Þjóðólfur - 18.09.1891, Blaðsíða 1

Kemur út á föstudö"-
um — Vetö árg. (60 arlcá)
4 kr. Frlendis ð kr. —
Borgiet fyrir lð. júli.
ÞJÓÐÓLFUR
Uppsögn Bkrifleg, luuiilin
vif) áramftt, ögild nema
komi til fltgefanda tyrir S.
oktðber.
XLIiI. árg.
Reykjavík, föstadaginu 18. september 1891.
Nr. 43.
Bráöapestin.
Það er kunnugra en frá þurfi að segja,
hve mikln tjóni bráðapestin veldur hjer á
landi á ári hverju; það má fullyrða, að
það tjón nemur eigi að eins þúsundum,
heldur tugum þúsuuda króna árlega. Það
væri því mikilsvert, að geta fundið ein-
hver ráð til að varna lienni eða þó ekki
væri nema til að draga nokkuð úr henni.
Þetta liöfðum vjer fyrir augum, er vjer
buðum 50 kf. verðlaun í 1. tbl. Þjóðólfs
þ. á. fyrir bestu ritgjörð, sem oss bærist
til birtingar i blaðinu um bráðapestina og
ráð við henni. Þótt þessi verðlaun væru
ekki há, hefur þó þetta borið þá ávexti,
að oss liafa verið sendar 7 ritgjörðir um
þetta efni, og sýnir það, að mönnum er
það, sem von er, mikið áhugamál, að geta
eitlhvað linað þessu landplágu.
Á fundi Búnaðarfjelags Suðnramtsins
5. júlí þ. á. voru eptir tilmælum vorum
kosnir 3 menu, til að yfirfara ritgjörðirn-
ar og dæma um þær; voru til þess kosn-
ir yfirkennari Halldór Kr. Friðriksson,
læknaskólakennari Tómas Hallgrímsson og
alþingismaður Þorlákur Guðmundsson, sem
allir hafa góðfúslega tekist þetta á hend-
ur og sent oss svohljóðandi álit sitt um
ritgjörðirnar:
Eptir beiðni yðar, lierra ritstjóri, kaus
búnaðarfjelag suðuramtsins á fundi sínum
5. dag júlímán. þ. á. oss undirskrifaða, til
að dæma um ritgjörðir þær, sem yður
kynnu að berast um bráðapestina, út úr
grein yðar í Þjóðólfi nr. 1, 2. janúar þ. á.
með yfirskript „Bráðapestin“, þar sem þjer :
heitið 50 kr. verðlaunum fyrir bestu rit-
gjörð um sýki þessa og ráð við henni.
Af þeim 7 ritgjörðum, sem þjer hafið af-
hent oss, virðist oss sú, sem vjer höfum
merkt A, eptir St. S., bæði skipulegust og
víðtækust og yfir liöfuð fjölskrúðugust,
enda telur böfundurinn þar nær allt upp,
sem í hinum ritgjörðunum er talið að til
varnar gæti orðið bráðapestinni, þykir oss
og hún lýsa bestri og mestri umhugsun
um málið; og enda þótt oss þyki sem fleira
mætti til tína sem ráð til að draga úr
bráðapestinni, þá hikum vjer oss eigi við,
að telja hana besta af þessum 7 ritgjörð-
um, og enda þótt vjer hefðum óskað, að
hún hefði verið hetri, viljum vjer þó
mæla með því, að höfundurinn fái þau
verðlaun, sem þjer hjetuð í Þjóðólfi.
Um hinar ritgjörðirnar er það að segja,
að í ritgjörðunum B, C og D eru margar
góðar bendingar viðvíkjandi meðferð sauð-
fjárins, en um verðlaun fyrir þær er eigi
að ræða að voru áliti. Þá er greinin G;
hún er sannarlega þess verð, að hún væri
prentuð í Þjóðólfi, enda hæfilega löng sem
blaðagrein, þótt hún hljóði að eins nm eitt
ráð gegn bráðapestinni, en þetta ráð mun
mörgum ókunnugt enn; og enda þótt allir
geti eigi neytt þess, teljum vjer nauðsyn- |
legt, að almenningur fái vitneskjn um það
sem bæði í sjálfu sjer handhægt og eitt-
hvert hið áreiðanlegasta, sem enn er
fundið.
Iteykjavík 14/o—91.
H. Kr. Friðrihsson. T. Hallgrímsson.
Þ. Gnðmundsson.
|
Ritgjörð sú, sem dæmd hefur verið verð-
launaverð, kemur eigi í Þjóðólfi, eins og
upphaflega var til ætlast, heldur í Bún-
aðarritinu þ. á., bæði af því að hún er
lieldur löng sem blaðagrein og á best
heima í Búnaðarritinu, enda vonandi, að
hún fái mikla útbreiðslu eiunig á þann
liátt, því að búnaðarritið er rit, sem ætti
að vera á hverju heimili. En af hinum
ritgjörðunum tökum vjer í blaðið í dag
þá ritgjörð, sem dómnefndin liefur merkt í
með G og hún talar um í niðurlaginu í
áliti sinu lijer að framan. Úr ritgjörðun-
um B, C og D munum vjer svo siðar taka
upp heistu atriðin, sem vjer álítum þess
verð, að koma fyrir almenningssjónir.
JBráðapestin er almennur kvilli á fje.
Þekkist hún bæði í Ástralíu og Guíana,
Spáni og Stóra Bretlandi, en eins og eðli-
legt er, voldur minnstu tjóni á því sauð-
fje, sem best er farið með, svo sem hinu
spánverska merínosfje. Á Skotlandi var
hún fyr meir almenn, og kemur enn fyrir
sjer í lagi í snöggum veðrabrigðum á liaust-
dag; kalla Skotar hana braxy. Hafa þeir
leitað allra bragða við hana, bæði inntök-
ur (almennt salt og glaubersalt) og blóð-
tökur á miðsnesinu og undir dindlinum,
sem endur og sinnum hafa heppnast, þeg-
ar veikin var eigi orðin mögnuð. Aptur á
móti hefur Skotum á síðari árum tekist
að varna lienni að mun, og liafa þeir fund-
ið ráð til að fara svo með fje á liaustin,
að það sýkist lítið eða eigi. Tóku menn
þar eptir, að fje er hættast við henni,
þegar það úr fjallahögum kemur ofan á
sljettlendið, og það hættir, sem kallað er,
að lilassa. Bendir það á, að veikin er
magaveiki, eins og lika sýnir sig á bráða-
pestdauðum kindum, þegar farið er innan
í þær; lakinn liarðnar og verður blóðstokk-
inn, og bráðum blóðblána, ef svo má að
orði kveða, öll iður og innífli, og maga-
veikin breytist í blóðsjúkdóm og loksins
rotnunarsótt, sem kemur fram á öllum
likamanum, er verður helblár. Reyndu
Skotar brátt, að inntökur bjálpuðu lítt,
því þótt þær verkuðu í bráðina, fór skjótt
aptur í sama liorfið. Þeim skildist þá, að
ekkert mundi duga, nema dagleg fóður-
breyting, svo skepnan liefði jafnar og
mjúkar liægðir. Eins og kunnugt er, brúka
Skotar almennt næpur og rófur (turnips)
til skepnufóðurs, fyr meir sjer í lagi handa
nautpeningi; en nú tóku þeir upp á að
beita kindum, er ofan komu úr fjallahög-
um, í næpnagarða sína; næpurnar eru bæði
nærandi og auðmeltar, og það fje, sem
vandist á þetta fóður, hjelt áfram að hlassa.
enda segja Skotar, að það beri varla við,
að sauðkind, sem kemst upp á þetta fóð-
ur, fái bráðapest. Þegar á liaustið líður,
og frost fara að koma, eru næpur og róf-
ur skornar í teninga fyrir fje og er þeim
kastað á garðann saman við ajinað fóður,
liey, kornaffall o. s. frv., og álíta Skotar
nú, að þeir sjeu nokkurn veginn orðnir
lierrar yfir bráðapestinni.
Mcnn skyldu nú lialda, að sauðfje, sem
með fram lifir á sölvum og fjörugrösum,
og sem jafnan hlassa, væri síður hætt við
bráðapest, en fje, sein eigi sækir eða get-
ur sótt að sjó, en reynsla mín er sú, að
það gjörir lítinn muu; fjörufjeð drepst
einnig úr bráðapest, ef því er eigi gefið
með á baustin, kröptugt fóður, þó lítið sje,
og sje þvi beitt út á hrímaða jörð að
morgninum til.