Þjóðólfur - 22.11.1884, Blaðsíða 1

Kemr út á laugard.morgna.
Verð árg. (5° arka) 4 lcr.
erlendis 5 kr.), Korgist fyrir
15. júlí.
P JÓÐ ÓLFR.
Uppsögn (skrifl.) bundin við
áramót, ógild nema komi til
útg. fyrir I. olctóber.
XXXYI. árg'. Reykjavík, laugardaginn 22. nóvember 1884. J\?. 45
ÉG VIL, EN GET EKKI.
ndismeyja engilfagra, bjarta,
Bg vil faðma þig að mínu hjarta
Og þór heita ástarkossa færa,
En ég megna hvergi mig að hræra.
Sæla’ og nautn er sálu fyrir mína,
Svása mey I að skoða fegurð þína,
En augum líta á þig ég ei megna,
Undra meyja I hverju má það gegna?
Kveða vil ég mína tungu móða
Um munarfegurð þína, snótin rjóða,
En áður, en fæðast, orð á vörum deyja —
Ó, hve þú mig töfrar, hjartans meyja !
/*• f.
Bankar, lán og bankaseðlar.
Nokkrar barnalærdómsgreinar í þjóðmeganfræði.
II.
Bankaseólar.
Sf-t-i/t' 5óvv ötafo^on.
[Framhald].
XXVI.—Að það sé talsverðr hagr fyrir
banka að gefa þannig út seðla, það liggr í
augum uppi. Setjum t. d. að banki gefi út
200,000 kr. í seðlum. Hann lætr ekki einn
seðil af þeim úti án þess að fá eitthvað í
aðra hönd. Ef hann ver þeim t. d. öllum
til að lána þá út gegn veði og t. d. 4°/° vöxt-
um, þá hefir hann 8000 kr. í vexti. Hins
vegar verðr hann að hafa 70,000 kr. í gulli
liggjandi arðlausar til að tryggja innlausn-
ina; vextir (eða vaxtamissir) af þeim er
2800 kr. ; verða þá þó eftir 5200 kr. 60,000
kr. skal ráð fyrir gjört að só trygðar með
konunglegum skuldabréfum ; en með því'
að þau bera arð sjálf meðan þau liggja í
bankanum sem trygging, þá er bankanum
enginn kostnaðr að því. Honum er þar
bæði tryggingin sjálf arðberandi og eins
seðlar þeir, er hann gefr úr gegn henni.
þá væri eftir 70,000 kr., og mundi nægt að
þær væru trygðar með víxlum, handfengn-
um veðum eða öðrum veðum, ábyrgðum o.
s. frv., er ávallt væri yfrið af í vörzlum
bankans, því að hver sá, sem lán fær úr
bankanum, lætr eitthvað slíkt eftir í honum
í staðinu.
XXVII.—Hér þá auðsýnn þessi hagr, sem
bankinn hefir við að gefa út seðla. En
hann hefir hag á fleiri vegu. Ef bátr ferst
á kaupstaðarleið og 200 kr. í gulli eða
silfri fara í sjóinn við það tækifæri, þá tap-
ar eigi að eins sá, er átti þessar 200 kr., en
rær, sem voru verðmætar í sjálfu ser, eru
óaítrkallanlega tapaðar viðskiftaþörf lands-
ins, og er það lands-tjón. f>etta sést á því, að
ef viðskiftaþörfin helzt óbreytt, þá verðr að
flytja á ný 200 kr. í gulli inn í landið frá
útlöndum (og því borga þær með vörum),
til að fylla upp það skarð, sem varð við þær
200 kr., er í sjóinn fóru.—Fari nú hinsveg-
ar í sjóinu 200 kr. í seðlum þá er það
að vísu tap fyrir eiganda þeirra, en það er
þá jafnframt gróði fyrir bankann ; því að
hann sleppr þar fyrir ekkert við 200 króna
innlausnarskyldu. Til að bæta viðskifta-
þörfinni innanlands upp það tjón, er hún
beið við að missa þessar 200 kr. úr veltu,
þarf ekki að flytja eyrisvirði af gulli inn frá
útlöndum, því að gullforði landsins er ó-
skertr eftir sem áðr. Gullið liggr í bank-
anum, og það má gefa út 200 kr. í seðl-
um til að bæta viðskiftaþörfinni missinn.
Ilver seðill, sem fer í sjóinn, brennr eða
glatast á einhvern hátt, er þannig vinningr
fyrir bankann.
XXVIII. — Hins vegar hefir bankinn
kostnað þann af seðlunum, sem leiðir af að
búa þá til; en hann er tiltölulega mjög litill.
—Einnig bætist hér við háski sá, sem
leiðir af því fyrir bankann, að falsaðir seðl-
ar eru búnir tib og bankinn glæpist á að
taka þá gilda. En bæði er það, að venju-
lega er svo mikil gætni við höfð í bönkun-
um, að þetta nemr að meðaltali sárlitlu, og
svo er hitt, að það getr að eins átt sér
stað þar, sem . myndgjörðarlist er í góðu
lagi, og væri því naumast slíkt að óttast
hér. þar að auki er nú seðlagjörð komin
á svo fullkomið stig, að mjög er torvelt að
stæla seðla svo vel, að eigi sé auðþektr
munrinn á fölsuðum seðlum og bankans eig-
in seðlum.
XXIX.—Nú hefir sýnt verið, hver hagr
það er fyrir bankann, að gefa út seðla.
En það er hagr líka fyrir hvern mann, sem
hefir þá í höndum, að hafa þá fremr en
peninga. þeir eru t. d. miklu handhægri
í meðferðum, léttari í flutningi og því ó-
dýrra að senda þá, heldr en gull, hvað þá
heldr silfr.
þá er sá annar kostr við seðla fram yfir
peninga í daglegum viðskiftum, að hver
seðill er tölumerktr ; hafi eg því mikla upp-
hæð seðla, t. d. svo eða svo marga 100 kr.
seðla, þá get ég ritað upp hjá mér tölu-
mark (númer) hvers seðils. Sé þeim þá
t. d. stolið frá mér, þá gefr að skilja, að
það er hægra að koma því upp og fá sína
seðla aftr, þegar hver er merktr og ég hefi
ritað hjá mér númerið, heldr en ef það hefði
verið gull- eða silfrpeningar, því þeir verða
aldrei þektir aftr. Hver 10 kr. gullpeningr
t. d. er öðrum líkr að öllu.
XXX. —þægindin við að hagnýta seðla,
heldr en málmpeninga, í viðskiftum innan-
lands, eru svo mikil, að t. d. á öllum Norðr-
löndum (Noregi, Svíþjóð, Danmörku) má
svo að orði kveða, ,að sárlítið af mótuðum
peningum gangi manna á meðal í viðskift-
um, nema rétt sem víxl-mynt (smámynt).—
það er því tiltölulega lítið af gulli, sem
þessi lönd slíta eða nota1, þar eð mest gull
þeirra liggr í bönkunum eða er á annan
hátt horfið úr daglegum viðskiftum.
XXXI. —þegar land, sem áðr hefir hag-
nýtt eingöngu góðmálm (gullpeninga eða
silfrpeninga) í innanlandsviðskiftum sínum,
tekr upp þá nýbreytni, að nota seðla í
peninga stað í þessum viðskiftum, þá er
auðsætt, að talsvert af góðmálmi, sem áðr
var bundið innanlands, af því að það var
nauðsynlegt fyrir iunanlandsviðskiftin, losn-
ar, af því að hans þarf nú eigi með, og getr
hann þá streymt út úr landlnu, þegar hann
er þar ekki lengr nauðsynlegr.
Setjum t. d. að innanlands-viðskiftin hafi
bundið 200,000 kr. í gulli (og silfri). Nú
eru seðlar gefnir út fyrir þessari upphæð,
og þarf þá 70,000 kr. af góðmálminum til
að tryggja seðilmagn þetta. En 130,000
kr. í góðmálmi losna, o: þeirra verðr ekki
þörf innanlands, og þá leita þeir burtu með
tímanum og til útlanda. En fyrir þá kemr
eitthvað inn aftr, ýmis þau gæði og hlutir,
sem fyrir þetta fó verða keyptir, og er þetta
stór ábati fyrir kynslóð þá, sem uppi er þeg-
I ar þessi skifti komast á, því að hún nýtr
jþessa hags. Og noti hún þetta hyggilega,
I 1) Einn er það af kostum seðlanna, að gullið
ge.ymist fyrir ]>á í bönlcum, sem ella mundi slitna
og eyðast við að ganga manna á milli.