Þjóðólfur - 20.12.1884, Page 2

skulum vér ráðgjöra að Friðbjörn bóksali á
Akreyri hafi keypt að Kristjáni bóksala í
Keykjavík 125 Helgapostillur á 6 kr. =
750 kr.; en þar frá dragast sölulaun 20%,
og verða þá réttar 600 kr., sem Priðbjörn á
að borga Kristjáni. Nú er það auðsjáan-
léga hreinnóþarfi, að Priðbjörn sendi Kristj-
áni frá Akreyri 600 kr. í gulli og borgi
undir burðargjald og ábyrgðargjald, en Oog-
hill sendi aftr 600 kr. á sama hátt norðr til
Oddeyrar-verzlunar. Hitt er kostnaðar-
minna og einfaldara, að Priðbjörn fer með
600 kr. til Oddeyrar-vörzlunarstjórans og
biðr hann að selja sér fyrir þær víxil upp á
mann í Keykjavík; hann fær þá 600 króna
víxil upp á Coghill, og skrifar svo á bak
honum (aftan á hann): #Fyrir mig að borga
hr. Kristjáni bóksala þorgrímssyni í Keykja-
vík. Prb. Steinsson«.—og sendir svo Kristj-
áni víxilinn, en hann fer með hann til
Coghills, sem svo borgar Kristjáni pening-
ana. þannig hefir Oddeyrar-verzlun fengið
sitt og Kristján sömuleiðis, án þess einn
eyrir hafi farið norðr eða suðr milli þeirra,
er upphafiega áttu skuldaskiftin saman;
hlutaðeigendr hafa þannig haft víxl áskulda-
kröfunum og jafnað þær með því; þar af
nafnið víxill.
XL.—jpannig höfum vér nú séð, hversu
víxlar spara peninga-sendingar frá einum
stað til annars; og voru þeir upphaflega
fundnir upp og leiddir í tízku 1 þessum til-
gangi. En er menn sáu hægð og eðli víxla,
kom brátt önnur ástæða til, sem gjörði þá
enn almennari.—það er alvenja í kaupum
og sölum að gefa lengri eða skemri gjald-
frest á keyptum vörum, t. d. þrjá mánuði,
sex mánuði eða enda ár, alt eftir tízku og
ástæðum. Nú hefir þorlákr kaupmaðr t.
d. selt Andrési bónda vörur fyrir 600 kr.
með sex mánaða gjaldfresti; en hins vegar
þykir honum mikið í varið, að fá peningana
fyrri, því að hann getr haft mikinn hag af
þeim á annan hátt, t. d. að kaupa hesta
fyrir þá og selja þá aftr til Englands, kaupa
þar aftr vörur fyrir andvirðið og selja þær
aftr hér. þannig gæti hann á þessum sex
mánuðum fleirum sinnum keypt og selt
fyrir þessar 600 kr. og haft jafnan dálítinn
hag í hvert sinn. Hvernig á hann nú að
fara að hafa not af þessum 600 kr., sem
hann á hjá Andrési bónda, þangað til And-
rés borgar þær? Hann gefr út víxil stýl-
aðan upp á Andrés, og í honum er svo á
kveðið, að Andrés skuli borga Sigurði, sem
hefir selt þorláki hesta, 600 kr. eftir 6
mánuði; en Sigurðr, þótt hann sé auðugr
maðr, vill fá peninga sína þegar. Hann er
þá ráðalaus, ef enginn banki eða bankari1 er
I) Bankarar kallast einstakirmenn, er verzla með
peninga og verðbréf.
til, og villþá eigi víxilinn, og verðr ekkert af
kaupunum. En ef bankinn er til, þá fer
hann með víxilinn í bankann og kaupir
bankinn víxilinn af honum fyrir peninga
(eða seðla). En bankinn fær ekki peninga
þessa aftr fyrr en eftir 6 mánuði hjá And-
rési, en hins vegar vill hann hafa vöxtu af
peningunum þennan tíma. Setjum að út-
lánsvextir hjá bankanum sé 6°/> p. A, (sex af
hundraði um árið), eða 3/» um sex mánuði,
þá borgar bankinn Sigurði að eins 582 kr.
fyrir víxilinn, sem hljóðaði upp á 600 kr.
Hafi hestarnir, sem Sig. seldi þorláki, verið
meira virði, verðr þorlákr að borga Sigurði
mismuninn, því Sig. hefir í öndverðu ekki
tekið víxilinn fyrir meira, þar eð hann vissi,
hverja vexti bankinn mundi draga frá.
Eða tökum annað dæmi: Blaða-póststof-
an í Khöfn er áskrifandi að 25 expl. af
»jþjóðólfi«, sem kostar 5 kr. hvert erlendis.
Askrifendr hennar borga henni fyrir fram,
en hún borgar útgefandanum í árslok, og
þá verðr útgefandinn að hafa umboðsmann í
Höfn, sem veitir peningunum móttöku fyrir
hans hönd og kvittar fyrir. þessi maðr
heitir August Wolf og hefir auglýsinga-um-
boð fyrir ótal blöð utanlands og innan.
Hann tekr við auglýsingum til þjóðólfs frá
útlöndum og tekr við borgun jafnframt, en
borgar útgefanda við árslok. I júlí-byrjun
er útg. þjóðólfs búinn að birta margar aug-
lýsingar fyrir hann og sér fram á, að hann
á að minnsta kosti 150 kr. hjá Wolf um
nýár næstkomandi. Hins vegar fær hann
um þetta leyti frá pappírssala í Skotlandi
pappír í blaðið, sem hann þarf að borga
innan 4 mánaða. Hann gefr þá út víxil á
Aug. Wolf að upphæð 150 kr., er borgast
skal við nýár, og sendir pappírs-salanum.
Pappírs-salinn sendir umboðsmanni sínum
í Höfn víxilinn og biðr hann að sýna Aug.
Wolf hann, en Wolf ritar á víxilinn að hann
samþykki (acceptéri) víxilinn. Sendir svo
umboðsmaðrinn pappírssalanum aftr víxil-
inn með árituðu samþykki. Pappírs-salinn
fer með víxilinn til banka; bankinn kaupir
hann og dregr frá ý'/° fyrir hvern mánuð,
sem eftir er, þar til er víxillinn fellr í gjald-
daga. Á Skotlandi hafa ýmsir menn við-
skifti við Danmörku, og einhver, sem þarf
að sénda þangað borgun, kaupir víxilinn aftr
af bankanum og sendir hann í peninga stað
til skiftavinar síns í Danmörku, sem aftr
selr hann banka þar, og svo koll af kolli,
unz einhver í Höfn kemr með hann í gjald-
daga til Wolffs og fær hann borgaðan. Auð-
vitað stendr nú ýmislega á með viðskifta-
jöfnuð landanna (eins og bent var á í XII.
gr. hér að framan). Stundum er í
Skotlandi eftirspurn eftir fleiri víxlum
upp á Danmörku, en til eru. Stundum aftr
eru fleiri vfxlar til í Skotl. upp á Danmörku,
heldr en þörf er fyrir. Eigi ið síðarnefnda
sér stað, senda bankarnir í Skotl. víxla sína
til Danmerkr og verðr þá að leysa þá inn
þaðan með gulli. þó eru fleiri útvegir til.
Til dæmis getr verið, að Skotland hafi of-
mikið af víxlum á Danmörku (þ. e. Dan-
mörk hefir of lítið af víxlum á Skotland til
að jafna með), en þá getr verið að Danmörk
hafi of mikið, en Skotland of lítið aftr, af
víxlum á Amsterdam (Holland), og geta þá
víxlar á Holland jafnað viðskifta-mismun
Danmerkr og Skotlands o. s. frv.
XLI. — Nú getr staðið svo á, að ég
þurfi á peningum að halda, og fer ég þá til
kunningja míns, án þess að hann hafi feng-
ið vörur hjá mór eða skuldi mér neitt, og
bið hann að leyfa mér að gefa út þriggja
mánaða víxil upp á hann, ritar hann frarn-
an d hann1, að hann samþykki hann, og er
hann því skyldr að borga hann á gjalddaga.
En svo er af talað okkar á milli, að ég hafi
sjálfr leyst hann inn áðr, eða þá borgað
honum upphæð víxilsins innan þess tíma
er hann fellr í gjalddaga. þennan víxil sel
ég eða borga með honum eitthvað, er ég
þarf að borga. Kunningi minn á ekki að
þurfaað hafa neinn kostnaðafvíxlinum; hann
hefir með lánstrausti sínu stutt lánstraust
mitt, svo að ég hefi haft not af upphæð
víxilsins í þrjá mánuði.— Sömuleiðis get ég
gefið út víxil upp á sjálfan mig og fengið
tvo áreiðanlega vini mína til að skrifa nöfn
sín á bakið á honum. Get ég svo selt víx-
ilinn. Svo er nefnilega ákveðið í víxillögum,
að eigandi víxils getr, ef vanskil verða á
borgun hjá samþykkjanda (eða útgefanda),
snúið sór til hvers, er hann vill, eins, fleiri
eða allra, af þeim, er á bak víxils hafa rit-
að á undan honum, og á aðgang að hverj-
um þeirra, sem hann vill (eða öllum í einu)
með borgunarkröfu sína. þeir, sem aftan
á víxil rita, kallast wndossentam eða á ís-
lenzku i>ábekingar«2. Af þessu er auðsætt, að
því efnaðri og skilvfsari sern ábekingar eru,
og því fleiri slíkir sem eru, því tryggari og
öruggari er víxillinn. Bankar kaupa sjald-
an víxil nema minst tveir góðir ábekingar
sé á hann komnir, og er það fyrir varúðar
sakir, því að bankanum ríðr mjög mikið á,
að alt sé sem tryggilegast.
XLII. — En hver er goðr ábekingr eða
öruggr ? Til þess, að ábekingr geti góðr
metzit, er ekki nóg, að hann eigi miklar
eigur (þótt það só hinsvegar nauðsynlegt
skilyrði líka, að hann sé svo efnum búinn
að vissa sé fyrir,að auðið verðiað fáfullnægju
1) Samþykkjandi vfxils (sem vixill er stílaðr á)
ritar ávalt nafn sitt (samþykki) framan á vixilinn.
2) Séra Arnljótr nefnir þá svo. „Endossent11 af
in dorso — á bakinu (a: á víxlinum).