Þjóðólfur - 17.11.1899, Blaðsíða 2

2l8
fátæklingarnir eigum að læra það aföðrum þjóð-
um að gera oss hann sem arðsamastan og hugsa
oss vel um, þegar um það er að ræða að
láta hann af hendi um marga ára tugi.
Til þess eru 3 vegir: 1. að hafa sjálfur not
hans eins og hingað til, þannig að landsjóður og
landsbankinn hafi hagnaðinn af honum. 2. að
selja hann hlutafélagsbanka fyrir eitthvert visst
árlegt gjald. 3. að fá hann í hendur hlutafélags-
banka gegn því, að vér sjálfir, stjórn vor og þing
stjórni þeim banka að öllu leyti.
Svo lengi sem vér skoðum oss sem sérstaka
þjóð og gerum þær kröfur að stjórna vorum sér-
stöku málum sjálfir, svo lengi eigum vér sjálfir að
hafa öll not óskert af því, sem vér eigum sjálfir.
Vér stjórnum ekki lengur sjálfir sérstökum mál-
um vorum, þegar vér förum að taka Dani, Engla
eða Norðmenn eða Svía inn í fjármálastjórn vora.
Það er skrípanafn að kalla það þjóðbanka fyrir
Island eða Islandsbanka (!!), sem hefur helming
af stjórn sinni kosna af útlendingum og Z3/IS hluta
at starfsfé sínu erlendis. Þeir sem eru á-
kaflega hrifnir af þessum stóra banka hafa ef-
laust þá skoðun, að vér hljótum að, »dependera«
af Dönum, getum ekki staðizt án þeirra styrks
og liðsinnis, séum ekki færir að hafa fjármálvor
á hendi eða ráða þeim sjálfir, og þurfum því
fjárráðamenn, séum komnir svo á hausinn í efna-
legu tilliti, að vér getum aldrei rétt við af eigin
ramleik, og megum þakka fyrir að geta selt oss
og þennan horskika, sem vér búum á, einhverj-
im útlendingum, er vilji vera svo náðugir að
sletta einhverju í oss að eta sem leiguliðum eða
daglaunamönnum. Þetta er skoðun fyrir sig,
sem virðist vera farin að teygja höfuðið hér upp
úr moldinni á síðari árum. A fyrri tímum sáu
menn ekki önnur úrræði en að »lifa og deyja
upp á kóngsins náð«, og fannst það ekkert óvið-
kunnanlegt. Nú fer nokkuð á sömu leið. Nú
þykjast menn ómögulega geta staðið lengur á
eigin fótum eða gert nokkurn skapaðan hlut til
að hjálpa oss sjálfir áfram. Nú eiga útlending-
ar og útlendir peningar að gera allt, umsteypa
öllu, innleiða nýja og betri tíð, en um leið lát-
ið í veðri vaka, að vér smælingjarnir verðum
hinir drottnandi yfir þessu öllu saman, höfum
útlendingana og útlendu peningana í vorri þjón-
ustu. Þetta er >auðvitað gert til þess að gylla,
en er hreinasta svikagylling og stór misskilning-
ur eða bláber heimska, eins og liggur í augum
uppi. Þetta verður einmitt þverófugt: vér þessar
fáu hræður, verðum þjónarnir, þrælarnir og þökk-
um fyrir að fá að hirða mola þá, sem detta af
borðum drottnanna, hinna auðugu útlendinga,
sem nógu mikið fé hafa í höndum til að gera
oss að ósjálfstæðum ræflum. Þá verður setinn
Svarfaðardalurinn.
En er þessu í raun og veru þannig háttað.
Þurfum vér að »dependera« at Dönum eða öðr-
umvútlendingum í fjármálum vorum. Vér segj-
um nei og aptur nei. Vér getum staðið á eig-
in fótum og eigum að gera það bæði í fjármál-
um og öðru, þrátt fyrir allan barlóm og volæð-
isprédikanir, sem verið er að hamra inn í þjóð-
ina til að gera hana óánægða, ósjálfstæðaog kjark-
lausa. Og að því er þetta margnefnda bankamál
snertir, þá er enginn sá voði fyrir dyrum, ervér
getum ekki afstýrt af eigin ramleik án þess að
knékrjúpa Dönum eða öðrum útlendingum. Vér
getum það beinlínis með því að byggja framveg-
is á þeim bankagrundvelli, sem lagður er með
bankalögunum 1885. Það er, fyrsti vegurinn,sem
bent var á áðan, sem vér eigum að ganga: að
byggja á því sem vér höfum. Þótt landsbankinn
væri lítill í fyrstu, hefði aðeins V2 miljón kr. í
starfsfé, þá reyndist þó það fé, sem hann hafði
ásamt sparisjóðnum, svo nægilegt fyrstu 10 árin,
áð ekkí þurfti að neita lánum fyrir þá sök. Eng-
ar kvartanir komu fram til stjórnar eða þings
né á þingi um fjárskort í bankanum fram að
1897, enda var það fyrst vorið 1898, að bankinn
fór að takmarka útlán sín fyrir fjárskorts sakir
að verulegum mun. Af þessari reynslu, sem
fengin er virðist mega ætla, að viðbót sú 1,200,
000 kr., sem stjórn og þing ætlar bankanum með
stofnun veðdeildarinnar muni nægja viðskiptum
Islands og fyrirtækjum þess næstu 10 árin, eða
að minnsta kosti meðan þjóð og þing eru að
koma sér niður á því, hvernig heppilegast sé að
koma bankamálum vorum svo fyrir, að sjálfstæði
voru og hagsmunum sé ekki nein hætta búin.
En það er vonandi, að þingið taki aldrei til
þeirra örþrifráða að varpa fjármálunum, peninga-
málum landsins, fyrir fæturna á dönskn auðmanna-
fyrirtæki.
Sízt skal því neitað, að ekki megi stjórn
landsbankinn sitthvað til foráttu finna, en stjórn
vor og þing á þá sök á því að kippa slíku ekki
1 lag, þar sem bankinn og öll stjórn hans er
þeim algerlega háð. Einkum hefur bólað á all-
mikilli óánægju hjá einstökum mönnum yfir banka-
stjóranum og getur vel verið, að sumt af þeim
umkvörtunum sé á rökum byggt. Vér vilj-
um ekki dæma um það. En þótt svo
komi fyrir, að einhver bankastjóri sé ekki
starfa sínum vaxinn — og það verður ltklega
seint fundinn sá er ölluin líki — þá er naumast
rétt að áfella stofnunina sjálfa eða spilla fyrir
henni á allan hátt sakir þess. Þann mikla kost
hefur stjórn landsbankans optast haít að vera
hyggin og gætin, og ber það þess vott, hve litlu
fé bankinn hetur tapað þau þrettán ár, sem hann
hefur starfað.
Það er lyndiseinkunn vor Islendinga að vera
aðfinningasamir, fljótráðir en þollitlir. Yms fyr-
irtæki vor sýna þetta: verzlunarfélög, síldveiða-
félög o. s. trv. Þessar lyndiseinkunnir hafa án efa
gefið þessu hlutabankafyrirtæki vind í seglin, og
svo hitt, að þá er menn heyra svo mikla peninga
nefnda, þá stíga þær tölur fólki til höfuðsins, og
það hyggur að þetta verði nokkurs konar náma,
sem allir geti grafið í og ausið úr eptir vild. Og
þarf ekki að leiða rök að, hversu sllkar hugmynd-
ir eru öfugar og fjarri öllum sanni.
Menn mega ekki af nýjungagirni eða í hugs-
unarleysi hlaupa út í einhverjar gönur, og sjá ekki
fótum sínum forráð, fyr en þeir eru komnir á
höfuðið ofan 1 fenið. En þá er um seinan að
snúa við, er menn geta hvergi hrært sig. Hin
mikla peningasótt og lánagræðgi verður að hafa
einhver takmörk; það kemur einhverntíma að
skuldadögunum, að því, að reikningarnir verða
gerðir upp. Og fögnuður þeirra, sem hæst hafa
hrópað og mest hafa drukkið úr lána-lindindinni
verður þá ef til vill nokkru minni á þeim reikn-
ingsskapardegi. Og þegar »stóri bankinn« er bú-
inn að taka mestan hluta af fasteignum landsins
og bændurnir íslenzku orðnir leiguliðar þessara
útlefidu burgeisa, fer almúganum sjálfsagt að vegna
vel, því að hann losnar þá alveg af sjáltu sér við
allar sjálfstæðis- og sjálfstjórnargrillur, þá er Dan-
ir verða hér allt í öllu, og leggja peninga til alls,
en almúgadrengirnir ganga í herþjónustu og fá
gyllta snúru á^húfuna, og ef til vill gyllta hnappa
á treyjuna, því að þá er gullöldin komin, og eng-
inn íslenzkur jarðeigandi til í landinu, allir orðnir
leiguliðar og vinnumenn peningamannanna góðu,
sem voru svo »náðugir« að gera landið að danskri
lijáleigu með skildingunum sinum, samkvtémt ósk
hinna margvísu fslertzku þjóðfulltrúá og hinna
spöku fylgifiska þeiira, er allir féllu á kné og
kengbeygðu sig fyrir hinum máttuga guði Plút-
usi, er þeir töldu einn megnugan að leysa þá úr
læðingi peningaleysis og volæðis, því að það er
guðlast og heiðinn hugsunarháttur, að trúa nokk-
uð á mátt sinn og megin á þessum tímum. En
að trúa á aðra, varpa allri sinni áhyggju upp á
hina stt rkari, hina auðugri, útlendu mennina, það
er hin eina rétta trú, og sá vegur, er til lífsins
leiðir. Svona eru kenningar íslenzku fjármála-
fræðinganna, spekinganna, sem blindir eru á öðru
auganu. En það telja margir vizkumerki.
Vér höfum orðið nokkuð langorðir um rnál
þetta, at því að það er svo alvarlegt, svo íhug-
unarvert. Það er ef til vill einhver sú skæðasta
og geigvænlegasta atrenna, sem gerð hefur verið
til að binda oss á óleysanlegan, órjúfanlegim
klafa við Danmörku, því að það er auðsætt, að
þá er íjármál landsins eru komin í danskar hend-
ur, þá er allt farið. Það þarf ekki að tryggja
hnútana úr því. Þeir verða nógu fast reyrðir.
En atrennan er einkum skæð vegna þess, að hún
er gerð undir yfirskini ósérplægninnar, undir því
yfirskini að koma Islandi upp, en einkum sakir
þess, að í gullinu glamrar á bak við. - Þar er
fundin veika hliðin á oss Islendingum, og frá
þeirri hlið veitir létt að sækja oss, því að flestir
erum vér fátækir og höfum lítið af hinum þétta
leir. Og margur fer að vona, að hann fái að
njóta einhvers góðs af þessu fé, það verði til að
rétta við hag hans, þótt svo verði alls ekki og
geti ekki orðið, frekar en hann getur gert sér
vonir um hjá innlendri stofnun. En sjónhverf-
ingarnaroglofgerðarrollurnar um miljónirnarhleypa
vímu í fólkið. Og forkólfarnir treysta því, að
meðalið hrífi, því að það reynist víðasthvar á-
hrifameira en allt annað. Og svo á að hleypa
öllu þessu máli upp, sem aðalmáli við næstu
kosningar, af því að Hafnarstjórnarmenn (Valtý-
ingar) gátu fengið nokkra heimastjórnarmenn f
lið með sér í því á síðasta þingi. Valtýingar
hugsa sér því að fljóta á því við næstu kosning-
ar og smella svo bankamálinu samhliða Valtýsk-
unni á íslenzku þjóðina. Það eru launráð, sem
kjósendur verða að athuga f tfma. Og þeir
ættu því jafnframt sem þeir hrinda Valtýingnm
frá kosningum, að krefjast þess, að þeir heima-
stjórnarmenn, er sýndu sig þessu bankamáli fylgj-
andi d síðasta þingi, hyrfu frá því. Kjósendur
verða að beita rólegri íhugun einmitt við þetta
mál og athuga hvert það stefnir, því annars liggja
þeir flatir fyrir því, sakir þess að það er sett í
samband við þetta skæða vald — peningana —
er umhverft getur sannfæringu manna á svipstundu,
eins og dæmin sanna. Látið því ekki hugsunar-
lausa glamrara, eða fjárþurfa óreiðumenn villa
yður sjónir með staðlausum orðaflaum og gylling-
um um ágæti þessa máls. En það þarf töluvert
þrek hjá öllum þorra manna til að vinda af
sér jafn kænlega smíðaðan fjötur og álitlegan
sýnum í fljótu bragði. En það þrek ættu Islend-
ingar að sýna við næstu kosningar. Það sýndi,
að þeir væru ekki aldauða enn eða ættlerar einir.
Svar til bins ónefnda prests
í Árnessýslu
frá séra
Eggrert Pálssyni á Breiðabólstað.
í 26.—31. tölublaði Fjallkonunnar þ. á. hefur
einhver ónefndur prestur úr Arnessýslu skrifað all-
langa grein með fyrirsögninni:, „Enn um launakjör
presta". — Aðalþættirnir í þeirri grein eru bannlýs-
ing, byggð á orðum séra Janson, yfir fríkirkjuhug-
myndinni og harmagrátur örbirgðarinnar yfir laun-
um og launakjörum prestanna hér á landi. En allra
síðast í grein sinni hefur höfundurinn, líklega til að
gera samsuðu sína sætari og bragðbetri fyrir les-
endur sína, skotið inn rangfærslu á orðum mínum
á kjörfundinum á Stórólfshvoh síðastl. vor ásamt
nokkrum persónulegum hnútum.
Hver sem les í Þjóðólfi nr. 30. þ. á. orð þau,
sem höfð eru eptir mér á kjörfundinum þessu við-
víkjandi, og sem eg fyllilega kannast við, að séu rétt
hermd og aptur á móti niðurlag greinarinnar hjá
hinum ónefnda höfundi, honum gétur eigi dulizt, að
hér er um allmikla rangfærslu að ræða óafvitandi
eða vísvitandi, þótt hvorttveggja sje jafnóskiljanlegt.
Það er óskiljanlegt, að rangfærslan sé oafvitandi
gerð, þar eð maðurinn virðist hafaj) töluvert álit á
greind sinni og gáfum, eins og hann líka sjálfsagt
má, og það er óskiljanlegt, að hún sé vísvitandi
gerð, þar sem maðurinn er prestur, og líklega vel
metinn prestur, sem mundi telja útursnúning og
rangfærslu óviðeigandi hjá öðrum, allra helzt, þar
sem það er gert svona að ástæðulausu og að fyrra