Þjóðólfur - 08.01.1892, Blaðsíða 1

Kemur Ut 6. föstudög-
um — Verö árg. (60 arka)
4 kr. Krlendts 5 kr. —
Borgist fyrir 15. JdlJ.
ÞJÓÐÖLFUR
Dppsögn skrifleg, bundin
viö áramót, ógild nema
komi til útgefanda fyrir 1.
október.
XLIV. árg.
Um hluttöku safnaða í veitingu brauða.
Fá eða engin ný lög frá síðari árum
hafa vakið jafnmikla eptirtekt, sem presta-
kosningarlögin 8. janúar 1886. Fátt hef-
ur mönnum orðið tíðræddara um og fátt
hefur orðið fyrir svo misjöfnum d^mum,
sem þessi lög. Sumir vilja jafnvel telja
þau einhverja liina stórkostlegustu réttar-
bót, er íslendingar hafa fengið um langan
aldur, en sumir vilja á hinn bóginn halda
því fram, að þau hafl engar bætur ráðið
á hinu eldra fyrirkomulagi, heldur miklu
fremur gjört „vont verra“ og séu yfirhöf-
uð óhafandi. Hvorug þessara andstæðu
skoðana er rétt eins og gefur að skilja.
Lög þessi eru talsverð réttarbót, en ekki
ýkja mikil enn sem komið er. Þau hafa
sína kosti og sína galla sem flest annað.
Kostirnir eru einkum þeir, að söfnuðunum
er nú veittur réttur til að ráða nokkru
um úrslit þess máls, er fremur flestu öðru
hefur ósegjanlega mikilsverða þýðingu fvrr
ir þá sérstaklega, og þessi réttur er þVí
alls ekki lítilsvirði. í samanburði við hið
forna fyrirkomulag, þá er veitingarvaldið
hafði öll ráðin í þessu máli, má skoða
þennan rétt safnaðanna sem allmikla end-
urbót. Aðalkostur prestkosningalaganna er
því fólginn í yfirfærslu þessa réttar frá
veitingarvaldinu til safnaðanna, þótt ekki
sé nema að nokkru leyti. Svo hafa lög
þessi aðra kosti, sem þau ekki beinlínis
bera með sér. Þau geta haft góð áhrif
að ýmsu leyti. Það er t. d. ekki efamál,
að þau hvetja presta og aðra, er þá stöðu
ætla að velja, til að vanda hegðun sína
og forðast allt, er getur hnekkt orðstír
þeirra sem þjóna kirkjunnar. Enufremur
geta þessi íög leitt til þess að vekja og
glæða áhuga safnaðanna á andlegum efn-
um. Þau eru vel fallin til að efla sjálf-
stæðistilflnningu og eigin sannfæringu hvers
einstaks kjósanda í söfnuðinum, með því
að þau gefa honum kost á að taka þátt
í þessu mikilsverða málefni hans, og
þótt svo megi segja um öll kosningarlög,
að þau geti miðað til að efla sjálfstæðis-
sannfæringu hvers kjósanda, eru þó engin
kosningarlög, er ættu að knýja menn frem-
ur til að fylgja sinni eigin sannfæringu,
heldur en einmitt prestkosningarlögin, því
Reylgavík, föstudaginn 8. jannar 1892.
að þess ber vel að gæta, að þegar söfn-
uður velur sér prest, þá er það ekki sama,
sem verið sé að velja mann í hreppsnefnd
eða sýslunefnd — þótt áríðandi sé, að það
val takist vel — heldur er þá að ræða um
það val, sem snertir andlega velferð safnað-
arins, ogíslíku vali er hver kjósandi siðferð-
islega skuldbundinn til að greiða atkvæði
sitt, samkvæmt því, er hann í hjarta sínu tel-
ur bezt og happasælast guðsríki til efling-
ar í söfnuðinum. Þetta á að vera hverj-
um einum hugfast, er hann velur sér and-
legan leiðtoga.
Þá er að minnast á ókosti þessara laga.
Þeir eru þó nokkrir. Aðalókosturinn er
vitanlega sá, að veitingarvaldið hefur heim-
ilað sér þennan nafnkunna útstrykunarrétt,
þá er fleiri en 2 sækja um sama brauðið.
Vér viljum alls ekki segja, að veitingar-
valdið hafi enn sem komið er beinlínis
vanbrúkað þennan rétt þvert ofan í ský-
Iausa yfirlýsingu safnaðanna, en svo mik-
ið er óhætt að segja, að það hefur ekki
ávallt beitt þessu valdi sínu sem heppileg-
ast eða alveg hlutdrægnislaust. Það er
mörgum kunnugt. Með þessari tvískipt-
ingu milli veitingarvaldsins á aðra hlið og
safnaðanna á hina verða lögin hvorki heilt
né hálft. Það er miklu eðlilegra og rétt-
ara, að sá málsaðili, sem þetta varðar mestu
— söfnuðirnir — hafi öll ráðin og megi
velja um alla þá, er sækja um brauðin.
Hvers vegna þarf veitingarvaldið að halda
í tögliu, þegar söfnuðirnir eru búnir að
ná handfestu á högldunum? Það er miklu
réttara fyrir veitingarvaldið að sleppa alveg
tökuuum. En það er víst ekki nærri því
komandi. Það sýndi sig bezt, á þinginu í
sumar, þá er verið var að ræða um, að
veita söfnuðunum fullkominn rétt til að
velja um alla umsækjendur. Frumvarp
um þetta var samþykkt í neðri deild, en
fellt í hinni efri, enda' mælti landshöfðingi
sterklega móti þvi og flestir eða allir hin-
ir konungkjörnu höfðu vist sömu skoðun.
Ástæður þær, sem færðar voru gegn þessu
frumvarpi í báðum deildum, virtust oss
ekki neitt sérlega mikilvægar. Landshöfð-
ingi tók það meðal annars fram, að þetta
fyrirkomulag gæti ekki átt sér stað fyr
en kirkjan yrði aðskilin frá ríkinu, en
meðan það væri ekki, hlyti veitingarvaldið
Nr. 2.
að hafa hönd í bagga með söfnuðunum í
brauðaveitingum, presturinn væri ekki að
eins þjónn kirkjunnar, heldur einnig þjóð-
félagsins o. s. frv. Reyndar kvaðst hann
ekki halda svo mjög í þennan rétt, hvað
sig sjálfan snerti, en hann væri ekki einn
um hituna, því að biskup væri annars
vegar, og kvaðst hann álíta, að sú hlut-
deild i veitingu brauða, sem þeim báðum
(landsliöfðingja og biskupi) væri áskilin,
væri ómissandi eða nauðsynleg trygging
fyrir því, að veiting brauðsins gæti orðið
affarasæl m. m. Um þetta síðasta atriði eru
líklega deildar skoðanir. Það er hætt við,
að sinum augum líti liver á silfrið um
það, hversu bráðnauðsynleg og aftarasæl
þessi afskipti landshöfðingja — að minnsta
kosti — haíi jafnan verið í þessu efni. Að
söfnuðirnir megi ekki velja um alla um-
sækjendur meðan ríki og kirkja sé sam-
einað, þykir oss lítil ástæða, því að lands-
stjórnin getur allt að einu liaft tilsjón
með, hvernig presturinn stendur í stöðu
sinni, þótt hún hafi enga hlutdeild í því
að veita honum brauð. Hún getur eins
eptir sem áður vikið honum frá embætti,
ef hann reynist ekki hæfur til að liafa
það á hendi, einhverra hluta vegna, fyrir-
munað óhæfum mönnum að komast í þessa
stöðu o. s. frv. En rúmið í blaðinu leyfir
oss ekki að rekja ástæður þær, er færðar
voru með og móti þessu frumvarpi á þing-
inu. Hver sem vill kynna sér þetta efni
nákvæmar getur Iesið umræðurnar um það
í þingtíðindunum.
Vér getum þó ekki stillt oss um að
minnast á eina ástæðu, er landshöfðingi
færði enn gegn frumvarpinu, af því að
hún virðist hafa við nokkur rök að styðj-
ast. Hún var sú, að helzt of margir ját-
uðu, að prestkosningarlögin hefðu ekki
reynzt svo vel, sem menn hefðu óskað og
búizt við, og liver ástæða væri þá til að
auka vald safnaðanna, þegar .þeir færu
ekki vel með það vald, sem þeir hefðu
fengið, og launa þeim það með því að
auka vald þeirra. Þetta kann mörgum að
virðast gild og næg ástæða til að veita
söfnuðunum ekki frekara vald en þeir hafa
fengið, en vér erum ekki þeirrar skoðun-
ar. Það er satt, að lög þessi liafa mjög
víða ekki náð tilgangi sínum og alls ekki