Þjóðólfur - 07.01.1898, Blaðsíða 1

ÞJOÐOLFUR.
50. árg.
Reykjavík, föstudaginn 7. janúar
1898.
Nr. 2.
Þ j ó Q ó 1 f u r
1898
50. árgangur
Kemur út einusinni og stundum tvisvar í
viku.
60 tölublöð á ári.
Kostaf aðeins 4 kr. (erlendis 5 kr. Borg-
ist fyfir miðjan júlí.
Skilvísir kaupendur fá einhverja aukaþókn-
un á 5° ára afmœli blaðsins 5. nóv. þ. á.
Munið því eptir að panta þennan áigang
blaðsins í tíma.
Pania má fyrsta ársfjórðung blaðsins sér-
staklega (15 fölublöð) en senda verður þá 1
kr. í þeningum fyrirfram, því að annars er
fönfíinin eigi tekin til greina. Einnig má
á sama hátt þanta hálfan árgang blaðsins
(til júníloka), ef 2 kr. eru borgaðar fyrirfram.
——_*
N'ýlJ? lcaiipendui? gefi sig fram
sem allra fyrst.
Eptiriaunafúlgan.
Ein aðalbreytingin, sem varð á stjórnar-
fari voru með stjórnarskránni 1874 var sú,
að vér fengum fjárráðin að mestu leyti í
vorar hendur. Og þetta var svo þýðingar-
mikið atriði, að á því grundvallast aðallega all-
ar verulegustu framfarir vorar síðan 1874.
Þó eru fjárráð vor mjög takmörkuð í eigin-
legum skilningi, því að það er að eins í
fjárlögunum, sem vér getum neytt þessa valds
í fullum mæli, ineðan stjórnin hlítir eigi
þeim ráðum að beita oss gerræði og synja
fjárlögunum'staðfestingar, eins ogsumir„föð-
urlandsvinir" hafa eggjað hana á og frægt
er orðið.
Fyrir utan svið fjárlaganna sjálfra tak-
markast fjárráð vor af hinum aðila löggjaf-
arvaldsins, konunginum. Vér getum að eins
spornað við því, að nýjum álögum sé dembt
á oss, en vér getum hvorki varið fé voru til
þarflegra stofnana, er stjórninni eru ógeðfelld-
ar, né fengið afnumdar ósanngjarnar, eldri
álögur, er stjórnin vill halda dauðahaldi í,
það er að segja, ef vér getum ekki komið
þeim að í fjárlögunum, heldur að eins í
sérstökum lagafrumvörpum.
Það er fullkunnugt, hversu stjórnin hefur
harðlega neitað ýmsum lagafrumvörpum, er
hafa haft í för með sér aukin útgjöld fyrir
landssjóð, útgjöld, sem vér fúslega höfum
viljað greiða til eflingar framfara vorra.
Ljósast dæmi þess er lagaskólinn og þver-
höfðaskapur stjórnarinnar í því máli. Það
virðist þó sannarlega nokkuð hart, að danska
stjórnin sé ávallt að spila einskonar forsjón
fyrir oss íslendinga sem óvita. Vér hirðum
ekkert um hina „föðurleguhandleiðslu" hennar
á oss, að því er fjármál snertir. En auðvitað
er það ekki eingöngu hin fjárhagslega hlið
málanna, sem verður þeim að fótakefli hjá
stjórninni, þótt hún veifi opt þeirri ástæðu,
að þetta og þetta sé ofdýrt, of kostnaðar-
samt fyrir oss(!!) • Að því er lagaskólann t.
d. snertir hefur annað verið meir til fyrir-
stöðu í raun og veru, eins og fullkunnúgt er.
Þess mætti vænta, að sú stjórn, er þyk-
ist láta sér umhugað um fjárhag landssjóðs,
gerði það sem í hennar valdi stæði til að
létta óeðlilegar og ósanngjarnar byrðar, er á
landssjóði hvíla. En því fer svo fjarri, að
stjórnin geri nokkuð í þá átt, að hún er
öldungis ófáanleg til að hrófla við slíku.
Hin föðurlega umhyggja hennar fyrir landinu
verður þá optast nær harla létt á metunum,
ef einhver óskabörn hennar eiga annarsvegar
hlut að máli. Þetta hefur komið ljósast fram
í eptirlaunamálinu. íslenzka þjóðin hefur
hvað eptir annað krafizt þess eindregið, að
annaðhvort yrðu eptirlaun embættismanna
afnumin með öllu, eða þá að minnsta kosti
lælfkuð svo, að farg þetta yrði eigi eins til-
finnanlegt á þjóðinni, eins og það er. Þing-
ið fyrir sitt leyti hefur þó ekki treyst sér til
að halda fram fullu afnámi eptirlaunanna,
heldur valið hina leiðina, að leitast við að
lækka þau hóflega. En þessar ályktanir
þingsins hafa mætt svo beinharðri mótspyrnu
hjá stjórninni, að örfá mál hafa verið rekin
öfug aptur frá henni með meiri alvöru og
harðneskju, en einmitt frumvörp alþingis um
eptirlaunalækkunina. Þar birtist þessi dæma-
lausa umhyggja fyrir komandi embættis-
mannakynslóð, sem muni, ef til vill,
fara á hreppinn, ef eptirlaunin lækka, eða
engir fáist til að sækja um embættin með
svo litlum eptirlaunum(l). Það er helzt hætt-
ast við því, að hörgull verði á embættaum-
sækjendum sakir þess — eða hitt þó heldur.
Jafnvel þótt eptirlaun væru alls engin tnundi
eptirsóknin ekki verða minni en nú. Slíkt
þarf því ekki að óttast. Vér erum þvert á
móti sannfærðir um, að landið fengi betri,
árvakrari og duglegri embættismenn, ef ept-
irlaunin væru afnumin með öllu. Að lækka
þau til mikilla muna — að undanteknum eptir-
launum prestanna, sem ekki eru of há — er
svo sjálfsagt, að um það ættu ekki að vera
skiptar skoðanir. Það er sjálfsagt, að senda
stjórninni frumvarp um það frá hverju þingi.
Menn þurfa ekki að vera myrkfælnir við
aukaþing, þótt slíkt frumvarp sé samþykkt
hvað eptir annað, svo að þar ætti ekki að
eiga sér stað sami heybrókarhátturinn, eins
og komið hefur fram í stjórnarskrárbaráttu
vorri, þjóðinni til minnkunar og ófarnaðar
um langan aldur.
Á næstliðnum 8 árum (1890—97) hefur
eptirlaunaupphæðin numið 40—47,000 kr. á
ári, og síðan 1874 höfum vér borgað um
eina miljón króna tii uppgjafa-embættis-
manna og embættismannaekkna. Það er dá-
lagleg upphæð. Hefðu eptirlaunin verið
helmingi lægri, hefðum vér getað variðhálfri
miljón króna til ýmsra þarflegra fyrirtækja á
þessu tímabili, eða þá átt nú hálfri miljón
meira í viðlagasjóði auk vaxta. (Framh.).
R itdómu r.
Sagan af Þuríði formanni og Kambsráns-
mónnum.
Gerðu svo vel, Þjóðólfur minn, og berðu
góðvini mínum, Brynjúlfi hinum spaka, kveðju
mína og kæra þökk fyrir sögu þessa. Er
það mitt álit, að betur samin frásaga fyrir
flestra hluta sakir finnist ekki í fréttablöðum
vorum, þrátt fyrir smámunasemi, mælgi og
nokkurskonar baðstofulega einfeldni á sum-
um stöðum, sem eg mest kenni efninu og
samvizkusemi höfundarins. Kölluðu Róm-
verjar þann galla: in meliorem þartem þeccare
(d: að láta gallana í betri áttina benda, þ. e.
þegar höfundi gengur gott til.) Það er sann-
leiksást og gjörhygli höf. á meðferð efnisins,
sem honum gengur til að láta nál. engra smá-
muna ógetið og tilfærá heimild og sögumann
að hégóma. Brynjúlfur er listamaður; hefur
honum hér í einu tekizt að gefa frásögn sinni
hinn sanna, íslenzka alþýðublæ og um leið að
hitta hið rétta hóf, sem er listamannsins ein-
kenni, eða hinn rétti realismus. Hvernig er
hannf Hann fylgir réttu hófi í því, að lýsa
lífinu, eins og það er, (eins og hann sem
listamaður og sannleiksvinur sér það) og þræð-
ir hlutlaust mitt á milli öfganna, Ijóss og
skugga, en kostar þó kapps um að gleyma
engu, svo að þá sé myndin skýrari en áður.
því listamaðurinn býður meira en frásögn.
í »stýl« hans, orðvali og einkum í því and-
ans eða hjartans smákryddi, sem lesarinn,
hafi hann minnsta listasmekk, finnur í hverri
línu, án þess hann eigi orð yfir, liggur listin.
Og þó er annað meira í Brynjúlfs einföldu
ritlist, sem eg virði og elska, það er veglyndi
hans og spaka mannúð, þó leynt fari. Hann
dæmir ekki dólga sína eptir forskript, og
lýsir ekki mönnum — þó svo kunni stund-
um að sýnast — eins og menn lýsa sauð-
kindum eða hrossum; hin almennustu lýs-
ingarorð viðhefur hann að vísu og fer aldrei
út í frálausar hugleiðingar, eða lætur sín sjálfs
við getið, en hann lætur lesarann þó fáhreinni
og dýpri lífsskoðanir, en samtíðin hafði eða
alþýðan hefur — svo henni sé sjálfri ljóst.
Hann er fjarri því að fegra illvirki Kambs-
ræningjanna, en hann gleymir ckki að skoða
þá, sem eðlilegar manneskjur og syni' og