Þjóðólfur - 03.02.1899, Blaðsíða 1

Þ JOÐOLFUR.
51. árg. Reykjavík, föstudaginn 3. febrúar 1899. Nr. 6.

Um notkun skóga
eptir Helga Jónsson.
Menn munu ef til vill segja' sem svo,
að það sé að bera íf bakkafullan lækinn, að
fara enn þá einusinni að skrifa um notkun
skóganna. Eigi er því þó svo varið. Þrátt fyr-
ir hinar mörgu ritgerðir, * er ^birzt^'hafa JjJí
blöðum og tímaritum um skóga*og skógar-
högg, er full nauðsyn á að skýrajþaðjmál
frekar fyrir alþýðu. Aðalatriðið er, að alþýð-
an fái svo ljósa þekkingu á málinu, að hún
geti skilið það frá rótum og^sjálf kveðið á
um, hvort nauðsynlegt sé að hlífa skógunum
eða ekki, og hvort jafn nauðsynlegt sé að
hlífa öllum skógum. Það sem áður"r,hefur
verið ritað um skóganáj hefur auðvitað haft
nokkur áhrif. Sæmundur Eyjólfsson skrifaði
allítarlega um þá. Auk þess að hann tók
fram, hvílíkt tjón það er fyrir landið, að skóg-
arnir eyðast, hlífðist hann jafnvel þekki |,við
að nefna einstaka menn, er eigi höfðu spar-
að skógana, og hefur það auðvitað™ haft
nokkra þýðingu.
Það mun vera almennt álitið, að með-
ferð skóga hafi farið stórum batnandi ' hina
síðustu áratugi. Mun það sennilega að nokkru
leyti stafa frá því, að menn vilji hlífa skóg-
unum. Að minni hyggju er aðalástæðan
til þess sú, að skógarnir eru nú svo tilþurð-
ar gengnir, að það borgar sig;ekki að nota
þá svo mjög sem áður, og að hin almenna
þörf á að höggva skóginn er minni nú en
.áður.
Aður var skógurinn almennt notaður til
kolagerðar, bygginga, eldsneytis og fjár-
beitar. Nú er hann minna notaður til bygg-
inga, en til eldsneytis og fjárbeitar er hann
mjög notaður enn.
Kolagerð. Áður var skógurinn mjög
notaður til kolagerðar. Má sjá þess ljósan
vott enn þann dag í dag víða á landinu,
bæði þar sem skógur er og þar sem skógur
er nýlega eyddur. Merkin, er sýna það, eru
hinar mörgu kolagrafir, er sjást hingað og
þangað opt í þéttum hnöppum hver við aðra.
Það er líka deginum Ijósara, að það hefur
ekki verið neitt smáræði af kolum, er þurfti
til að dengja við alla ljái landsins. Það er
því ekki að furða sig á, að skógarnir hafa
gengið til þurðar. Maður gæti heldur furð-
að sig á, að nokkuð skuli vera eptir. Þegar
menn lögðu niður íslenzku ljáina og tóku
»ensku« ljáina (Torfaljáina) hvarf hin almenna
þörf á viðarkolutn. Eptir það hafa því skóg-
arnir verið höggnir minna. Ef ekki hefði
verið skipt um ljái er jafnvel líklegt, að nu
væri enginn skógur til í landinu; á því sá
maður, er því kom til leiðar, mikla þökk
skilið.
Raptskógur. Áður voru skógar mjög
höggnir til bygginga; peningshús voru að
miklu leyti rept með birkiröptum. Nú er
slíkt með öllu horfið, því skógarnir eru orðn-
ir svo smávaxnir, að ekki getur verið að tala
um að höggva þá til raptviðar.
Tróð. Að höggva skóg til að tróða
með hús hefur verið og er almennt enn þá.
í tróð hafa menn venjulega smáhrís, erþeir
leggja ofan á raptana undir torfið. Menn segj-
ast gera það til að spara timbur. Manni
verður fyrst fyrir að spyrja um, hvernigþeim
sparnaði er varið. Til að svara því verður
að bera saman verðmæti og varanleik tróðs-
ins og hins sparaða timburs. Það er auð-
velt að reikna timbursparnaðinn, og mun
hann aldrei nema stórri upphæð. Það er
líka auðvelt að reikna flutningskostnað og
vinnulaun við tróðhöggið. Sú upphæð mun
•opt jafnast við timbursparnaðinn. En það
nægir ekki að meta verð tróðsins á þennan
hátt. Það verður að taka tillit til þess hvaða
gildi skógunnn hefur fyrir jörðina. Það verð-
ur að taka tillit til þess, að afleiðingin af því,
að rjóður er höggvið í skógi opt og tíðum
er sú, að það svæði verður arðlaust að
minnsta kosti í margar aldir. Þegar þessa
er gætt nemur verð tróðsins feikistórri upp-
hæð. Þá er að athuga varanleik tróðsins.
Það hefur verið tekið fram, að menn hafa
venjulega smáhrís í tróð. Smáhrlsið er
ungt birki. Ytribörkurinn (korkbörkurinn) er
þunnur, innri börkurinn (safabörkurinn) er til-
tölulega miklu meiri, viðurinn er veigalítill
eins og hlýtur að vera í ungum greinum.
Sé fellt birki ekki afbirkt fúnar það mjög
fljótt, sérstaklega ungt, safamikið biiki. Það
stoðar lítið, þó menn þurki tróðið, áður en
tróðað er, því það sýgur í sig raka úr lopt-
inu. Jafnvel þótt ytri börkurinn, sé heill
sem sjaldan mun vera á hrísi, sem óvægi-
lega er farið með, sýgur það í sig rakann
en þó mest um höggfletina. Eptir tiltölu-
lega skamma hríð er tróðið fúið og það
löngu fyr en raptarnir. Tróðið er ekki eins
varanlegt byggingarefni, eins og timbrið, sem
menn spöruðu. Þegar tróðið fer að fúna
brotna smágreinarnar smámsaman og hrynja
lnn í húsið; þakið fer að sveigjast inn á við
milli raptanna; að utan verður þakið óslétt,
húsin hætta að verja sig og fara að leka, og
raptarnir fúna, áður en varir. Afleiðing þess
að menn tróða er því sú að húsin verða
ekki eins varanleg. í stuttu máli: til að
spara fáeinar krónur í timbri höggva menn
tróð f skógunum til tjóns fyrir sjálfa sig og
stórtjóns fyrir niðja sína. (Frh.).
íslenzkar bókmenntir
erlendis.
— Svo er að sjá sem hin alkunna bók
Poestions í Vínarborg, sem út kom í fyrra, um
skáldskapíslendinga(»Islándische Dichter« o.s. frv.)
hafi ekki vakið mikla eptirtekt hjá nánustu þjóð-
frændum vorum á Norðurlöndum, að minnsta
kosti hefur ekki borið fyrir oss ritdóma um
hana í blöðum þar eða tímaritum. En nú hefir
fyrir eigi alllöngu staðið (19 okt.) grein um hana
í »Wiener Abendpost«, eptir Bruno Wald-
en, sem talinn er meðal hinna merkari fagur-
fræðis ritdómenda í Austurríki og er því ekki ó-
fróðlegt að sjá, hverjum augum hann lítur á
skáldskap vorn, þótt ekki sé dómur hans bygð-
ur á öðru en sýnishomunum í bók Poestions;
skal því nokkuð skýrt hér frá helzta inntaki grein-
arinnar:
»Fyrir allan þorra menntaðra manna«, segir
höf., »er Island lítið meira en landfræðisleg hug-
mynd. Menn heyra það sjaldan nefnt, og þó
það vaki fyrir mönnum, að miklir náttúravið-
burðir eigi sér stað á þessu fjarlæga eylandi, þá
ómaka fæstir sig á því, að afla sér þekkingar
á hinni tápmiklu þjóð, sem berst þar fyrir lifi
sínu við erfiði og hættur, eða á því að kynna
sér hennar andlega líf. Það er meira að segja
flestum ókunnugt, að þjóð þessi lifi nokkru and-
legu lífi, hvað þá að hún lifi því kröptuglega og
sérstaklega leggur stund á skáldmenntina af innsta
hug og hjarta. Það má því með sanni segja, að
það er nýr heimur, sem J. C. Poestion opnar
fyrir oss í hinni stóru bók sinni. »Islándische
Dichter«, sem er feikna mikið ritverk, ítarlegt
og grundað, og ber hvervetna vott um með hví-
líkri ást og alúð höfundurinn hefur sökkt sér nið-
ur í efni það, er hann tóku sér til meðferðar. Með
þessari bók innlimar P. skáldskap þessarar oss
náskyldu og þó svo rangþekktu þjóðar í heims-
bókmenntirnar, þar sem fornsögurnar elligráu
voru áður einar til að helga henni sæti. Og
hvilíkur auður er nú í hennar sérkennilega skáld-
skap: djúp tilfinning, eins og hún getur að-
eins þróazt, þar sem hugurinn er einn um sig
í fjarlægðar einangrun* frá heimslífinu; innileg
náttúrutilfinning, sem einungis getur sprottið at
sí-nánum samkynnum við náttúruna og hennar
lifandi vald, jafnt í ógnum og ótta sem blíðu og
blessun; hin trúarlega hugarlypting frá alvarlegri
íhugun forgengilegleikans til eilífðar útsýnis, og
að endingu sú hin brennandi föðurlandsást, sem
finnur og veit, að á óðaltorfunni hafa eigi að
eins fundin verið megin-skilyrði líkamlegu tilver-
unuar, heldur einnig að frá henni er runnið hreyfi-
magn hins andlega lífs í landinu og þess frum-
eiginlegu þróunar. Þetta má opinberun heita,
þegar þess er gætt, að málfræðingurinn mikli
Jakob Grimm kom fram með þá staðhæfingu,
að nýíslenzkan væri að eins tórandi og alls ekki
lífvæn til langframa; öðru er þó nær; hún elur
eins fríð blóm og hvert þeirra tungumála, sem á
^Parnassus1 óma«.
* ** **
* * ** *
»Hin íslenzku nútíðarskáld hafa snúið sér
frá sagnaljóðum (Epos) að »lýriska« skáldskapn-
um, sem germanska þjóðkyninu er svo vel gef-
inn, að önnur þjóðkyn komast þar eigi til jafns
við. Sú skáldskapartegund blómgast fullfögur og
ilmandi á hinu fjarlæga eylandi við norðurheims-
skaut. Uppáhalds yrkisefni skáldanna þar er
fósturland þeirra, hrikafegurð þess og náttúruöfl
þess, sem að einu leyti veita því undursam-
lega prýði, en opt einnig hinsvegarj búa þvl
grimmilegt tjón. Stundum hvarafl fyrir semsvipir
væru, ýmsar myndir frá hinni frægu, söguríku
fomöld. I mörgum kvæðum lýsir sér sjált-
*) „Parnassus'* = fjall sönggyðjunnar.