Þjóðólfur - 11.01.1901, Side 3

11
Raunar er það auðsætt, að Valtývar bér í
sýslu, eru engir sérlegir lánsmenn; en að gangna-
forföll hafi fremur hindrað þá, en And-valtýva, verð
cg þó að telja allólíklegt.
I 64. bl. segir »ísaf.« að »aðalstöðvar stjórn-
arbótar!!! fjandskaparins hér, hafi verið hjá sýslu-
manninum«, og er það álíka satt, eins og ef sagt
væri, að aðalstöðvar Valtýsfylgisins hafi verið hjá
prófastinum, nema að því leyti, að sýslumaður
gætti kjörstjóraskyldu sinnar, og reyndi ekki að
hafa nokkur áhrif á kosningarnar, en prófastur
mun hafa gert það lítið, sem hartn gat, til þess
að koma fram Valtýskunni. Auðheyrt er á hinu
vingjarnlega trollarabréfi, sem »ísaf.« flytur at-
hugasemdalaust í 66. bl., hve mikil alvara fylgir
rausi »Isaf.« um »prúðmennsku og gætni« sýslu-
manns. — En víst gætu sumir fóstbræður »ísaf.«
ritstjóranna í sýslumannssessi lært sprúðmennsku
og gætni af sýslumanni Húnvetninga þeim, sem
nú er.
Nei. «ísaf.« góð, Húnavatnssýsla er and-
valtýsk, og öndverð innlimunarpólitíkinni, og mun
verða það framvegis, þó Einar Hjörleifsson riði
um hérað vort á hverju ári, og þó stjórnin sendi
hingað Valtý sjálfan fyrir yfirvald.
Þá er að minnast sneiðarinnar, sem »ísaf.«
víkur okkur í 66. bl. um »manninn norðan yfir
dalinn«. -— Eg þori að ábyrgjast, að sú saga er
tilhæfulaus frá rótum, enginn Húnvetningur hefur
sagt hana, og engum kjósanda hér í sýslu hefur
verið talin trú um það, sem þar er sagt, og eg
efast um, að nokkur Borgfirðingur hafi skrifað
bréf það, sem nefnt er. — Væri hægt að særa
»Isaf.« við eitthvað, þá yrði hún beðin að
sanna þessa sögu, en því er nú ekki að heilsa.
Húnvetningar láta heldur ekki ginnast af ó-
sannindum eða »blekkingum«; það mætti Einar
skáld vita síðan á Kornsárfundinum í fyrra. En
auðvitað álít eg stórum mun ákjósanlegra, að fá
Vídalín fyrir ábyrgðarlausan ráðgjafa, heldur en
Valtý og suma aðra, sem til þess starfa hafa
verið nefndir. í sambandi við þetta er gaman
uð minnast þess, hve gersamlega vitlaust það er,
sem »ísaf.« gerir, er hún dreifir mótstöðumönn-
um valtýskunnar við kaupfélaga-auðvalds- og Vída-
línsfylgi. Að því er Húnavatnss. snertir, þá eru að-
alstöðvar kaupfélagsliðsins í Svínadal og Vatnsdal,
þeim sveitum, sem 'Valtýskan á helzt athvarf í!—
Hvorugur þingm. er við kaupfélögin riðinn, og
annar þeirra, að því er eg veit, mjög andstæður
stefnu kaupfélaganna, En Björn Sigfússon er em-
bættismaður kaupfélagsins (endurskoðandi) og
mjög hlynntur félaginu og við það riðinn. Auð-
valdsfylgi eða Vídalínsliðveizlu er því hér ekki
um að ræða. Slíkt er einungis til í ímyndun
hinnar sjúku ritstjórnar.
Þvættingi »ísaf.« um mig svaraeg engu, en
■eg hygg, að eg muni ekki eiga upphefð mína
eða niðurlægingu undir tungu eða penna Einars
Hjörleifssonar, hvort sem þeim tólum er beitt í
Heimsk-ringlu, að Lögbergi eða í »Fo!dinni«.
Eg hygg ekki þörf, að stinga gildara gin-
kefli en þessu upp fritstjórn »ísafoldar« að þessu
sinni. Fýlunginn úr Vestmannaeyjum orsakar
henni, að öllu sjálfráðu, þann ginklofa, semjafn-
vel »hin nýa læknakynslóð« fær ekki um bætt.
Heyrzt hefur, að »Þjóðviljinn« ísfirzki flytji
grfðarmiklar skammir um okkur Húnv. og eink-
um Gísla sýslumann út af þingkosningunni hér;
en ekki hefur blaðgrey það flækzt hingað 8—10
vikurnar síðustu, enda mun eg leiða hest minn
frá því að ihoka flór »Þjóðvilja þess.
Eru svo lesendur »Þjóðólfs« beðnir að af-
*aka, hve langt erindi þetta er, en styttra varð
Það ekki haft. En Húnvetningar munu ekki opt
^deila orðum við Hrapp«.
4/12—1900, Arni Arnason.
,Stívelaði hötturinn*
eða ,Blaðamanna‘-stafsetningin.
Smákaflar úr firirlestri
eftir
Bj'órn M. Olsen.
VI.
Orðið pottloka(!)í kverinu er bæði smekk-
leisa og vitleisa firir bo 11 oka, sem stend-
ur í orðabók Björns Halldórssonar og þfðir að
fást við búhokur; orðið er eflaust skilt sænska
orðinu bollek, bullek, »husháll, matlag« (Ri-
etz). B. J. gerir úr þessu pottloka, og segir,
að b o 11 o k a sje rangt!
Tilvitnanir í útlend mál eiga víst að sína
lærdóm höfundarins, enn bera oft vott um fáfræði
hans, t. d. þar sem hann hefur »testiculum« hvor-
ugskins (bls. 8), veit ekki, að þetta latínska orð
er karlkins (testiculus). Oftast eru þessar tilvitn-
anir skrifaðar upp úr orðabók Guðbrarids Vig-
fússonar eða Fritzners, enn höf. kann ekki að hafa
rjett eftir. Undir geisa vísar höf. í gotn. orðið
»gajsjan«, sem er rangt firir gaisjan; þetta er
tekið eftir G. V., sem auðvitað hefur orðið rjett.
Undir »bílí fi« vitnar B. J. í engilsaxn. »biliofa«,
sem er rangt firir bileofa; tilvitnunin er tekin
úr Fritzner, enn þar er orðið rjett ritað.
Höf. hefði helst ekki átt að hætta sjer út í
afleiðslur orða, því að þær eru viðsjálar,jafn-
vel firir lærðari menn enn hann er, enda eiga þær
ekki heima í stafsetningarorðabók. Oftast tekur
höf. afleiðslur sínar eftir Guðbr. Vigf., enn það er
einn af annmörkum þeirrar orðabókar, að afleiðsl-
ur eru þar oft rangar. B. J. segir, að »frygð«,
ást, gleði, sje leitt af lat. fructus, enn það orð
er samstofna við orðið brúka og á ekkert skilt
við frygð, sem er sama orð og norska orðið
frygd, sænsk. fröjd, d. fryd, þ. freude,
skilt fr o h á þýsku. Orðið k r í 1 i á ekkert skilt
við enska orðið creel, stór karfa, heldurerþað
skilt norska orðinu kril, smásíld, síli. Höf. seg-
ir, að sjáldur sje leitt af sjáaldur, enn það
er þvert á móti: sjáldur er eldri mind enn
sjáaldur. Orðið klassekkur (svo alm. frb.)
segir B. J. að eigi að rita »klakksekkur«, enn
klassekkur sje rangt; orðið á ekkert skilt við
klakkur, heldur er sama orð og klæðsekkur,
eins og Konráð Gfslason hefur sínt;klæðsekkur
kemur alloft firir í fornritum, klassekkur í
Sklðarímu, en »k 1 a k k s e.kkur« hvergi. Höf.
ritar »rumungur«, telur rummungur, sem
allir segja og rita, rangt, og leiðir orð þetta af
»raumungur«, sem mjer vitanlega er ekki til
í málinu.
Prentlistar-sýning.
Meðan eg dvaldi í Wien í sumar sem leið,
var óvenjuskemmtilegt að koma þar á »Hofbiblio-
thek«, því að þar var þá sýning elztu prentana,
sem eru til. Með því að 500 ára afmælis Gut-
enbergs er getið í 60. tölubl. Þjóðólfs f. á. langar
mig til að drepa lítið eitt á þessa sýningu. Brenni-
punkturinn f þessari sýningu voru nöfnin Guten-
berg og Maximilían keisari fyrsti. Um hinn fyr-
nefnda fylkja sér æskuafrek prentlistarinnar. Max.
I kemur þar á móti fram sem sannur frömuður
bóklegra lista og mynda. I hvelfingu bókasafns-
ins, sem Daníel Gran hefur málað svo meistara-
lega, stóð á dúkklæddum palli logagyllt skrfn með
keisara-örninni yfir, og í því var fyrsta latínska
biblían, sem Gutenberg byrjaði að prenta í Ma-
inz með hjálp Fusts árið 1453, en semFustend-
aði með aðstoð Scheffers, eptir að hafa komið
Gutenberg með málaflækjum fyrir kattarnef.
Önnur biblía var þar f gull-umbúðum — hin
svonefnda Mazarin-biblía; fyrsta eintak hennar
fannst nfl. 1 bókasafni Mazarins. Af henni voru aldrei
prentuð nema 100 eintök alls, þar af þriðjungur
á pergament; af pergaments-biblíunni eru enn til
sex eintök, af pappírseintökunum níu. Þetta ein-
tak er metið á 100,000 kr. 1884 fór eitt eintak
á uppboði í Lundúnum á 3,900 £. Mazarin-biblí-
an er og nefnd »42-lína biblían«, og það hefur
lengi verið rifizt um, hvort hún eða »36-lína biblf-
an« (hin svonefnda Schellhornska, sem Gutenberg
var að prenta um sama leyti), sé hin elzta. Á
þessari sýningu var Mazarín-biblían talin eldri.
Þá var hið svonefnda »Psalterium von Fust
und Schöffer« (Saltari Fust og Sch.) 1457, og
var það alveg prentað á pergament; bókin er
metin á 240,000 krónur, og er það ekki of hátt,
því að það eru til ein sex eintök, og ekkert þeirra
er fáanlegt. Eitt eintak af annari útgáfu bókar-
innar (1459) var 1884 borgað með 4,950 £. og
var það hæsta verð, sem nokkur bók hefur ver-
ið borguð með, en kaupandinn (Quaritch, hinn
heimsfrægi antiquar) seldi hana aptur 1896 fyrir
5,256 £. Af fyrstu útgáfunni eru enn til eitt ein-
tak f París, Dresden, Darmstadt og Windsor.
Margar aðrar biblíur voru þar merkar t. d. ein
»Wittenberger Lutherbibel*, prentuð (á perga-
ment með lituðum myndum) af »Bibeldrucker«
Hans Lufft 1561. Ennfremnr Guðbrandar-biblía
gott eintak.
í sex ógurlega stórum pergament-folíöntum
var »Wenzelsbibel«, sannarlegt skrauthandrit, skrif-
að fyrir Wenzel keisara; hún er óviðjafnanlegt
meistaraverk bókritara- og bókmálara-listarinnar;
það er einkennilegt við það biblíuhandrit, að keis-
arinn er hvað eptir annað málaður þar í baði
meðal tveggja baðkvenda, sem eru að nugga
hann með baðtólum. En bókin er óumræðilegt
skrautverk.
Þá var enn hið svonefnda »Kuttenberger
Canonicale« annað bæheimskt meistaraverk af
handritum frá miðju 15. aldar. Það eru litúrg-
iskir söngvar. Canonicale þetta er meðal beztu
heimilda til þess að kynna sér gamla nótnaskript.
Yfirleitt voru á þessari sýningu »musikalia« jafn-
merkileg og prentuðu bækurnar.
Meðal landabréfa vil eg að eins telja það,
þar sem nafnið »America« fyrst ksmur fyrir; það
er prentað í Wien (af Singiener) 1520 og er úr
Solinus: »Mirabilia mundi«.
Á mjög lærdómsríkan hátt var á sýningu
þessari blandað saman skrauthandritum og skraut-
prentunum, sem lfkist svo hvað öðru, dð varla
verður þekkt að; maður sér glöggt, hvernig prent-
arinn hefur gengið í fótspor skrifarans og reynt
að stæla hann; og þetta á sér ekki eingöngu stað
við hina fögru gotnesku skript, heldur kemur fyr-
ir við arabiskt handrit frá 1337 (Makamen, eptir
Hariri), sem er auðsjáanlega fyrirmynd fyrir medi-
ceiska prentverkinu.
Þá voru þar og fyrirboðar prentlistarinnar;
mátti þar líta heilar töflur eða stimpla-prentanir.
Þá var fullt borð með ógurlega dýrum, nafn-
stað- og ártalslausum verkum, sem síðar urðu all-
tíð meðal fleiri þjóða. Þar var t. d. Ars mori-
endi, þ. e. samtal djöfsa við engil hjá banabeði
manns eins, og er hyski mannsins hjá honum;
1867 voru gefnir 9,550 frankar fyrir eitt eintak í
13 blöðum. Ennfremur »Biblía« pauperum«, »Ars
memorandi« (nfl. listin að festa guðspjöllin í minni
sér með hjáprentuðum myndum og tölustöfum).
»Speculum humanæ salvationis« handrit.
Bókagerð á Maximilians tímum hefur verið
hreint atbragð. »Pentingers Augsburger Inschrift-
enbuch« er að mestu leyti prentuð með gulli á
pergament.
Þá mátti og sjá þar eitt skrauthandrit, er
Max. fékk í heimanmund með Maríu af Burgund-
íu. Það er skáldsaga Gerards von Rousillon þýdd
og rituð fyrir Filippus góða (1477) með ljómandi
smámyndum. Filippus var mesti bókavin á sín-
um tfma í Norðurálfu. H. M.
Póstbréf.
Allir œttu að gera sér að reglu að rita jafnan
nafn sitt og heimili aptan á bréf þau, sem menn
senda frá sér, hvort sem það eru peningabréf, ábyrgð-