Þjóðólfur - 25.11.1892, Blaðsíða 2

214
um fásinnu stjúrnarinnar. Þykir mikið
koma til þess, sem hann segir, enda er
það jafnan gott, sem gamlir kveða, og
ekki síst, þar sem það er B. gamli.
Svíþjóð og- Noregur. Anna Charlotta
Leffler er dáin. Hún var skáld gott og
kunn um öll Norðurlönd og víðar. — Sig-
urður souur Hinriks Ibsen og Bergljót
dóttir Björnstjerne Björnsons eru gipt.
Ibseu hefur ritað nýtt leikrit. Það kom
til Hafnar fyrir fám dögum, og á að
prenta það hér, en fáir eða engir vita enn
um efni þess.
Danmörk. Hér gerist fátt sögulegt,
nema sjálfsmorðin. Á fám dögum hafa
milli 10 og 20 manns ráðið sér baua með
ýmsu móti, og auk þess hefur mörgum
mistekizt. Fuílur helmingur er kvennfólk.
Það er víst að 5 eða 6 hafa gert það
sökum þess, að þær hafa lent í höndum
flagara eins, er Sauvlet lieitir. Hann
hafði á skömmum tíma tælt um hundrað
heiðarlegar stúikur. Nú situr hann fastur
og bíður dóms.
Ameríka. 21. október var haldin
risuhátíð sýuingarhúsanna í Chicago, voru
þar viðstaddar 90,000 manna og var mik-
ið um dýrðir. Ameríkumenn hafa og
haklið hátíð í minniiigu Kolumbusar með
mikilli viðhöfn.
Undirróðurinu undir forsetakosninguna
hefur verið sóttur nokkru linar en við
var búizt og hefur allt farið fram með
spekt og ró.
Yiðauki.
(Eptir „Times" 10. 1>. m.).
Forsetakosningin í Bandaríkjunum fór svo, að
„demókratar11 báru glæsilegan sigur úr býtum.
Fékk forsetaefni jþeirra Cleveland 273 atkvæði kjör-
nefndarinnar og er því orðinn forseti Bandaríkj-
anna annað sinn en varaforsetiinn heitir Stevenson.
Harrison, hinn fyrv. forseti fékk 145 atkvæði og
Weawer hershöfðingi, forsetaefni bændasambandsins
eða lýðílokksinB 26 atkvæði. í kjörnefndinni (Elee-
toral College) eiga sæti 444 kosnir fnlltrúar úr
öllum Baudaríkjunum. Hinn mikli ósigur „repú-
blikana“ við þessa kosniugu stafar einkum af 6-
vildiuni gegn tollögum Me Kinley’s, sem nýja stjórn-
in nemur auðvitað úr gildi sem allrafyrst.
Forseti ráðaneytisins á Ungverjalandi Szapary
hefur sagt af sér ásamt öllu ráðaneytinu og keis-
arinn þegar tekinn að mynda annað í stað þess,
en því makki ekki lokið. Szapary var lítt vinsæll.
Óaldarmönnum er kennt um voðalega spreng-
ingu, er framin var i París 8. þ. m. Kvað þar
hafa verið ljótt um að litast, því að kjötflyksurnar
úr líkunum héngu t. d. hingað og þangað á veggj-
unum, og einn lögregluþjónn hné niður við þá sjón
og var þegar örendur. Þetta nýja illræði hefur
vakið mikinn óhug meðal borgarbúa og ásaka
stjórnina um ónytjungsskap. Yar skorað á Loubet
ráðaneytisforseta að segja af sér, en sú uppástunga
var felld á þinginu.
Dáinn er (auk hinna áðurtöidu) merkur þýzkur
sagnfræðingur Maurenbrecker í Leipzig.
Póstskipid „Laura“ kom í gærkveldi.
Með því komu Chr. Zimsen fyr kaupm., Paterson
konsúll, Toríi Bjarnason frá Olafsdai og Ásmundur
Sveinsson.
Sala á íslenzka fénu á Englandi hefur gengið
illa. Vænstu sauðir selst á 14—15 kr. að meðal-
tali.
Heiðursmerki. Eelgi Eálfdanaraon lektor
r. af dbr. er orðinn dannebrogsmaður.
Amtmannsembættið enn óveitt.
Bæjanöfn á íslandi.
Þar sem ótal örnefni í öðrum löndum eru ýmist
orð, sem enginn skilur, eða afbakanir og nýsmiði,
eru einungis örfá keiti, eiginuöfn og örnefni á voru
landi, sem vér ekki vitum uppruna til eða hvað
þýói, svo sem eru keltnesku(?) orðiu: Dimon, Bjóla,
Bjálmholt, Bjalli, Esja(?) o. fl. Þegar nú talin eru
og skoðuð keiti og samnefni bæja eptir hinu prent-
aða „Bæjataii á íslaudi"' eptir V. Finsen, gegnir
furðu, hve landnámsmönnum og öðrum frumbyggj-
um jarða hefur borið saman í því að gefa bæjum
nöfn eptir einföldustu landsdeilum — ef þeir þá
ekki annaðhvort létu tilviljanir ráða nöfnum, t. d.
Öxará, Skálabrekka, Reyðarvatn, Faxaós, eða kenndu
staðina við sjálfa sig eða létu kenna. Eg hef talið
saman ýms hin helztu samnefni bæja þeirra, sem
kenndir eru við landadeili eða einkunnir náttúr-
unnar, svo og sumra þeirra, sem við dýr, fugla og
fiska eru kennd, en þó einungis þau heiti, sem svo
byrja, því fjöldi bæjanafna byrja á mannanöfnum
og enda á náttúruheitum. Langflestir mannanafna-
bæir enda þó á ,,-staðir“, og staðir eöa staður
keita flestir bæir á landinu, en tómur Staður hétu
þó færri bæir áður en nú. Hófst sá siður á 13.
öld að nefna kirkjustaði (o: staði, sem kirkjur áttu)
staði; breyttust þá stundum nöfnin: Breiðaból varð
Breiðabólstaður eða tómur Staður, Melur hét Mel-
staður, Bem helzt enn, Oddi, Oddastaður o. s. frv.
Næst „stöðum“ og mannkenndum bæjanöfnum, eru
þeir bæir flestir, sem kenndir eru við hola (eða
hvol), hér um bil 100, og jafnmargir eða fleiri við
skóg, við hrís eða hoW; við livamm eru um 50
kenndir, og við hraun jafnmargir. Bakki heita 68
og Brekka 66. Við hamar, björg, hellu, liéllna,
hella, fell og fjall, þúfu, steina, mýri, höfða, sker
og þvílik einkenni eru fjöldamargir bæir kenndir;
við dal yfir 40, við gröf 30, við tungu 30, við
hlíð 30, við skarð (skörð) 25, við garð, garða,
gerði nál. 60, við gil 40, við borgir 36, við foss 30,
við mél 26, við grund 30. Eof heita um 40, og við
kirkjur eru jafnmargir bæir kenndir. Við sel og seli
eru 50 kenndir, við ár ótal; Þverá heita um 30;
við heiði eru 17 kenndir, við krók enn fleiri; við
laugar 27 og við reyk 45; við vatn 55. Við lirafna
eru 20 kenndir, við erni 44, við vali og hauka 22,
við álptir (svani) 16, við sauðfé 70, við naut 20,
við svín, sýr, gélti, grísi um 30, við geitfé, hafra,
kið um 30; við birni (eða Björn), beru, birnu 20
—30; við akra yfir 20, við haga 20, við korn 3;
við viðartegundir: víði, ösp, greni, furu og rcyni
eru og fleiri eða færri bæir kenndir. Við sóleyjar,
fífil, fífu, stör, mosa, torf o. fl. eru bæir kenndir.
Hér að auki eru ótaldir allir hólar, lækir, holt,
ár, gil, vötn, fell, skógar, kamrar, mýrar, hvammar,
dalir, hálsar, víkur, Btaðir, og strendur, sem kennt
er við menn eða önnur heiti og örnefni, t. d.
Reykjakólar, Varmilækur, Steinsholt, Kornsá, Hauka-
gil, Elliðavatn, Mosfell, Þykkviskógur, Valsham-
ar, Þóreyjarnúpur, Fornihvammur, Haukadalur,
Fremriháls, Reykjavík, Orrustuhóll, Æsustaðir,
Kotströnd, o. s. frv.
Af goðanöfnum í heitum ber langmest á Þórs-
nafni (Þórsnes, Þórshöfn, Þórsmörk), en af því að
(jöldi mannanafna byrjaði í fornöld (og byrjar
enn) á Þór, byrja eigi færri bæjanöfn á land-
*) Holt þýddi fyr meir = skógarhæð, á þýzku
Holz, Bbr. „Opt er í holti heyrandi nærri“.
inu á Þór en 80. Við Óðinn er enginn bær kennd-
ur og fá örnefni, en stöku keiti eru kennd við
Frey (Freyshólar) eða Njörð (Njarðvik).
Ýmsir bæir heita nú öðrum nöfnum, eða þá
styttum eða breyttum, en þeir hétu á sagnaöldinni^
t. d. Reykjavik hét Reykjarvík, Reykhólar Rcykja-
hólar, Bær Saurbær, Skógar Þorskafjarðarskógar,
Staðir, eins og fyr segir, o. s. frv., Reynistaður,
t. d. Staður i Reynisnesi, Grónes hét Grenitrésnes.
Bæir hafa og víða týnzt með nöfnunum, svo sem
OBsabær i Njálu og bær Starkaðar „undir Þríhyrn-
ingi“. Hvað breytingar nafna snertir, eru þær
skemmtilegt efni fyrir fróða og skarpa menn, eins
og þeir dr. Björn M. Ólsen (Undornfell) og séra
Eggert Ó. Brím (Eið) hafa sýnt. Hvað mig snert-
ir, eru enn nökkur bæjanöfn og heiti á landinu,
sem mér eru óljós. Upsaströnd hugði eg fyrst að
kennd hefði verið við upsa (fisk, er svo lieitír), en
Einar Ásmundsson benti mér á bæjarnaínið Upsir,
og að nafnið þýddi stöllótta hlíð eða hamraströnd.
Bæjarnafnið Vaglir er mér óljóst, Hesjuvellir,
(Esja), Kvesta, Kota Hemla, Sneis, Snússa o. fl.,
auk hiuna keltnesku heita. Hvað er Rangá? og
hvað þýðir Kolka (áin)? hvað Skrauma? Hvað
þýðir G!áma (jökullinn)? Munaðarnes (-tunga, -hóll)?
Iíúðá? Mpnvatn? Ámá? Bár? Býla? Erta?
Eyma? Flassi? Glora? o. fl. Það er ekki nóg
að segja, að Vaglir sé = hjallar eða sillur (sbr.
Upsir), Kvesta sé = hvylft eða gjögur milli hamra,
Keta sé = ketill, þ. e. dæld eða djúp laut; eða að
skýra Bangá sem = bugða, og komið af rang
(röng), tré, sem er bogið. Annars er bugða nafn
á á. Kolka rennur úr Kolbeinsdal, og mætti nafn-
ið koma af því. Gláma er, ef til vill, eldra jökul-
nafn og tröllkynjað eða úr hjátrúarsögum, sbr. Glám-
ur og Glaumur, það sem gefur glýju og glámsýni.
Kannske einhver vildi taka hér við, sem betri
hefur tíma og tæki?
Matth. Jochumsson.
Sjálfseyöing.
[Tekið að nokkru leyti úr ritgerð eptir þýzkt
skáld Alfred Meissner, f 1885].
(Niíurl). Ef vér rennum augunum yfir
bókmenntasögu heimsins síðastliðin 100 ár,
munum vér fljótt veita því eptirtekt, að
flest stórskáld á þessum tíma liafa látizt
fyrir innan flmmtugt, mörg á fertugsaldri
og nokkur á þrítugsaldri. Sakir rúmsius
í blaðinu getum vér ekki rökstutt þetta
með dæmum. Það yrði oflöng nafnarolla,
er enginn hefði skemmtun af að lesa, nema
þeir einir, sem þessu eru kunnugir. Vér
vitum reyndar fullvel, að allmörg stórskáld
hafa komizt yfir fimmtugt og nokkur yfir
sextugt en þau eru tiltölulega fá í saman-
burði viðhin, er látizt hafa innan þess ald-
urs. Goethe, Rúckert, Uhland, Tegnér, Rune-
berg, Turgenjew, Longfellow, Yictor Hugo
og enda dönsku skáldin Oehlenschlager,
Ingemann, Hauch, Chr. Winther, Fr. Palu-
dan-Múller og Grundtvig verða víst jafn-
an talin stórskáld. Þessir alllir komust