Þjóðólfur - 23.03.1888, Blaðsíða 1

Kemur út á föstudage-
morgna. VerB árg. (60
arka) 4 kr. (erlendis 5 kr.).
Borgist fyrír íá. jálí.
Dppsögn skrifleg. kund-
in y iö Aramöt, ögild nema
komi til útgefanda fyr-
ir "1. október.
;)til
XL. árg.
Reyhjayík, föstudaginn 23. niars 1888.

Með því að myndirnar af Benedikfc
Sveinssyni, sem nokkrir nýir kaupep.d.ur
Þjóðólfs gátu fengið, eru upp gengnar
fyrir löngu, biðjum vjer nýja kaupend-
ur að vera þoKnmóða, þangað til vjer
getum látið prenta myndina að nýju, og
skulu þeir þá fá hana sjerstaka.
Nokkur orð um heyásetning.
I 7. blaði Fjallkonunnar 7. þ. m. Stóð
grein um heyásetning, auðkennd með
stjörnu. Telur höfundurinn rjett að ræða
þetta mál „einnig utan þings, svo ræki-
lega sem föng eru áa, og er þetta rjett,
því að þetta mál er eitt hið alvarlegasta
'Velferðarmál hjer á landi. Því er það
«kki hörmulegt og sárgrætilegt, að hugsa
sjer, að viku eða hálfsmánaðar harðindi
að vorinu geta komið góðum mönnum j
á vonarvöl og eyðilagt heilar sveitir? j
Og er það ekki hryllilegt, að hugsa sjer
aumingja saklausar skepnur, sem fæða
landsbúa og klæða, deyja kvalafnllum
hungurdauða? Jú, það er svo og meira
■en, það. Þetta er landinu til skammar
og skaða, og öllum góðum mönnum til
skapraunar. Það er að visu satt, að mönn-
nm hefur verið vorkun, og þó er þetta
■ekki guði að kenna; það er eingöngu j
mönnunnm sjálfum að kenna. Ef menn-
irnir væru skynsamir, hyggnir og ráð-
deildarsamir, þá þyrfti ekki ein einasta
kind á íslandi að deyja fyrir hungur og |
hor, og þó að dauska rentukammerið hafi
haldið fyrir hundrað árum, að ef hyggi-
lega væri sett á heyin, og fjenu ætlað
nóg vetrarfóður, „þá mundi sauðfjárfjöld-
inn, ásamt með þeim arði, sem. honum
fylgir, verða heldur en ekki rýr“, þá er
þetta bæði háskaleg og röng kenning,
og á móti henni hafa mælt flestir bestu
menn íslands frá Páli Yidalin, Jóni‘ Ei-
rikssyni, þangað til alþing íslendinga á-
lyktar að það sje hegningarvert ekki að
eins að láta fjenað falla úr hor, heldur
og að láta Ijenaðinn „verða horaðan“.
En jeg skal nú ekki fara frekar út í
þetta, því að það er nú víst viðurkennt
af öllum skynberandi mönnum, að það
sje mest um vert í búskapnum að hafa
svo mikil hey, að maður verði ekki hey-
laus, þótt vetur verði harður. Jeg skal
að eins nefna þessi orð úr hinu fróðlega
riti Sæm. Eyjólfssonar „Um harðíndi“:
„Þú skalt ei'gi setja á vetur méiri penirig
en ])ú getur haft foður fyrir, hversu milí-
\ il harðindi sem koma. Þettei er jafnv.el
hiÚ æðsta og helstá hoðorð í allri' þj<§9-
megunarfræði, er síreftir landbúnað ís-
j lands“ (bls. 19).
Það er einkennilegt, hvernig lmgmynd-
in um heyásetning er kömin upþ. Það
er ekki á síðari helming 18. aldar, eins
og höf. í, Fjallk. minnist á, hfeldur a
næstu öld á undan, og það kom ekki
upp í neinni nefnd*, heldur hjá ungum
manni, sem af einlægri ættjarðarást tók
sig til að skrifa rit utai viðröist íslands,
en síðan varð sá maður frægur fyrir rit
sín og var þetta Páll Yídalin. Á síðari
hluta 17. aldar dundu afarmikil harðindi
yfir landið. Ejenaðurinn fjell úr hungri
og segir Jón Espólín um veturinn 1796:
„Átu þá lifandi hestar hina sem dauðir
voru .. . en fje ull hvað af öðru“ (Árb.,
YIII.. 50); bændur fóru á vonarvöl og
gengu bónbjörgum um landið, en rán
°g þjófnaður keyrði fram úr hófi og dó
fjöldi manna úr hungri ár eptir ár. Ár-
ið 1699 dó enn fjöldi manna, „dóu 70
undir Jökli", segir Jón Espólín og þá
var vetur svo harður, að „þá var riðið
úr G-arði yfir Stakksfjörð inn á Vatns-
leysuströnd, en álptir og sjófuglar lágu
hrönnum við sjóinn, frosnar til bana“
(Arb., VIII., 63). Einmitt þetta ár skrif-
aði Páll Yidalin rit sitt um viðreisn Is-
lands, sem hann kallaði: „Ueo, regi,
patriæ“ (guði, konunginum og föður-
landinu). Rit þetta gaf Jón Eiríksson
síðar út 1768 og jók miklu við, og er
það hið merkilegasta rit í alla staði.
*) Það er misgáningur lijá ’höf. í Pjallkonunni,
að þeir Páll Vídalin og Árni Magnússon,
hafi verið í Lands-Commissioninni 1770, þvi
að þá eru þeir báðir fyrir löngu dauðir, þeir
voru í nefnd 1702, en í Lands-Commission-
inni vom þeir A. Holt, Þorkell Jónsson
Pjeldsted, T. Windekilde og skrifari Eyjólf-
ur Jónsonius.
PáU Vídalín barmar sjer stórum yfir
| því og undrast það stórum, að menu
vorU’ nærri eins og tilfinningarlausir fyr-
ír harðindnnum; þessu tók hann eptir,
jjegar hinn stórkostlegi hafls la við land-
ið 1695. „Menn heyrðu alla barrr^ sjer
yfir þeim mörgu og miklu landplágum,
sem dundu yfir menn: en ekki varð vart
við. að nokkur hugsaði um nokkur úr-
ræði, enginn sagði eitfc einasta orð, hvern-
ig m,pnn ættu þá að komast á laggirnar
aptur., og hvernig menn ættu að sjá .sjer
farborða gegn slíkum áföllum í framtíð-
inni. Þegar hin fyrsta angist var farin
með ísnum, og sjórinn varö auður og fór
að gefa arð af fiskiveiðunum, kom svo
stórkostleg gleymska yfir flesta menn,
að menn skildu hafa haldið, að eigi hefði
hin minnsta hætta áfct sjer stað“ (Deo,
regi, patriæ, bls. 13).
Þetta telur Páll Yídalín ógæfu fyrir
landið og hana mikla. I riti sínu ranu-
sakar hanu fyrst orsakirnar til hnignun-
ar landsins og síðan rannsakar hann,
hver ráð eigi að hafa þvi fcil viðreisnar,
og leiðist hann þá eðlilega til þess, að
eptirlit með heyásetning manna sje eitt
af þeim ráðum, sem þurfi að hafa til að
reisa landið við aptur. Þessu hefur Jón
Eiriksson vorið alveg samdóma og skoð-
að málið enn nákvæmar en Páll Vída-
lín; orð þeirra Páls Yídalins og Jóns
Eiríkssonar eru ólíkt skynsamlegri en
rentukammersbrjefið frá 19. júní 1787*;
og hygg jeg því, að almemiingi muni
þykja fróðlegt að sjá, hvernig þessir á-
gætustu menn sinnar tiðar hafa litið á
málið.
Orð Páls Vídalíns hljóða svo:
„Landbúnaðurinn gæti eflst mikið við það, ef
amtmaðnrinn ljeti sýslumennina í hverri sýslu
gjöra rannsókn einu sinni á ári um Mikjálsmessu-
leytið, á hverjum bæ í sveitinni, og krofja hvern
bónda til reikningsskapar fyrir sumarvinnu hans,
einkum hversu mikilla heyja liann hefði aflað eða
gæti hafa aflað, miðað nákvæmlega við tún og
engjar og vinnufólk, og enn fremur, hversu mikinn
*) Sú tilgáta í Fjallkonugreininni er fjarri öll-
sanni, að eigna Jóni Eiríkssyni þetta brjef,
bæði er það beint á móti skoðunum hans og
svo var hann dáinn, áður en þetta brjef er
skrifað.