Þjóðólfur - 18.12.1900, Blaðsíða 2

228
þess, að löggjafarmálin þarf yfirráðanauturinn eigi
að fá að láni frá íslenzka ráðaneytinu. — Bæði
lögin og frumvörpin eru prentuð. — Og hann
getur einnig gefið ráð í öðrum málum, ef vijl, án
þess Islandsráðgjafi vissi af því. Alit sitt gæfi
hann auðvitað einhverjum hinna dönsku ráðgjafa
t. a. m, dómsmálaráðgjafanum. Hann segði svo
álit s i 11 í ríkisráðinu um íslenzk mál, er honum
þætti þess þurfa, og það gæti eytt þeim málum,
er það vildi.
Af þessu er það augljóst, að vald deildar-
forstjórans hlýtur eigi að verða að engu, þótt val-
týskan kæmist á.
Þá er annað stórvægilegt atriði, sem menn
hafa alls eigi athugað á Islandi, en þurfa þó að at-
huga, og skal eg því skýra frá því: Ef valtýsk-
an kæmist á og valtýski ráðgjafinn færi á þing,
þá yrði nefndur annar ráðgjafi fyrir Island til þess
að vera hér við hlið konungi á meðan hinn upp-
haflegi ráðgjafi væri heima á Islandi. Til þessa
yrði að sjálfsögðu nefndur einhver hinna dönsku
ráðherra t. a. m, dómsmálaráðherrann. A með-
an hinn ráðgjafinn væri á Islandi, í raun réttri
eins og sendiherra, en eigi sem ráðherra, gæti sá,
er settur væri ráðherra, gert ýmislegt, ef hann
vildi og svo bæri undir, á meðan hinn væri fjar-
verandi. Þetta ættu heimastjórnarmenn að athuga
sérstaklega og að hver þingbundinn konungur
verður jafnan að hafa ráðgjafa við hliðina á sér.
Þingbundinn konungur getur eigi framkvæmt
neina stjórnarathöfn, hvorki smáa né stóra, á lög-
legan hátt, nema í sameiningu við ráðgjafa. Jón
Sigurðsson ætlaðist líka til þess, að Island ætti
fulltrúa eða ráðgjafa í Kaupmannahöfn til þess
að gæta hags Islands með konungi.
Dr. V. Guðmundsson hefur eigi skýrt satt né
rétt frá valtýskunni, þótt eg hafi skorað á hann
að gera það. Hann hefur þagað yfir öllum ó-
kostunum, og reynt meira að segja að breiða yf-
ir þá, eins og hægt var. Þetía hefði hann eigi
átt að gera. Nú sækir hann málið fast, bæði
hér í Danmörku og á Islandi, bæði leynt og
ljóst; og hef eg áður minnst á aðferð hans. Öll
von er úti um, að hann muni skýra rétt frá mál-
inu, og hann hefur neytt mig til að skýra frá
þessu, þvf íslecdingar þurftu að þekkja þetta.
Islendingar ráða því algerlega sjálfir, hvort
þeir trúa betur dr. V. Guðmundssyni eða mér í
þessu máii. A það get eg engin áhrif haft, en
dr. V. G. töluverð, af því að hann er þingmað-
ur. En eg vil nú biðja alla góða menn, sem
bera einhverja rækt til Islands, að lesa nú upp
allar þær ritgerðir, sem við dr. V. G. höfum rit-
að um stjórnarskjpunarmálið, hann í Eimreiðina
og Isafold, og nú síðast í Fjallkonuna (takið Arn-
argreinina í nr. 41 með), eg í Austra, bækling
minn um stjórnarskipunarmálið og um fyrstuupp-
gjöf íslendinga á^frelsi þeirra í Tímariti Bók-
menntafélagsins, og finnið svo sjálfir, hvort yður
þykir líklegra til heilla fyrir Island.
Valtýskan átti erindi, en það ætlunarverk er
hún búin að leysa. — Ef til vill minnist eg á
það öðru sinni. — Nú á hún ekkert eptir, nema
að ganga til hvíldar, nema því að eins, að hún
eigi að verða Islandi að óhamingju og landsmönn-
um til háðungar, en það ættu íslendingar eigi að
leyfa. Er þeim vorkunnarlaust að skilja nú
valtýskuna.
11. nóv. 1900.
Bogi Th. Melsteð.
,StíveIaði hötturinn*
eða ,Blaðamanna‘-stafsetningin.
Smákaflar úr firirlestri
eftir
Bj'órn M. Olsen.
IV.
Sumir eru þeir á meðal vor, sem gera sjer
leik til þesS að brjóta bág bæði við ritvenjU
og framburð með því að nota í ritum slnum
gamlar og löngu úreltar orðmindir. Jeg get ekki
annað en kallað slíkt sjervisku og smekkleisi.
Mál þeirra manna, sem best hafa ritað íslensku
á þessari öld, svo sem Konráðs Gíslasonar, er
eðlilegt nútíðarmál, laust við alt tomeskjutildur.
Þeir sem leggja alvarlega stund á móðúrmálið
okkar og filgja breitingum þess frá elstu tímum
alt niður til vorra tíma, munu komast að raun
um, að breitingar þær, sem málið hefur orðið
firir, eru skiljanlegar og eðlilegar, og fá virðingu
firir nútíðarmáli, því máli, sem móðir okkar kendi
okkur að tala, því að það er að sumu leití míkra
og handhægra enn fornmálið, og alt eins fagurt,
ef vel er á haldið. Auk þess er sá annmarki
á þessum fornirðum, að þau eru óskiljanleg al-
þíðu manna, enn menn rita þó til þess að aðr-
ir skilji.
Þessar smekkleisur, forneskj usletturnar,
eru á hverju strái í kverinu. Jeg tek að eins
örfá dæmi: á 2. bls. einni í 2. dálki »aufúsa«,
»aukvisi« (í fornr. kemur firir ökkvisi og
ökvisi, og mindin örkvisí, sem nú er tíðkuð,
kemur firir í handritum frá 17. öld), »auvirða«.
sauvirð ilegur«, »auvisli« (o: usli), — enn-
fremur:
»fatrast«. Svo vill B. J. rita, enn telur
fatast rangt (t. d. f. sund). Orðin eru bæði
rammlslensk og standast á eins ogt. d. glamma
og glamra, klífa (klifa) og klifra. Ef
nokkuð er, þá er fatast upphaflegra og fatrast
leitt af því, þó að fatast komi ekki firir f
fornritum.
»Gásir«. Nú er þessi bær við Eijafjörð alt-
af kallaður Gæsir, og er sú mind rjettari og
nær hinni fornu fleirtölumind orðsins gás held-
ur enn Gæsir. Jeg tala nú ekki um, hve miklu
Gæsir er smekklegra og fallegra bæjarnafn
enn Gásir! Og þó að mindin Gásir eðaGás-
ar kunni að finnast í fornritum, þá er það ekki
eftirbreitnisverðara enn t. d. Nesjar, sem líka
kemur firir í fornritum (Hkr. Ól. h. 44. k., útg.
Ungers 250. bls.) 'og B. J. telur ranga mind (f.
Nes).
»hindri« (o: síðari eða næsti, »ens hindra
dags« = næsta dag). Orð þetta nú alveg úrelt
og óþarft 1 málinu.
»lífspund«. Svo vill B. J. ritg firir llsi-
pund eða líspund. Þó að það geti verið
fróðlegt að vita, að líspund er upphaflega s. s.
lífskt (o: líflenskt) pund, þá er það meira enn
meðalsjerviska að taka upp ritháttinn 1 í f s p u n d (I),
sem auk þess er villandi (flestir munu skilja firri
lið orðsins sem eignarfall af 1 í f). Annars kemur
mindin líspund firir 1 fornritum.
„Rey kj aví k‘‘ eptir mag. Ben.
Gröndal.
Eg ætla ekki að semja neina »grein-d«
(o: kritik) eða gagnrýnisdóm um Gröndal eða
þessa gersemisritgerð hans. En kæra kveðju
eiga þessar flýtislínur að færa kempunni —jafnt
fyrir gallana sem gullið! Svona mála eg, er sagt,
að meistari Rafael hafi ritað vini sínum, og dreg-
ið neðanmáls dálftinn spotta af »réttri« línu, frí-
hendis. Svona málar meistarinn í elli sinni! Og
svona var og er hún Reykjavík í skuggsjá hins
síunga gamla Gröndals. Margur mun buga
góðú að nafni hans og niðjum fyrir vikið. Væri
eg Reykjavík slæi eg upp stórveizlu og leiddi
öldung Islands skálda til öndvegis á 1. degi 20.
aldarinnar, ef ekki á »gamla klúbbnum*, þá samt
í xöndvegi kastalans«, sem þó »nú séguðsmað-
ur« (eins og karlinn kvað við LoptPálsson bisk-
ups um föður hans) þætti forðum allmikið verald-
arbarn, meðan hin fornu goðin stóðu þar enn á
stöllum. — Reykjavík! Reykjavfk! Hver ósköp
hefurðu að þakka! Hefurðu kysst karlinn fyrir?—
»Hver mundi hafa hugsað það,
himneska dýrð að treyjan fengi,
simpil lóðstreyja, eptir að
útanskotuð hún var svo lengi?« —
— Því það er óneitanlegt, að margt og mikið
»simpilt« hefur fylgt og fylgir R., en hvernig fer
hinn sanni listamaður — ekki realistinn, held-
ur s a n n i listamaðurinn, andans og hjartans —
mikilmennið með það »simpla?« Það skal eg
segja ykkur, börn: Hann fer með það eins og
ærin við lambið, móðirin við barnið, ærin karr-
ar, móðirin laugar, og ekkert óhreint eða simp-
ilt sést, þó realistinn með vissum sanni standi á
sfnu svari og segi: »lamb og barn er og verðUr
svínastía samt. því hver organismi er ekki ann-
að en áburðar-fabrika«.— Reykjavfk ! ReykjavíkL
kanntu að lesa ? kanntu að gleðjast? kanntu að
þak ka? Svona hamhleypu eignast þú ekki áöldinni
sem kemur !Vittu til! Hver aldur á s í n börn og
sín einkenni. Eflaust eignast hún meiri ogmekt-
ugri tamda gæðinga listanna, en trauðla hans
maka, ótamda. Og eg er hér að vegsama hina
ótömdu, villtu og trylltu list andans, sem »aldrei
þekkti bönd«. Það er fimbulfamb, að vísu, sem
eg hér hripa á pappíriun. — »Ceres« er að fara
og segir: geturð’ ekki kvikað! Það er ekkert
hversdagslof: eða haldið þið eg þekki ekki handa-
hlaup og hundasund, eins hjá Gröndal, sem
sjálfum mér? Eg bersjálfur sjöfjórðungapott
af syndum og yfirtroðslum gegn tízkunnar tamda
tignarvaldi og listanna lögbundna leirburði. »Eg
vil ekki vera hér, ef eg á að búa saman við tóma
engla!« sagði maður meinlega skyldur þeim
skáldmæring, sem nú situr fyrir minni ádrykkju.
Það er rétt: af manneskjum enda misjöfnum, höf-
um við flestir mest að segja, en um englana
vitum við mest á meðan við erum börn — máske
því miður, og — máske ekki. Allt þesskonarer
löngu orðið myglað og þarf að sloptast út«, eld-
berast og endurfæðast, eins og syndararnir sjálfir.
Já, syndararnir, segi eg. Sannur andans og
lífsins vinur elskar manneskjurnar eins, ef ekki
fremur, fyrir bresti þeirra eins og — kosti. Rellu-
barnið er miklu skrítnara og skemmtilegra en hitt
barnið, sem þykir vera »þægðin sjálf«, en efrétt
er að gætt, húkir úti í horni með hálffölskum
hræsnislunta.
Má eg í mínu nafni þakka þér, bróðir í Ap-
olló! fyrir eptirmæli þín eptir þá herra Hróbjart
hugumprúða, Jón kópa, Sigurð skalla, Gvend í
Traðarkoti, svo og ekki síður fyrir vorn forna
félagsbróður, Fjósarauð, Margréti hans spúsu, með
augað, Þorstein kong, Gunnu mína með grall-
arann, Krók, og guð veit nöfn þeirra allra. Um
þessa meðborgara yrkir enginn utan mikilmenni
með barns hjarta — eins og þú' hefur gert — að
ógleymdum Þórði þeim ódauðlega alamalal
Slíkar höfuðkempur éignast Reykjavík heldur ekki
aptur. Hysteron — proteron með hús og
nöfn, varðar mig ekkert um, bara eg finni púls-
inn slá og lesi nihil humanum millilínanna.
Drottinn elski þig fyrir »útúrdúrana«, og lengi
töluvert þína lífdaga.
Matth. Jochumsson.
Auglýsingar stjórnarvalda.
Leitt er að missa skulda í dánarbúi fyrir þ að
að hafa orðið of seinn með kröfur sínar. — Þó
vill þáð opt til. Er þetta tíðum vegna þess, að
menn sjá ekki innkallanirnar. Blöðin eru mis-
jafnlega útbreidd, sumstaðar á hverju heimili, og:
sumstaðar hvergi í heilum hreppum. — En í sið-
uðu þjóðfélagi eiga menn heimting þess, að rétt-
ar þeirra sé gætt eins í þessu atriði sem öðrum.
— Auðsætt er því, að úr þessu þarf að bæta og
gera mönnum hægra fyrir að þessu leyti. Opin-
beru auglýsingarnar eru svo mikil tekjugrein fyrir
blöð þau, sem flytjaþær, að ekki er ósanngjarnt,
aðeitthvað komi á móti. — Enda er því þannig
varið í öðrum löndum, svo sem með Dönum, er
vér íslehdingar semjum oss mest eþtir. Berlinga-
tíðíndi borga árlega stórfé fyrir það að fá að