Þjóðólfur - 13.01.1893, Síða 2

Þjóðólfur - 13.01.1893, Síða 2
6 Svefn og draumar. [Að mestu eptir ritgerð 1 ensku blaði: Newa oftlie World]. Margir hafa leitazt við að gera sér ljóst, hvað svefninn í raun og veru sé, en það hefur enn ekki orðið skýrt til hlítar. Gramali enskur rithöfundur lýsir heppilega hinu fyrsta stigi, þegar svefnhöfginn er að siga á augu vor. Hann segir svo: „Það er sannarlega mjög þægileg tilfinning, sem gagntekur oss, þegar vér leggjumst til hvíldar og ætlum að fara að sofa. Hið géða er ókomið, dagsins erfiði er lokið og það er svo þægilegt fyrir hina þreyttu limi vora að liggja hreyfingarlausir i sömu stellingunum. Smátt og smátt minnka varurðirnar og meðvitundin hverfur hægt og jafnt, eins og þegar móðirin dregur Ijúflega hönd sína af hinu sofandi barni sínu. Eins konar þægindaværð dregur íjörið úr líkama vorum, augun fara að lykjast aptur og loks lokast þau alveg og hinn dularfulli andi tekur að dansa hring- dans sinn“. Orsök svefnsins getum vér hæglega gert oss skiljanlega, með því að athuga það ástand, er vér köllum svefndrunga. Likaminn þarf allmikinn styrk til þess að halda sér í hreyfingu, og þegar þessi styrkleiki eða taugaþróttur er veiklaður orðinn við áreynslu, þverrar fjörið og hin einstöku líffæri líkamans þreytast. Augna- lokin lykjast aptur af sjálfu sér, höfuðið sigur niður á bringuna eða til hliðar, og allur líkaminn vill leggjast til hvildar. Heyrnin varir þó enn stutta stund, svo að vér getum heyrt samræður manna í nánd við oss án þess að sjá neitt. í þess- um þægilega dvala liggjum vér nokkra stund, unz hin síðasta meðvitundarskíma hverfur, þegar svefninn algerlega hefur sigrað oss. Sé þetta rétt, að svefninn eigi rót sína að rekja til sljófgunar taugastyrk- leikans, hlýtur einnig að þurfa því meiri svefn til að endurnýja þennan þrótt, eptir því sem taugakerfið er fullkomuara. Þetta sjáum vér Ijóslega af ýmsum tegundum í dýraríkinu. Skorkvikindin t. d. sofa í raun- inni alls ekki; þau eru mestan hluta árs- ins á sífelldu iði, þótt mörg þeirra liggi i eins konar dvala nokkra mánuði. Yér vitum ennfremur að taugakerfi fiskanna er mjög ófullkomið, og þess vegna þurfa þeir mjög lítinn eða nær engan svefn. Þá er þeir sofa, liggja þeir næstum hreyf- ingarlausir í vatninu; að eins hreyfa þeir sporðinn lítið eitt og má þá jafnvel taka þá með höndunum, sé mjög varlega farið. Höggormarnir, er hafa nokkru fullkomnari líffæri, geta vakað marga sólarhringa í senn, en Iiggja svo aptur hreyfingarlausir í eins konar dvala langan tíma, einkum er þeir hafa fengið fylli sína. Þá er vér færum oss lengra upp eptir, sjáum vér, að fuglarnir sofa miklu meir en fiskarnir og skriðdýrin, en þeir eru mjög svefnstyggir, svo að þeir vakna við hversu litla ókyrð eða hreyfingu, sem er. Hjá ferfætlingunum er heilinn og mænu- kerfið fullkomnara en hjá fuglunum, og þar af leiðir, að þau dýr, sem samkvæmt eðlishvöt sinni eru á ferli um daga, sofa á næturnar, en hin, sem leita sér að bráð á næturnar, sofa á daginn. Það er eptir- tektavert, að þessi náttúruregla dýranna breytist, þegar þau eru höfð í varðhaldi, því að ljón, tigrisdýr, hýenur o. s. frv., sem höfð eru í dýragörðum, vaka á dag- inn, en sofa á næturnar, eflaust af því, að þau verða að neyta fæðu sinnar á daginn, gagnstætt eðlisvenju sinni. Hinar minni tegundir apa sofa lítið, en aptur á móti sefur hinn stóri „bavian“, er hefur heila mjög líkt byggðan sem mannlegau heila, 6—8 stundir á sólarhring. Af þessu drög- um vér þá ályktun, að eptir því sem taugakerfið er fullkomnara, og eptir því sem taugaaflið, sem smátt og smátt fram- leiðist og eyðist, er meira, því meiri er svefnþörfin, og það er þess vegna eðlilegt, að maðuriun sofi meir, en nokkurt anuað dýr, þar eð bygging taugakerfisins er full- komnust hjá honum. Vér skulum þá nánar athuga svefninn sjálfan, með því að veita eptirtekt sofandi manni. Andardráttur hans er seinni, en fyllri og dýpri samfara einkennilegu hljóði, er vér köllum hrotur; þær koma einkum þá er tungan snertir góminn eða munnurinn er hálf-opinn og geta opt látið illa í eyr- um anuara. Loptið, sem menn anda að sér og frá, kemur titringshreyfingu á góm- inn, og við það kemur fram þetta soghljóð — hroturnar —. Hjá mörgum, einkum veiklulegum ungum mönnum, er þó andar- drátturinn í svefninum svo hægur, að hann varla heyrist, og sama er að segja um ungbörn eða þá er menn liggja sjúkir í þrótteyðandi veikindum. Hroturnar bera því fremur vott um heilbrigði og hrausta líkamsbyggingu. Lífæðaslættinum eða blóðrásinni er eins varið og andardrættinum; lífæðin slær hæg- ara í svefninum en í vökunni. Æðarn- ar þrútna og útgufanin verður miklu meiri eu ella. En til allrar brottgufunar gengur allmikill hiti, sem líkaminn miss- ir, og þar eð líkaminn framleiðir þá minni hita, af þvi að andardrátturiun, sem fram- leiðir hann, er hægari í svefninum, þá leið- ir þar af, að vér þolum miklu ver áhrif kuldans sofandi heldur en -vakandi. Þess vegna er afaráríðandi að halda líkaman- um heitum, er menn sofa. Af sömu á- stæðum er mjög hættulegt að sofna í mikl- um kulda og hefur það margan til heljar leitt. Margir, sem lengi hafa verið fót- gangandi á ferð í miklum kulda, hafa skýrt frá, hversu erfitt þeir hafi átt með að halda sér vakandi, er þeir tóku að þreytast, og hversu ljúft þeim þá hafi fundizt að leggjast niður og sofna, enda þótt þeim væri fullkomlega ljóst, að sá svefn væri sama sem dauðinn. Þá er enski auðmaðurinn Jósep Banks, sem kom til íslands 1773, ferðaðist einhverju sinni ásamt félaga sínum dr. Solander og fleir- um yfir fjöllin milli Svíþjóðar og Noregs, varaði Solander samferðamenn sina við að setjast niður, en frost var mikið og þeir orðnir þreyttir. Hann sagði, að hver sem settist niður mundi sofna og ekki vakna frarnar. Þrátt fyrir þessa aðvörun gat dr. Solauder litlu síðar ekki stillt sig um að setjast niður, því að houum fannst, að hann gæti ekki annað. Einn samferða- mannanna, Eichmond að nafni, gerði hið sama, því að haun kvaðst einskis annars fremur óska, en að leggjast niður og deyja. Þeir lögðust því báðir niður og sofn- uðu þegar. Jósep Banks sá, að þetta dugði ekki; lét hann því fylgdarmenn sína brjóta smágreinar af trjám og kveikja í þeim um- hverfis hiua sofandi, en að því búnu leit- aðist hann við að vekja dr. Solander og tókst honum það að lokum; en þótt hann hefði ekki sofið lengur en 5 mínútur, gat hann varla hreyft sig, og vöðvarnir höfðu dregizt svo saman, að skórnir duttu af fótunum á honum. Samt gátu þeir feng- ið hann til að halda áfram ferðinni á þann hátt, að tveir fylgdarmenn leiddu hann miilum sín og héldu honum þannig uppréttum: komst hann svo lifandi til byggða. Aptur á móti urðu allar tilraunir til að vekja Richmond árangurslausar. Hann vaknaði ekki framar til þessa Iífs. (Framh.). Atii helzt enn góður sí Garðsjónum, einkum á færi. Veðurátta hefur verið hin blíðasta síð- an fyrir jól, optast staðviðri, en frost þó ekki teljandi. Má jörð heita alauð til sveita viðast hvar hér sunnanlands og hef- ur verið nú um 3 vikur. Er það óvenjulegt jafnlangan tíma um þetta leyti árs.

x

Þjóðólfur

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðólfur
https://timarit.is/publication/72

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.