Þjóðólfur - 22.09.1884, Blaðsíða 2

142
sig við stjórnmálum áðr; fylti Halldór
flokk inna frjálslyndari manna, og það
gjörði Jakob þá víst að mestu leyti
líka, en þótti þó oft verða helzt tii
fylgisamr læriföður sínum dr. Pétri,
sem stundum virtist að villa sjónir fyr-
ir honum, enda var dr. Pétr gáfumaðr
og laginn, og tókst oft að dylja aftr-
haldsskoðanir sínar og baráttu gegn
frjáslegum hreyfingum undir hófsemd-
arhjúpi.
Nefnd þessi valdi aftr tvo menn í
ritnefnd, þá Halldór og Jakob, og kom
út undir ritstjórn þeirra „Undirbúnings-
blað undir þjóðfundinn“ (Rvík ogKpmh.,
i—6. blað 1850—51). í 1. blaðinu
lét nefndin prenta grein um neitunar-
vald konungs, til að skýra málið fyrir
mönnum, og fer hún því þar fram, að
það gangi of nærri konungi, að tak-
marka á nokkurn hátt með lögum neit-
unarvald hans. (Undirb.bl. I, bls. 6.—8.).
— Höfundr eða höfundar þessarar grein-
ar (hún er nafnlaus) hafði nú enga
reynslu við að styðjast og hefir þvl
orðið að byggja ályktanir sínar á lík-
indum. — J>annig segir t. d. höf.:
»þegar þingið stingr nú upp á einhverju
lagafrumvarpi .... en konungr neitar að
samþykkja það, þá er nú fyrst og fremst
ólíklegt, að konungr, sem sjálfr er ábyrgð-
arlaus, þverneiti þannig vilja þjóðarinnar
og ákvörðun þingsins, nema því að eins,
að ráðgjafi sá, sem ábyrgðina hefir á
hendi, leggi á móti samþykki konungs,
svo þjóðin virðist hafa ástæðu til að láta
í ljósi vantraust sitt á ráðgjafanum, og
er þá konungr nokkurn veginn neyddr
til, að víkja þeim ráðgjafa frá völdum,
sem þjóðin ber ekki traust til, þar kon-
ungr hlýtr að sjá, að hann muni ekki í
neinu fá vilja sínum framgengt hjá þjóð-
inni fyrir milligöngu þessa ráðgjafa, svo
öll stjóm og stjórnarathöfn fer í ólestri.
En skyldi nú ráðgjafinn mæla fram með
vilja þjóðarinnar og ákvörðun þingsins við
konung, en ekki fá samþykki hans að
heldr, þá er ráðgjafinn neyddr til að segja
af sér embættinu......Verði nú konungr
að hafa ráðgjafaskifti, og inn nýi ráðgjafi
fari fram inni sömu uppástungu, þá hlýtr
hann auðsjáanlega eins og inn fyrri ann-
aðhvort að víkja úr stöðu sinni eða að
geta sannfært þingið, og þannig gengr
það koll af kolli.....Vilji konungrinn
ekki láta að vilja þjóðarinnar, þá neitar
þjóðin hvers konar skattgjaldi í ríkisins
þarfir og gjörir þannig konungi ina al-
gjörðu neitun ómögulega«.
Svona leit þá miðnefndin sáluga á þetta
mál 18ö0. það er auðsætt, að höf. þess-
arar greinar hetír annaðhvort haft hór upp
ályktanir útlendinga, er um mál þetta höfðu
ritað hjá sér, og ekki tekið neitt tillit til
þess, að öðruvísi stóð á hér á landi en í
flestöllum öðrum löndum, þar sem konungr
sitr hjá þeirri þjóð, er hann stjórnar—
eða þá að höf. hefir ályktað á eigin spýtur
eftir högum annara þjóða, en eigi eftir vor-
um högum.
Hverju svarar nú reynslan þessum
ályktunum?
Hún svarar oss því, að þótt ályktanir
þessar virðist að eiga við miklu betri rök að
styðjast þegar um önnur lönd er að rœða,
en þegar um Island er máli að skifta, þá
hafa þær reynzt skakkar einnig f útlöndum,
t. d. í Prússlandi, í Danmörku og enda víð-
ar. Svo að ég haldi mér við Danmörku,
þá sýnir reynslan, að ráðaneyti, sem þjóð-
in hefir aftr og aftr, sífelt ljósara og ljósara
látið í ljósi vantraust sitt á, getr setið að
völdum í trássi við þjóðina ár eftir ár.—Hún
sýnir, að konungr og ráðaneyti kæra sig
ekki fjarskalega um það, þótt þau fái
engu máli framgengt á þingi ár eftir ár, en
álykta svo, sem vænta mátti, að þjóðin
kenni sjálf harðara á þvl en konungr og
ráðaneytið, ef engin lög ná fram að ganga
ár frá ári á þingi.—Hún sýnir enn fremr, að
neiti þingið fjárlögunum þá, gerir konungr
og stjóm sér hægt fyrir og gefr út bráða-
birgða-fjárlög án samþykkis þingsins og
heimtar saman skattana eftir þeim. þetta
kom fyrir í Danmörku 1877, eins og allir
muna. — þotta og fleira sýnir nú reynslan.
Ekki vantaði það, að aðrir væru glögg-
sýnni þá þegar, en ritnefnd Undirbúnings-
blaðsins eða miðnefndin. Ritgjörðin í Und-
irbúningsbl. kom út 23. ágúst; í öðru blaði
»þjóðólfs«, er út kom þar á eftir, 18. sept.,
byrjar ritstjóri »þjóðólfs« (Svb. H.) ágæta
grein »um neitunarvald konungs«, þar sem
hann sýnir fram á, að takmarkalaust neit-
unarvald sé annaðhvort skaðlcgt eða þýð-
ingarlaust: skaðlegt, ef konungr treystist
til að beita því til að brjóta á bak einbeitt-
an vilja þjóðarinnar ; þýðingarlaust, ef kon-
ungi haldist aldrei uppi að beita því, eins og
höf. í »Undirbúningsblaðinu« gefr í skyn að
reynast muni.'
Ritstj. sýnir fram á, að mikill munrsé á,
hve oss Islendingum sé meiri þörf á að tak-
marka neitunarvald konungs hjá oss, heldr
en Dönum hjá sér. Konungr sé útlendr
hér, og þegar hagsmunir vor og Dana falli
eigi saman í einhverju máli, þá er hætt við
að hann láti hagsmuni innar stœrri þjóðar,
sem hann tilheyrir sjálfr og dvelr hjá, bera
fyrir borð rétt vorn Islendinga. Hér standi
eins á og í Noregi, þar sem Noregskon-
ungr stýri og Svíþjóð; því hafi þótt þörf á
að takmarka neitunarvald konungs einmitt
í Noregi, en ekki í Svíþjóð. Síðan er sýnt
fram á, að skynsömustu frelsisvinir Dana
sjálfra, sem álitu takmörkun á neitunar-
valdi konungs eigi nauðsynlega í Danmórku,
kannist fyllilega við nauðsyn hennar og
heillavænleik í Noregi. Er því til sönnun-
ar til færð grein úr «Dansk Folkeblad» (V.
árg., nr. 42., 6. des. 1839), sem var lang-
merkasta blað, er kom út á sinni tíð í Dan-
mörk, og var gefið út af merkustu forvígis-
mönnum frelsisbáráttunnar þar í landi, er
sumir urðu síðan ráðgjafar eða á annan
hátt stórmerkir menn. Er þar fyrst talað
almónt um takmörkun neitunarvaldsins, og
bent á, að hennar muni varla þörf gjörast í
Danmörku, en svo sagt um Noreg:
»þar á móti gæti það hæglega komið fyrir
í Noregi, þar eð konungrinn stjórnar líka
yfir Svíaríki, að hann í þeim málefnum,
þar er hagsmunum beggja þjóðanna lend-
ir saman, liti meir á það, sem sú þjóðin
vill, sem hann oftast sitr hjá, heldr en á
hitt, hvað hollast er Noreg, sóm fjær er.—
Beynzlan hefir líka sýnt það í þau 25 ár,
sem Noregr hefir verið þjóðstjórnarríki
[konungsríki með þingstjórn], að þessar
skorður, sem settar eru valdi konungs,
koma aldrei að neimm baga, en geta
þvert á móti verið til mikils gagns fyrir
land og lýð«.
»þjóðólfr« barðist söðugt fyrir takmörkun
á neitunarvaldinu í þessum og næstaárgangi,
það er : alla undirbúingstíðina fram að þjóð-
fundinum 1851. Andspænis honum stóðu
Landstíðindin, sem börðust með hnúum og
hnjám fyrir takmarkalausa neitunarvaldinu.
Hvoru megin var nú þjóðin ? Hvora
skoðunina’ aðhyllist almennings-álitið í þessu
máli?
Eins og ég gat um áðr, var það aðaltil-
gangr «Undirbúningsblaðsins» að birta álit
og tillögur «sýslunefndanna» um aðalatriðin
í inni fyrirhuguðu stjórnarskrá.
það er annaðhvort, að menn hafa verið
svo daufir í sumum sýslum landsins, að þeir
hafa ekki skeytt um, að taka neinn þátt í
inum pólitisku hreyfingum eða láta skoðun
sína í ljósi um ið mesta velferðarmál og á-
hugamál þjóðarinnar, eða þá, að álit nefnd-
anna úr þeim sýslum hafa borizt miðnefnd-
inni of seint til þess að þau næðu að koma
út í «Undirbúningsblaðinu,» sem hætti að
koma út þegar komið var að «þjóðfundin-
um,» eins og til stóð.—12.—ð.bl. «Undirb.bl.»
birtist að eins álit nefndanna úr 8 sýslum
(Vestr-Skaftafélls-s., Arness-s., Borgarfjarð-
ar-s., Mýra-s., Dala-s., lsfjarðar-s., Húna-
vatns-s. og Skagafjarðar-s.).