Þjóðólfur - 21.12.1900, Síða 2

234
list löngu áður en Evrópumenn; hjá Babýlons-
mönnum, Egyptum og Grikkum voru notaðir málm-
stimplar til að merkja með þræla, fé, brauð og
leirker. Rómverjar notuðu handa börnum sínum
við kennslu 1 lestri bókstafi skorna út í fílabein.
En réttnefndur faðir prentlistarinnar er tréskurð-
urinn, sem barst til Þýzkalands á 14. öld. Að-
ur voru bækur allar skrifaðar og afardýrar og
mjög fágætar. Til þess að fá bók lánaða, varð
opt að setja heilar jarðir að veði, og fýrir homi-
líúbók eina skrifaða varð t. d. að borga 20osauði,
5 tunnur af hveiti og jafnmikið af hrísgrjónum.
Þegar tréskurðurinn kom til sögunnar, fóru menn
að skera út á trétöflur myndir og texta áfast sam-
an. Blöð með stórum skrifuðum bókstöfum voru
tekin og lögð á trétöflur, millibilin milli bókstaf-
anna skorin út, strokið yfir stafina með lit og
þeim svo þrýst á vættan pappír. Bækur voru
myndaðar þannig, að óprentuðu síðunum var
klfstrað saman og eins margar síður og áttu að
vera í bókinni, eins margar útskornar trétöflur
varð að nota, og því var allt þetta afarseinlegt
og ekki lagt út í stórar bækur. Þannig var tré-
skurðarprentið, áður en Gutenberg kom til sög-
ttnnar og var það eins og skript, og þvf haldið
leynilegu af hræðslu við reiði afskrifaranna, sem
sviptir urðu sinni arðsömu atvinnu. Sömuleiðis
fór prentiðnin fyrst fram leynilega fyrir luktum
dyrum.
Það var hið þakkláta, hugvitssama verk Gut-
enbergs, að leysa upp þessar áðurnefndu skript-
töflur í einstaka bókstafi og finna upp hreyfan-
lega leturstafi, svo að setja mætti saman aptur og
aptur ný orð og nýjar línur með þeim. Fyrst
voru þeir úr tré og hver einstakur stafur með gati
og þeir þannig dregnir upp á þráð og raðað sam-
an. Síðan voru þeir steyptir í rnálm.
Ekki vita menn með vissu, hvenær Guten-
berg var fæddur, þó að menn ætli, að það hafi
verið um 1400 og æfiferill hans allur er óljós.
Hann var af höfðingja ættum, en annaðhvort af
fátækt eða menntunarfýsn gaf hann sig við hand-
iðn og ýmiskonar verkfræði og hagleiksgerð, svo
sem gullsmíði, speglagerð og steinafágun. 1436
fór hann að eiga við tréskurð og litlu síðargekk
hann f félag við auðugan mann, Jóhann Fúst, og
leggur hann fé ti) hinnar fyrstu prentsmiðju. Fékk
Gutenberg hugmynd sína um, að búa til prent-
pressu frá vínpressu, er hann átti. Eins og marg-
ir hinir miklu menn mannkynsins átti Gutenberg
við örðug kjör og örbirgð að búa; hann sáði,
en aðrir fengu uppskeruna. Fúst tók af honum
prentsmiðjuáhöldin og Gutenberg dó í fátækt
1467 eða 1468, og það er eins og sorgblandin
saga, að hann, sem flutti ljósið svo ótalmörgum
úti um allan heim og á minningarmark sitt í
Strassburg fær rituð þessi orð »Et la lumiére
föt« (Og það varð Ijós), skyldi sjálfur verablind-
ur síðustu ár æfi sinnar. Mynd er til af Guten-
berg, sem sögð er máluð eptir frummynd gerð
af honum í lifanda lífi, æruverðugnm öldungi með
síðu tjúguskeggi og kollhúfu á höfði.
Síðan hefur prentlist og bókagerð fleygt á-
fram og tekið stórmiklum framförum, einkum síð-
an König fann upp hraðpressuna í byrjun þess-
arar aldar og Senefelder steinprentunina, erbáð-
ir áttu við örbirgð að búa, sem Gutenberg. Nýj-
asta framförin í þeim efnum er setningarvélin, er
Mergenthaler fann upp í Ameríku fyrir nokkrum
árum; hún svo að segja setur af sjálfu sér og
sitja menn við hana líkt og nótnaborð og leika
á hana með fingrunum, sem við skrifvélar.
Það, sem fyrst var prentað í öllum löndum
voru mest guðsorðabækur. Gutenberg var að
prenta biblítina í 3 ár. Víðast voru það fylgis-
menn siðabótarinnar, sem tóku prentlistina fyrst
upp í löndunum, nema hér á Islandi. Það var
Jón gamli Arason, sem ætlaði að rétta við ka-
þólsku kirkjuna með þessari nýju list og fékk
1530, sænskan mann Jón Mattíasson, er síðar
varð prestur, til að prenta bækur á Breiðabólstað
í Vesturhópi; síðar var prentsmiðjan á Núpufelli,
Hólum, Skálholti, Hrappsey, Leirárgörðum, Beiti-
stöðum, Viðey og síðast 1 Reykjavík. Fyrir fimm-
tíu árum síðan var að eins þessi eina prentsmiðja
á landinu; 1852 var prentsmiðja sett á stofn á
Akureyri, og nú eru þær orðnar átta alls í kaup-
stöðum landsins. Hver, sem heldur áfram prent-
smiojusöguágripi Jóns Borgfirðings, prentað 1867,
hefur því margs og margra að minnast, ekki sízt
snillingsins Sigmundar Guðmundssonar prentara.
V J.
,tsafold‘ sektuð
og dæmd ómerk.
I máli, sem landlæknir dr. med. J. Jónassen
höfðaði samkvæmt skipun landshöfðingja út af
ummælum í einni »ísafoldargrein«, er birtist um
það leyti, sem blaðið hafði hæst og tók munn-
inn fyllstan um kosningar hér í bænum, var felld-
ur dómur í bæjarþingi Reykjavíkur í gær og voru
með þeim dómi öll ummæli, er landlæknirinn á-
taldi í málssókn sinni dæmd dauð og marklaus,
og ritstjóri blaðsins sektaður um leið um 30
krónur til landsjóðs og dæmdur til að greiða
málskostn^ð samkvæmt kröfu sækjandans.
Þessi ómerking á illmælum »ísafoldar« gegn
hinum velmetna og vinsæla landlækni mun al-
menningi kærkomin leiðrétting á einni af gífur-
yrðaklausum þess blaðs; málið hefur vakið tölu-
verða eptirtekt vegna þess, hve ófeimnum meðul-
um hefur verið beitt af hálfu hins dómfellda við
vitnaleiðslur í málinu og f vörninni yfirleitt: Þann-
ig mun það hafa þótt lfkt annari framkomu hins
virðulega ritstjóra stjórnarmálgagnsins, erhannvar
að láta menn bera vitni um það í réttinum, hvað
hinir og þessir hefðu átt að heyra kastað fram á
götunni, án þess að unnt væri að tilgreina neinn
sérstakan nafngreindan heimildarmann að sögu-
burði ritstjórans. En því meira almennt athygli.
sem málið hefur vakið, því gleðilegra er það
fyrir almenmng, að lastmæli blaðsins dæmast
opinberlega á þá leið, sem þau verðskulduðu:
einskisverð og að engu hafandi.
Úr Hrútaflrði er ritað 22. f. m.
»Það þykja mestu tfðindi hér, að við Hrút-
firðingar eigum á næsta vori, að sjá á bak vor-
um ágæta sóknarpresti Páli próf. Ólafssyni. Það
skarð verður ekki auðfyllt, þar sem séra Pál má
hiklaust telja með lanidsins merkustu klerkum, og
þess utan uppbyggilegasta og bezta félagsmann,
framkvæmdarsaman, frjálslyndan og lipran for-
sprakka allra góðra og gagnlegra fyrirtækja. Af-
koma þeirra hjóna er líka aðdáanleg, þegar haft
er tillit til ómegðar þeirra og takmarkalausrar
hjálpsemi við skylda og vandalausa, nær og fjær.
Það mun margur maður í Hrútafirði hugsa
við burtíör séra Páls, líkt og Jónas kvað forðum:
»Hafðu þökk fyrir allt o. s. frv.«
Aukinn þilsklpaútvegur. Við þil-
skipaflota Reykvfkinga bætast í vetur líklega
9—10 fiskiskip, öll keypt frá Englandi. 5—6 þeirra
kaupir Asgeir Sigurðsson eða eigendur verzlunar-
innar »Edinborgar«, þeir Copland & Berrie í Leith.
Öllum hásetum á þeim skipum verða borguð laun
þeirra í peningum, og mun það ekki hingað
til hafa verið venja hjá þilskipaeigendum hér,
en nú hljóta þeir að gera það, eða bjóða þá
mönnum jafn-góð kjör sem peningaborgun. Verð-
ur þetta til mikils hagræðis fyrir sjómenn. Þess
má og geta, að verzlunin »Edinborg« hefur gert
sér mikið far um að greiða fyrir hagfelldum
verzlunarviðskiptum, meðal annars með því, að
kaupa hér fisk fyrir peninga út í hönd, og hefur
sú upphæð numið um 350,000 kr. þetta árið.
Ef landbændur gætu selt afurðir sfnar á sama
hátt gegn peningaborgun út í hönd, mundi hagur
manna brátt komast í annað og betra horf, og
öll skuldaverzlun hverfa af sjálfu sér.
Upsaveiðl dágóð hefur verið hér á höfn-
inni undanfarna daga, en mjög er upsi þessi
smár. Er þetta bezta skepnufóður og enda einn-
ig til manneldis. Tunnan seld á 1—2 kr.
Ekknastyrkur. 700 krónur varð ágóð-
inn af tombólu þeirri, er »Útgerðarmannafélagið
við Faxaflóa« og skipstjórafélagið »Aldan« hélt
15. og 16. þ. m. til styrktar ekkjum þeirra manna,
er drukknuðu á Amarfirði 20. sept. og af »Falken«.
Hátíðaguðsþjónustur í dömkirkj-
unni Heyrzt hefur, að óæfður, lítt þekktur kandí-
dat eigi að stíga í stólinn hér í dómkirkjunni á
gamlárskveld — síðasta kveld aldarinnar. Hvers-
vegna er ekki fenginn æfður og andríkur kennimað-
ur til að prédika við annað eins tækifæri? Og hvers
vegna megum við ekki fá að heyra hátíðasöng séra
Bjarna Þorsteinssonar t. d. á nýársdag? Það kvað
þó loksins eiga að nota hann (þ. e. að segja brot úr
honum) við kveldguðsþjónustuna á aðfangadag og
gamlársdag. Svo langt erum við þó komnir. En
það er ekki nóg. Vill ekki organleikarinn taka sér
fram um þetta? Eða hvað eríveginum? VérReyk-
víkingar eigum ekki að vera aptastir heldur fremstir
í þessu sem öðru. Höfuðkirkja landsins má ekki
standa á baki sveitakirkjum, að því er viðhafnar-
mikinn og smekklegan söng snertir. S'óngvinur.
*r Jiljólanna -*■
á
HOTEL^ ,íSLAND‘.
Higllland. whisky (Special Liqueur).
Ný tegund, sem aldrei fyr hefur flutzt
til „Landsins".
Sommervilles Export Whisky (ioára
gamait). ÁhrifamikiII og Ijúffengur
drykkur.
Ennfremur hið alkunna V. O. B. Whisky,
sem allir vilja kaupa.
GAMLE CARLSBERG (Lageröl)
ágætasta aftöppun. Þessi drykkur er
svo góðkunnur, að ekki þarf að lýsa
honum frekar.
Einnig Rosenborg sodavatn og
Citron-vatn.
Jóla- og aldamótavörur.
Svo sem: Portvín — Sherry — Madeira
— Sv. Banco — Rauðvín — Messuvín —
Whisky — Cognac — Rom — Brennivín.
— Gamle Carlsberg Alliance —
Nýja sýltaða ávexti í 2V2 ® dósum.
— Ananas á kr. 0,75 — Perur á 1,00 —
Aprikoser á 1,05
Fjölda teg. af V i n d 1 u m frá kr. 6,00—kr. 9,00'
pr. kassi °/o stk. er bezt að kaupa í verzlun
B. H. Bjarnason.
IIIIIHHIIIIHHIIIIII
Yín, vindlar og reyktóbak
frá
Kjær 4 Sommerfeldt
fæst hjá
Steingrími Johnsen.
Ætíð nægar birgðír.
BLOM, JOLAKORT, KRANSAR.
Allt ljótnandi fallegt.
Fæst á Skólavörðustíg 11.
Eigandi og ábyrgðarmaður:
Hannes Þorsteinsson, cand. theol.
Glasgow-prentsmiðjan.