjóðréttindum
vorum? ísland var þá, 1779, hin vesælasta nýlenda, sem þá
var til undir sóliuni — «dependerandi» af dönsku einveldi,
deytt og «demóralíserað» af dönskum okruruin. Hvernig get-
ur nokkur maður nefnt nokkurn samanburð á þessum öldum,
og gleymt stríði vorrar aldar og sigri í þeim efnum, sem nú
voru nefnd? «Vera má, sagði Jón Loptsson við forlák helga,
að páfinn í Eóm sé vitr maðr, en eigi er hann vitrari en
vort foreldri». Víst voru þeir Skúli fógeti og aðrir skörungar
18. aldarinnar vitrir og miklir afkastamenn, en Jón Sigurðs-
son og aðrir beztu menn vorrar aldar hafa líka verið vitrir
menn og afkastað miklu — meiru en þeir Skúli, enda er nú
önnur og betri öld. Vér viljum sem minnst fara í mannjöfn-
uð, en víst hefir þessi öld mönnum á að skipa móti hverjum
einstökum binnar fyrri aldar. £á voru að vísu nokkrir mjög
vel lærðir menn uppi, enda voru þeir tímar jafnvel lagaðir til
að framleiða einstaka fræðimenn, jafnvel polyhistóra, sem þeir
voru ílla lagaðir til alþýðumentunar. Allt um það taka vís-
indamenn vorrar aldar — þó vér hvorki teljum Magnús Ste-
phensen, Finn Magnússon né Espólín — að voru áliti fram
fræðimönnum 18. aldarinnar. Sveinbjörn Egilsson og Konráð
Gíslason taka eilaust fram þeirn Jóni Ólafssyni og Gunnari
Pálssyni, og hafi Finnur biskup verið fyrir sitt leyti lærðari
en Jón Sigurðsson, hefir hvorki Finnur né nokkur maður ann-
ar skrifað skarpara og hreinna um íslands sögu en Jón.
Lærdómslistaritin og Kvöldvökur Hannesar biskups eru góð
alþýðurit, en líka hin einustu, sem öldin gaf út og teljandi
eru, og bæklingurinn «Atli», en skyldi vor bóka- og blaða-
öld ekkert liafa í móti þessu? Skyldi hún ekki hafa 10 móti
1? £að er satt, þá voru samdar tvær beztu ferðabækur um
ísland — á dönsku, en dr. Hjaltalín hefir samið fleiri rit um
landið — á íslenzku, og íslendingum til miklu meiri upp-
byggingar. þ>að eina aðal-atriði á þessum öldum, sem þolir
samjöfnuð, er máske Uirhjan, eú mentun klerka þá og nú þolir
þó engan samanburð.
Átjánda öldin var íslands þýngsta—og vér vonum—seinasta
reynsluöld. Allur þorri alþýðu drógst fram við heimsku, hrygð