Þjóðólfur - 08.08.1899, Síða 2

*54
ur hans 1 stórmálum, og þótti þá stundum all-
mjög úr skera. Sæti hans á þingbekkjunum verður
þv^ vandfyllt fyrst um sinn og þess verður líklega
langt að bíða, að jafrnikilhæfur maður og mikil-
vígur sem Benedikt Sveinsson skipi þar sæti. Við
fráfall hans hefur mikils verður »kraptur« úr
þjóð vorri safnazt til sinna feðra, þvi að B. Sv.
var í engu meðalmaður. En »hver verður nú til
hans vopniri góð í hraustlega hönd að taka?«
Hann lézt á 25 ára afmælisdegi þjóðhátíð-
ar vorrar og þeirrar stjórnarskrár, er hann hatði
varið beztu kröptum sfnum til að undirbúa og
bæta. Og honum hlotnaðist sú ánægja í bana-
legunni að heyra þau tíðindi, að þingið hefði
fellt þi stjórnmálastefnu, er á síðustu árum hef-
ur villt sjónir sumra manna í sjálfstjórnarbaráttu
vorri, og valdið svo miklum æsingum, sem áður
munu naumast dæmi til.
Af bömum Benedikts með konu hans Kat-
rinu Einarsdóttur umboðsmanns á Reynistað
Stefánssonar lifa fjögur: 2 gipt: Einar yfirréttar-
málaflutningsmaður í Reykjavik, og Ragnheiður
kona Júlíusar Sigurðssonar amtsskrifara á Akur-
eyri, en Ólafur og Kristín ógipt.
JarSarförin fer fram á
föstudaginn kemur. Sorgarathöfn-
in hcfst á heimili hins framliðna
(Skólavörðustíg 11) kl. 1 i1/* f. h.
Þjóðhátið Reykvíkings
2. ágúst var ekki að eins þjóðhátíð Reykja-
víkur heldur jafnframt 25 ára afmælishátíð stjórn-
arskrár vorrar, og þúsund ára þjóðhátíðárhaldsins,
svo að hér var margs að minnast. Veður var
hið fegursta og ákjósanlegasta allan daginn. Há-
tiðin hófst með veðreiðum á Sklldinganessmel-
um kl. 9. Voru stökkhestar fyrst reyndir og
urðu fljótastir: rauður hestur, eign Matthíasar
Matthíassonar verzlunarmanns, (1. verðl. 30 kr.),
brúnskjóttur hestur, eign Elis Magnússonar verzl-
nnarmanns (2. verðl. 20. kr.) og brúnn hestur,
eign Daníels Danfelssonar ljósmyndasmiðs (3.
verðl. 10 kr.). Þá vom skeiðhestarnir reyndir
og gekk það skrykkjóttara, því að flestir hiupu
upp af skeiðinu, enda vegurinn oflangur fyrir
skeiðhesta. Fyrstu verðlaun (30 kr.) fékk brúnn
hestur, er Jörgen Hansen kaupm. í Hafnarfirði
átti, en 2. og 3. verðlaun fengu leirljós hestur
eign Jóhanns prófasts Þorkelssonar dómkirkju-
prests og brúnskjóttur hestur, er Kristján söðla-
smiður Amundason á Kárastöðum í ÞingValla-
sveit átti. — Að því búnu var þreyttur fótknatt-
leikur þar á melunum, og skiptust leikendur 1 2
flokka. Var Adam Sigmundsson prentari foringi
ánnars og bar hann sigur úr býtum í 3 umferð-
um gagnvart hinum, er Ólafur Rósenkrans fim-
leikakennari veitti forustu. Heiðurspeningur var
veittur að verðlaunum. Milli kl. 12 og 1 var
gengið í hátíðagöngu frá dómkirkjunni upp á
Landakotstún, þar sem aðalhátíðarstaðurinn var.
Voru þar reist tjöld mörg og einhverjar veiting-
ar í öllum. Ræðupallur var þar og reistur, all-
ur fánum prýddur. Kl. 1 setti forstöðumaður há-
tíðahaldsins, Tryggvi Gunnarsson, hátíðina með
stuttri ræðu og minntist því næst konungsins.
Var þá sungið kvæði, er Benedikt Gröndal hafði
ort. Þá sté Halldór Jónsson bankagjaldkeri f
ræðustólinn og talaði fyrir minni Islands. Minnt-
ist á ættjarðarástina, er þjóðminningardagar vor-
ir ættu að efla og auka, likti henni við móður-
hvöt, því að hún væri móðir allra sannra fram-
fara. Því meir sem menn elskuðu jörðina, því
meir gerðu menn henni til góða. Avextir ætt-
jarðarástarinnarværu auðsæir, ogþegarvér gerðum
upp reikriingssk'ap við 20. öldina, þá mætti benda
á margar breytingar til framfara, er orðið hefðu
á 19. öldinni. Magnúsi Stephensen konferensráð,
er samið hefði Eptirmæli 18. aldar mundi gefa
á að líta, ef hann gæti nú litið upp úr gröf
sinni. Fólkið væri nú miklu fleira en á i8.öld,
menn stæðust nú betur harðindi en þá, hefðu
betri húsakynni, velllðan væri almennan, allur
þrifnaður miklu meiri og mannlífið lengra, en
það væri að miklu leyti læknastéttinni að þakka.
Fólkið væri nú að vakna, það væri farið að gera
meiri kröfur til tímans. Að vísu færu þær kröf-
ur ekki allar í rétta átt, því að vér keyptum t.
d. munaðarvöru fyrir 2 milj. kr. árlega, áfengis-
kaup hefðu t. d. sexfaldazt og kaffineyzla sextug-
faldazt frá því á 18. öld. En allt miðaði þó
þetta til meiri þæginda lífsins, ef hófs væri að
eins gætt. Hlutverk 20. aldarinnar væriað koma
upp enn betri húsakynnum, taka hið gagnlega
fram yfir hið Ónauðsynlega. I fiskveiðum hefðu
orðið miklar framfarir, vér værum farnir að bera
oss betur eptir björginni úr sjónum. Landbún-
aðurinn væri að vísu illa staddur nú, en það
væru sérstök atvik, er yllu því, t. d. fjársölu-
bannið til Englands. Meðan tjársalan stóð hefð-
um vér þó getað sannfærzt um, að vörur vorar
væru einhvers virði á heimsmarkaðinum. Aríð-
andi að missa ekki móðinn, því að horfurnar
fyrir landbúnaðinn mundu batna. Þá væri iðn-
aðurinn, hann lægi allur í kaldakolihjá oss. Vér
værum þar enn á meidda Jarp og halta Grána
í samanburði við aðrar þjóðir, en nú væri raf-
magnsöld að renna upp, og þá mundi draga
saman með oss og hinum. Og í þessu efni væri
mikið eptir að vinna handa 20. öldinni. Þótt
baráttan fyrir lífinu hér á landi væri ströng, þá
væri það ekkert einkennilegt fyrir þetta land, því
að svo væri víðar, og ættjarðarástin gæti mikið
afrekað. Hún væri opt mest hjá þeim, er í
hrjóstrugu landi byggju. Benti íþvi sambandi á
Svartfjallaland (Montenegro) og ættjarðarást Svart-
fellinga, er Tyrkir hefðu aldrei getað kúgað og
hneppt í áþján, þótt margir væru um einn. Lauk
ræðu sinni með því, að oss ætti að þykja vænt
um landið, eins og skáldið (Steingr. Thorsteins-
son) kæmist að orði (í kvæði því, er sungið var
á eptir ræðunni):
Veri ást við vort land,
Æ vort einingarband.
Sú mun ættjörðu traustasta vörnin.
Þá er sungið hafði verið kvæði fyrir minni Is-
lands eptir Steingrím, hélt ungfrú Ólafía Jóhanns-
dóttir ræðu fyrir minni Islendinga erlendis, og
minntist hún þar sérstaklega Islendinga í Amer-
íku. Þótti henni vel segjast og var ræða henn-
ar all hjartnæm og einkar hlý í garð Vestur-ís-
lendinga. A eptir var leikið á horn: »Eldgamla
Isafold«.
Því næst hélt Guðmundur Björnsson héraðs-
læknir ræðu fyrir minni alþingis á þessa leið:
Heiðraða samkoma!
í austur-átt frá oss að sjá — þar sem sólin
rís — „efst á eldhrauni upp, þar sem enn þá
Öxará rennur, ofan í Almannagjá, alþingi fedr-
anna stóð“, og um pad er aldrei sagt annað en
gott eitt, en um petta þing, sem vér nú eigum og
háð er á bústað hins elzta Islendings, hinu nú-
verandi höfuðbóli landsins— um þetta vísa þing
er miklu optar talað illa, en vel, enda er ekki
öðru líkara, en að þingmennimir séu sjálfir fam-
ir að trúa því, að þeir séu eitthvað bjagaðir; ann-
að verður ekki ráðið af þeim óvirðunöfnum, sem
þeir nú í heyranda hljóði varpa hver á annan.
Þetta er nú að vlsu landsvenja, að lfta döpr-
um augum á hlutina, en í dag finnst mér eiga
betur við, að bregða út jaf venjunni. Það ætla
eg að gera, og í þess stað nota mér annan lands-
sið, sem líka er að sumra dómi þingsiður: Eg
ætla að fara í hrossakaup, selja þögn og gleymsku
aðfinnslurnar og lastið, en taka í staðinn lofið, það
sem verðugt er, en varla nokkurn tíma er látið
heyrast.
Ef vér ekki ættum þetta þing, þá mundum
vér naumast halda þjóðhátíð, hvorki á þessum
degi né öðrum; ófrjáls þjóð heldur ekki þesskon-
ai; hátíðir! Hvert sinn sem vér erum spurðir um
sannanir á því, að þjóðin sé frjáls, þá bendum
vér einmitt á þingið, alþingi Islendinga, er sem-
ur lög landsins og hefur fjárráð þess. Vér þurf-
um ekki framar að standa niðurlútir frammi fyr-
ir hnakkakertum útlending, þá er hann sér um
frelsi þessa lands; vér vörpum á hann þessu eina
orði: Alþingi, segjum honum, hvað í því felst
og látum hann bera kinnroðann af því, að vita
ekki, að vér erum frjáls þjóð og af frjálsu bergi
brotnir.
Vér eigum að vísu engan af þessum fánum,
sem hér blakta á stöngumt þjóðfáninn er enginn
til, en þingið, alþingi er frelsisfáni þjóðar-
innar.
Því er opt hreyft, að hér hafi margt gerzt til
framfara, síðan stjórnarskráin sté á land og þing-
ið fékk það gerfi á sig, sem það nú hefir. Eg
þarf ekki að benda á breytingarnar. Þær þekkja
allir, en hins er vert að minnast, að flestar hafa
þær að mestu eða öllu leyti átt rót sína að rekja
til þingsins. Menn hafa líka smávanizt því, að
þingið annist allar framfarir og þess vegna er
svo komið, að öllum áhyggjum er á það varpað.
Viðkvæðið er nú orðið ávallt hið sama, ef eitt-
hvað hallast á: þingið — þingið verður að hlaupa
undir baaga. Þar er allt traurt þjóðarinnar.
I gamla daga voru menn að basla við, að
lifa og deyja „upp á kongsins náð“ og þótti löð-
urmannlegt; nú lifa menn og látast upp á þings-
ins náð, og þykir sæmilegt. Ávallt er þingsins
leitað, ef eitthvað á að færa í lag út við sjóinn
eða upp í sveitinni; ef bóndinn býðst til að grafa
skurð í mýrinni, þá fær hann óðar styrk eða lán
hjá þinginu; ef einhver vill fara að eignast skip,
þá er honum líka lánað; ef eitthvert hérað lands-
ins ræðst í að koma upp skólakríli eða spítala-
holu — óðar leggur þingið sinn skert til. Núvill
einhver sigla til þess að læra — að búa, róa,
strokka, eða því um líkt. — Það held eg, að
þeir fái styrk. Mér er sagt, að nú sæki einn um
styrk til utanferðar til þess að „fullkomna sig“ í
því, að—geravið saumamaskínur; og annar svona
rétt blátt áfram um styrk til þess að sigla: hann
þykist líklega ekki maður með mönnum, fyr en
hann er orðinn „sigldur".
Nú vil eg ekki segja meira, en satt er, ekki
leyna því, að þrátt fyrir öll framfarafyrirtæki þings-
ins, þrátt fyrir öll lánin og styrkina, þá er þjóð-
in alt annað en vel stödd; það er eins og enn
hafi ekki verið nein blessun i búskapnum. En í
því lýsir sér bezt hið mikla traust, sem
þjóðin ber til þingsins, að engum kemur tíl
hugar, að kenna pví að neinu leyti um
óstandið í landinu. Þvert og öfugt: mennhrópa
nú í neyðinni hærra en nókkru sinni áður á þings-
ins hjálp. Og satt er það líka; það er ekki þing-
inu að kenna, þó að framfaraviðleitni einstakra
manna og heilla héraða hafi verið smáskorin og
pfursjaldan borið á nokkru því í framfaraátt, er
lifað hafi, viljað og orkað að lifa „upp á sínar
eigin spítur". Þjóðin í heild sinni á sök á þessu;
hún .verður að bera þennan harm sir.n í hljóði og lifa
við þá von, að henni megi auðnast að eignast menn
— vitra, stórhuga og þrautgóða menn, er unnið
geti atvinnuvegum þessa lands annað eins gagn,
eins og Jón Sigurðsson og félagar hans unnu
frelsi þess.
Til þess erum vér komnir hingað, að glæða
vonirnar og herða hugann, en líka til að minnast