Þjóðólfur - 11.12.1900, Qupperneq 1

ÞJOÐOLFUR.
52. árg.
Reykjavík, þriðjudaginn 11. desember 1900.
Nr. 57.
Biðjið ætíðum
OTTO MÖNSTEDS
sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað hina beztu vöru
og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
Þjóðólfur kemur út
þrisvar enn til jólanna 14. 18.
og 21. desember.
Bókmen nti r.
Æósebækurnar í Ijósi hinna vísindalegu bihlíurann-
sókna. Eptir Jón Helgason prestaskólakennara.
(Sérprentun úr Tímariti bókmenntafélagsins) 56
bls. 8™.
Ritgerð þessi er nýung 1 bókmenntum vorum
á svæði hinnar vísindalegu guðfræði, sem hing-
að til hafa verið harla fáskrúðugar og lítilsháttar.
Vísindaleg rannsókn á biblíunni hefur naumast
verið nefnd hér á nafn; það hefur ekki mátt
hreyfa við þeirri grein guðfræðinnar, því að guð-
fræðingamir íslenzku munu hafa óttast, að biblíu-
byggingin hryndi í grunn niður, ef hróflað væri
Jiar við hinum minnsta steini, ef nokkur vafiværi
vakinn um það, að öll ritningin væri ekki bein-
línis innblásin af guði, og því öll jafnheilög, jafná-
reiðanleg og jafnóskeikul í öllum atriðum. Höf.
þessarar ritgerðar á því þakkir skilið, að hann
hefur haft þrek og djörfung til að brjóta ísinn í
þessu efni, og »gefa«, eins og hann segir sjálfur
»almenningi færi á að kynnast Iítilsháttar einu því
starfi 1 heimi vísindanna, sem á sfðasta manns-
aldri hefur hvað mest verið rætt og ritað um
innan heimsbókmenntanna, en það er starf hinna
svonefndu »hærri biblíurannsókna« eða hin vís-
indalega sögulega rannsókn hinna helgu rita gamla
testamentisins, sem opt er kennd við dr. J. Well-
hausen háskólakennara í Göttingen«.
Höf. ritar ekki um hið trúfræðilega gildi
Mósebókanna í þessari ritgerð, heldur að eins um
bækur þessar trá bókmenntasögulegu sjónarmiði.
Rannsakar hann fyrst, hver muni vera höfundur
Mósebókanna, og kollvarpar þeirri gömlu skoð-
un, að Móse hafi ritað þær, hann sé hvorki né
geti verið höfundur þeirra, og færir til þess ýms
ómótmælanleg rök. Því næst athugar hann, hvern-
ig bækur þessar séu til orðnar, og kemst að þeirri
niðurstöðu, að þær séu ekki sjálfstætt sagnarit,
heldur samsteypa eldri rita, sem aðalhöfundur
Jieirra eða safnandi hafi tekið upp óbreytt að
mestu, án þess að rýma burtu ósamkvæmni og
missögnum í þessum sérstöku ritum, er hann hafði
fyrir sér, og kennir höf. það ekki klaufaskap eða
misgáning safnandans, heldur sagnaritunaraðferð
þeirri, er hann hafi fylgt, og tíðkazt hafi á Aust-
urlöndum í þá daga: að taka upp heimildirnar
orðréttar, kafla fyrir kafla og vers fyrir vers, án
þess að breyta nokkru. Slðast rannsakar höf. rit-
gerðarinnar, hvenær Mósebækurnar séu ritaðar,
og kemst að þeirri niðurstöðu, að í þeirri mynd,
sem vér höfum þær nú, séuþær ekki fram komn-
ar í heimi bókmenntanna fyr en um miðbik 5.
aldar f. Kr.
Þetta er þá aðalniðurstaða sú, sem höf. kemst
að við rannsóknir sínar, en hér er ekki rúm til
að skýra nánar frá einstökum dæmum, er hann
tekur til að sanna mál sitt. Menn verða að lesa
ritgerðina sjálfir og athuga ástæður höf., er flest-
um munu virðast full veigamiklar til að hnekkja
algerlega hinni eldri skoðun á Mósebókunum 1
þeim atriðum, er höf. tekur til umræðu. Það
€r heldur ekki til neins að ætla sér að bæla slík-
ar rannsóknir niður, annaðhvort með þögn eða
þráa, miklu skynsamlegra og réttara að viður-
kenna það, sem ekki verður móti mælt eptir orð-
um sjálfrar ritningarinnar. Grundvöllur sá, sem
trú vor byggist á, þarf ekki að haggast, þótt sýnt
sé fram á, að byggingin sé ekki öll reist af drottni
sjálfum, heldur af ófullkomnum verkamönnum, er
hvorki voru óskeikulir né fullkomlega færir um
að leysa starfið svo af hendi, að fullkomlega lýta-
laust og samræmilegt (harmoniskt) yrði. Og hvað
»innblásturinn« snertir, þá má með eins miklum
rétti segja, að frægustu listamenn og spekingar
á öllum tímum hafi verið »innblásnir af guðs
anda« og skapað verk sín undir þeim áhrifum,
engu slður en höfundar biblíunnar. — Það er
kunnugt, að prestaskólakennari Jón Helgason hef-
ur sætt átölum af hálfu sumra kredduguðfræðinga
fyrir það, að hann hefur bent á ýmsa ófullkom-
leika og missagnir í frásögn ritningarinnar, en
þeir munu samt vera fleiri — og verða eflaust
enn fleiri eptirleiðis — er kunna honum þakkir
fyrir, að hann hefur þorað að tala, þá er aðrir
þögðu, ekki álitið rétt að þegja um þær misfell-
ur, sem bæði sérhverjum hugsandi guðfræðing og
hverjum skynsömum, athugasömum alþýðumanni
lá í augum uppi. Staða höf. sem kennara presta-
efna vorra er auk þ jss næg trygging fyrir því, að
hann fari ekki lengra, en hæfilegt er, enda mun
enginn með réttu geta borið honum á brýn, að
hann hafi gert það, hvorki í ræðu eða riti, því
að hann mun vera áhugamikill trúmaður, sem
hann á kyn til. En þótt hann hafi dálítið los-
að íslenzku prestastéttina úr »sálartjóðri« hennar
og veitt henni ofurlítið meira svigrúm í kenninga-
frelsi en fyr, þá var naumast vanþörf á því, enda
munu allir áhugamiklir, hugsandi kennimenn ís-
lenzku kirkjunnar vera honum þakklátir fyrir þá
rýmkun. Og kirkjan hér verður naumast valtari
á fótum fyrir þ a ð .
Markúsar guðsþiall. f nýrn þýdingu eþtir frum-
textanum. Reykjavík. Hid islenzka bibltufélag.
63 bls. 16 5£.
Smákver þetta er bráðabirgðarsýnishorn af
hinni nýju biblíuþýðingu, er biblíufélagið lætur
gera. í fyrra kom sýnishorn af x. Mósebók. Þá
er þýðingu allrar biblíunnar er lokið, sem taka
mun mjög langan tíma, mun hugmyndin vera sú,
að hið mikla brezka biblíufélag gefi út nýja og
vandaða útgáfu biblíunnar eptir þessari endur-
skoðuðu þýðingu. Við þessa þýðingu er farið
eptir gríska textanum á nýja testamentinu, sem
fylgt er í ensku biblíuþýðingunni nýju, en hann
er ekki alveg samhljóða Tischendorf. Af sýnis-
horni þessu má sjá, að mikill munur er á því
og hinni eldri þýðingu, og frumtextinn betur
þræddur. Þessi þýðing er þvf nákvæmari en hin,
og málið yfirleitt mun betra. En til þess að skrifa
rækilegan ritdóm um sýnishorn þetta þyrfti að
bera það saman orði til orðs við frumtextann og
jafnframt við eldri þýðinguna, til þess að geta
rnetið yfirburði þessarar yfir hina. En öllu slíku
verður hér að sleppa. Að eins viljum vér geta
þess, að við fljótan yfirlestur höfum vér orðið var-
ir við nokkur orðatiltæki, sem oss þykja ekki sem
viðkunnanlegust. Vér tökum t. d að »smakka
d au ð a nn«! á bls. 31. Þetta stendur einnigíeldri
þýðingunni og því hefur ekki verið breytt. Þótt
»smakka« sé rétt þýðing á gríska orðinu í þessu
sambandi, þá er orð þetta bæði tiltölulega nýtt
í málinu, finnst ekki 1 fornritum og er óviðkunnan-
legt, sérstaklega í þessu sambandi, eptir þeirri
merkingu, sem 1 þvl liggur. Þýðandinn þurfti
heldur ekki að vera hér í vandræðum með betra
orð og víkja þó ekki frá frumtextanum. Hann
hefði ekki þurft annað en setja »bergja« fyrir
»smakka«. Orðið »bergja« er fornt og kemur
allvíða fyrir í fornritum (t. d. í Eyrbyggju) með
þágufalli. þar á meðal einmitt setningin: »bergja
dauða* (o: deyja) í Postulasögum og Flateyjarbók.
Hefði það verið miklu viðkunnanlegra í þessu
sambandi, en orðið »smakka« og auk þess hár-
rétt þýðing af gríska textanum í »Mark. 9,1«. Á
bls. n er orðatiltækið að »lastmæla gegn
heilögum anda«. Eldri þýðingin hefur að
»tala lastmæli gegn heil. anda« og er það betra,
fyrst og fremst sakir þess, að sögnin að »last-
mæla« mun harla ótíð í fornri og nýrri íslenzku,
þótt hún sé rétt mynduð (sbr. nafnorðið »lastmæli«)
og setningarsambandið slastmæla gegn einhverj-
um« tæpast rétt (betra: lastmæla »einhverjum«,
sbr. ámæla, illmæla e-m). En forsetningin »gegn«
mun hér sett vegna gríska textans (»eis to« o. s.
frv). Sögnin »lastmæla« er llka út af fyrir sig
ekki heppileg í þessu sambandi. Það liggur
meira í gríska orðinu »blasfemein«, heldur en í
orðinu lastmæla, sem táknar fremur álas, róg, ó-
hróður (á ensku slander, á þýzku Verleumdung)
heldur en móðgun, illmæli, ókvæðisorð. Hér
hefði oss þótt betur eiga við: »hver sem illmæl-
ir heilögum anda, eða »mælir ókvæðisorð um
heil. anda eða »gegn« h. a. Vér ætlum.að það
væri ekki ofsterklega til orða tekið eptir frum-
textanum. En þótt »lastmæla« sé ef til vill hæfi-
lega sterkt orð á þessum stað, þá er orðið »last-
mæli« á bls. 56 alltof veikt og enda beinlínis
rangt. Þar fellur það alveg máttlaust niður. »Þér
hafið heyrt lastmælið«, segir æzti presturinn, þá
er Kristur segist vera sonur guðs. Þarna er »last-