Þjóðólfur - 14.10.1898, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
50, árg.
Reykjavík, föstudaginn 14. október 1898.
Vítaverður ósiður.
Síðan Sigurður Hansen samdi ritgerðina
„um mannaheiti á íslandi", er prentuð var í
Skýrslum um landshagi 1855, hefur engin
skýrsla um þetta efni birzt, og má undar-
legt þykja, því að málefnið er í sjálfu sér
svo mikilsvert, að það er hreint og beint
nauðsynlegt að vekja eptirtekt manna á því
optar en einu sinni á öld. Það er auðvit-
að sjálfsagt, að ritgerð um þetta efni verði
samin, þá er almennt manntal verður tekið
næst árið 1900, þótt seint sé. Þá mun koma
í ljós, hversu smekkvfsi Islendinga í nafn-
gjöfum barna sinna hefur spillzt síðari hluta
þessarar aldar, og hvílík ómyndar ónefni og
"hneykslanleg skrípanöfn nú eru farin aðtíðk-
ast á landi voru, tungu vorri til vansæmdar
og þjóðinni í heild sinni til minnkunar. Sé
það rétt, sem enginn mun geta neitað, að
tunga vor, málið sem vér tölum, og talað
var á Norðurlöndum í fornöld, sé hin allra
styrkvasti þáttur þjóðernis vors sem Islend-
inga, þá er það eins víst, að afkáraskapur
og útlendur andhælisskapur í nafngjöfum, er
eitthvert hið öflugasta meðaltil að drepanið-
ur virðingu þjóðarinnar fyrir öllu góðu og
gömlu og spilla smekk hennar eða tilfinn-
ingu fyrir því, hvað sé fagurt og smekklegt
og hvað samboðið eðli málsins og göfgi
þess. Og þessi afkáraskapur í nafngjöfum
hefur færzt ískyggilega í vöxt síðari hluta
þessarar aldar og fer hríðversnandi. Það
mun sannast, að nafnaskráin frá 1855 verð-
ur konungborin hjá þeirri skrá, er samin
verður eptir manntalið 1900. Og þó voru
skrípanöfnin býsna mörg og fáránleg 1855,
en tvínefni eða margnefni virðast þá eigi
hafa verið ýkjamörg. í því hafa framfarirn-
ar(!) verið einna stórstígastar næstliðin 40 ár,
Jjví að nú munu þau börn fleiri, sem skírð eru
tveimur eða fleirum nöfnum, heldur en einu.
Það er eins og fólki þyki eitthvað fínna og
meira í munni, að hrúga sem flestum nöfn-
um á eitt höfuð án alls tillits til þess, hvort
þau sóma sér vel eða illa. — í manntali úr
Arness- og Rangárvallasýslum frá 1729, er
ver höfum í höndum finnst naumast eitt ein-
asta útlent nafn, því síður nokkurt skrípa-
nafn eða ónefni og alls ekkert tvínefni. Nöfn-
in voru þá flestöll góð og gömul íslenzk
nöfn. Þott íslendingar á þeim tímum hefðu
eigi almennt glögga eða ljósa hugmynd um
fegurð eða gildi málsins, þá höfðu þeir samt
ýmugust á Ijótum og óíslenzkulegum nöfnum,
og gerðu gys að þeim. Sem sönnun þess,
viljum vér nefna eitt dæmi. Maður er nefnd-
ur Jón (eldri) son Sigurðar Iögmanns Jóns-
sonar í Einarsnesi. Hann kvæntist erlendis
1672., danskri stúlku Bente Trúels (eða
Trels) dóttur, og bjuggu þau á Bjargi í Mið-
firði: Meðal barna þeirra voru Axel Frið-
rik og Sesselja Kristín, eflaust fyrstu tví-
nefnin, sem til eru hér á landi. Sesseljagipt-
ist bóndamanni Snjólfi Bjarnasyni, ogbjuggu
þau í Skál á Síðu. Sonur þeirra hét Trú-
els, [hann bjó síðar á Gaddsstöðum á Rang-
árvöllum.j Eptir skírn hans var þetta kveðið:
Það er nýnæmt narranafn
nú er komið upp í Skál
heitir Túel herrum jafn
hefur hann bæði líf og sál.
Það er auðheyrt á þessari stöku, að nafnið
hefur þótt hneykslanlegt ogkjánalegt. Skáld-
ið hefur ekki einu sinni getað kveðið réttað
því, („Túel“ í staðinn fyrir „Trúels"). Að
þetta var ættarnafn úr móðurkyninu hefur
engin afsökun þótt. Nú mundi enginn hneyksl-
ast á þessu eða öðrum verri nöfnum. Menn
hafa svo lengi vanizt þessum skrípanöfnum,
að menn eru hættir að gera gys að þeim,
nema fram úr hófi keyri.
Prestarnir gætu haft góð áhrif í því að
leiðbeina fólki í þessu efni, og vér vitum að
sumir þeirra hafa gert sér mikið far um það,
en því miður munu þeir prestar fleiri, er
ekkert skipta sér af þessu og skíra börnhik-
laust allskonar skrípanöfnum, sem foreldrun-
um kann að detta í hug. Og margir for-
eldrar eru svo þrálátir, að þeir vilja ekki
annað heyra, en að bamið sé einmitt skírt
því nafni, er þeim þykir fallegt, þótt það sé
í raun og veru hlægilegasta ónefni. „Eg
held það geri rninnst til, hvað barnunginn
heitir, ef hann verður. nýtur maður í mann-
félaginu". Þetta segja margir, gætandi ekki
þess, hversu mikil hugraun er að því, að
druslast með eithvert hlægilegt ónefni alla
sína æfi, enda hafa sumir verið svo skyn-
samir, að hafna skírnarnafninu og taka ann-
að nafn, er þeir hafa verið komnir til vits
og ára, en það er ýmsum erfiðleikum og ó-
þægindum bundið, og hefur eigi fullt laga-
gildi nema með konungsleyfi, auk þess sem
nafnabreytingin getur valdið ruglingi og mis-
skilningi.
Það þekkja víst margir söguna um karl-
inn, sem vildi láta skíra barnið sitt „Jesú
Krist“. Og það eru svo ótalmorg dæmi upp
á samskonar sérvizku í þessu efni. Móðir
Natans Ketilssonar ætlaði að láta hann heita
Satan, af því að „sá gamli“hafði vitjað nafnshjá
henni í draumi, að mælt var, en það er göm-
ul trú, að hlýða beri slíkum vitrunum. Presti
þótti samt Satansnafnið eigi sem viðkunnan-
legast skírnarnafn, en til þess að brjóta þó
eigi algerlega bág við gamlan átrúnað og
styggja ekki myrkrahöfðingjann um skör fram,
skírði hann drenginn Natan. Sami prestur,
(séra Auðunn í Blöndudalshólum), , var þó
ekki sérlega smekkvís í nafnvali, því að þá
er sonur hans einn átti launbarn, vildi karl
ráða nafninu og skírði drenginn Harpagos.
Vildi hann (að sögn) tákna með því nafni, að
drenghnokkinn hefði í óþakklæti og óboðinn
Nr. 48.
ruðst inn í heiminn sem þjófur á nóttu eð?
ræningi, en Harpagos þýðir á grísku ræn-
ingi eða ofbeldismaður. Svona kemst sér-
vizkan stundum langt. Það er og í sögnum,
hvort sem marka má eða ekki, að eigi alls
fyrir löngu hafi stúlkubarn eitt hér á landi
verið skírt Jedok eptir meinlegri prentvillu(l)
í einni útgáfu íslenzku biblíunnar, því að
þýðendurnir höfðu villzt hraparlega á þýzka
orðinu „jedoch" (— þó, samt sem áður) og
hugðu að þetta væri nafn á dóttur Faraós,
Egyptakonungs(H) og svo var veslings barn-
ið látið heita eptir þessari Jedok, sem aldr-
ei var til.
I 44. árgangi Þjóðólfs 1892 rituðum vér
alllanga grein um „skrípanöfn, fleirnefni og
ættarnöfn". Síðar höfum vér veitt þessu
málefni nánar eptirtekt og komizt að þeirri
niðurstöðu, að hin fallegu og óbrotnu ís-
lenzku nöfn eru óðum að hverfa, en í þeirra
stað komin ófögur og óviðkunnanleg útlénd
nafnskrípi, og ýmsar hlægilegar nafnasam-
setningar og ný ónefni, öldungis gagnstæð
eðli íslenzkrar tungu og allri smekkvísi. En
þetta er nokkuð mismunandi í hinum ein-
stöku sýslum landsins, og mun það koma í
ljós, þá er næsta almenn nafnaskrá verður
samin. Eptir því sem næst verður komizt,
munu fæst skrípanöfn finnast í Austfirðinga-
fjórðungi, þar næst í Norðlendingafjórðungi,
en í Sunnlendinga- og Vestfirðingafjórðungi
eru þau miklu tíðari, einkum í hinum síðast-
talda. (Frh.)
Fáheyrð villa í óbyggðum.
Um eyfirzka manninn, er stuttlega var
getið í síðasta blaði, að hefði fundizt aðfram
kominn á Eystrihreppsmannaafrétti, hefur
Þjóðólfi verið send eptirfarandi skýrsla:
„Hinn 4. þ. m. fóru nokkrir menn úr
Gnúpverjahreppi að vanda í skóg inn í Búr-
fell, sem er syðst á afrétti þeirra, það er
fram við Þjórsá. Eiríkur Ólafsson bóndi frá
Minni Márstungum fór eitthvað að svipast
eptir hesti, sem hann vantaði, gekk hann þá
fram að, þar sem maður Iá, sem var að
reyna til að standa upp en gat ekki; gekk
hann þá til hans, og mátti þá sá, er fyrir
var varla mæla, svo var hann aðfram kom-
inn af þreytu, sulti og sárum. — Brá Eirík-
ur sér þá til félaga sinna, sem brugðu þeg-
ar við og veittu hinum aðframkomna manni
hina beztu hjúkrun. Þegar hann fór að
hresssast, sem varð vonum bráðar, spurðu
þeir hann, hvaðan hann væri o. fl. Sagðist
hann þá heita Kristinnjónsson, verafrá Tjörn-
um í Eyjafirði, og vera 22 ára gamall; sagðist
hafa farið frá heimili sínu þar fyrir 15 dægr-
um, og farið þá í kindaleit, en komið yfir
blindþoka, sem hafi haldizt í full 4 dægur.
Villa hafi svo komið yfir sig, og hafi hann