Þjóðólfur - 18.10.1901, Blaðsíða 3

199
Þá er komið var miðnætti og fundur hafði
staðið nær 4 klukkustundir var honum slitið, og
Þóttust menn hafa haft allgóða skemmtun.
Það leyndi sér ekki á fundi þessum, að hann
hneigðist greinilega að heimastjórnarflokknum og
skoðunum hans, en eindregið á móti Isafoidar-
manninum og fylgismönnum hans. Vér erum næst-
um því sannfærðir um, að hefði sú fundarálykt-
tin verið borin upp, að allt, undantekningarlaust
allt, sem Isafold legði til almennra mála væri
ósatt og á höfði, þá hefði það verið samþykkt
með yfirgnæfandi meiri hluta þar á fundinum.
Nornin og Nafna-tölur.
Til hafa verið, og eru enn, geðvondar kerl-
ingar, sem hafa það sér til hugsvölunar, að út-
hella illsku sinni yfir þá, sem framfæra þær.
Kerlingarnornin gamla, alkunna, hún Isa Björns-
dóttir Jónsson frá Forarbakka er ein sú versta af
þess kyns heimilisplágum, er menn hafa söguraf.
A laugardagskvöldið 12. okt. 1901 var hún að
vanda í illu skapi. Hún sat í hnypri á fleti sínu
í öðrum enda baðstofunnar. Fólkið hafði dreg-
ið sig saman í hinum baðstofuendanum og sneri
með fyrirlitningu baki við hinni »fúlu« norn.
Blind og heyrnarsljóf eins og hún er, hafði hún
veður af því, að ókunnugir mundu þetta kveld
vera staddir á Breiðabólsstöðum, þar sem hún er
niðurseta, og þá er henni vant að takast upp, ef
ske kynni að þeir tryðu einhvequ af rausi henn-
ar og bæru það út.
Alt hennar tal er illgirnislegt last urn þá, sem
henni er í nöp við; snýr hún öllu öfugt: fram-
faraflokkur heitir á hennar máli apturfaraflokkur-
inn, stjórnarbótarvinir, stjórnarbótarféndur, o. s.
frv. Ef nokkurt mark væri að taka á tali henn-
ar, er það næst sanni að taka það alveg öfugt.
*
* *
»Það er alls eigi tiltekið í frumvarpi flokks-
ins, því er samþykki hlaut þingsins í sumar —
það er alls ekki tiltekið þar, hvar Islandsráð-
gjafinn skuli vera búsettur, hvort heldur á Islandi
eða í Danmörku. Það er af ásettu ráði látið
alveg óákveðið. Svo fjarri fer því að framfara-
(= apturfarajflokkurinn amist í sjálfu sér við inn-
lendri búsetu ráðgjafans, ef hann er að eins einn.
Aðalatriðið er þetta, að hann einn og enginn
annar sé milliliður milli þings og konungs«. —
Þetta segir hinn einfaldi ritstj. Isafoldar 12. þ. m.
Svo fjarri fer því, að hans flokkur amist
í s.jálfu sér við því, að ráðgj. sé búsettur á
Isl., að þeir fara ekki fram á það í strkr.frv. að
b a-n n a það með b e r u m o r ð u m ; en þeir gera
annað; þeir segja í 1. gr. frv.: »Hið æzta vald
innanlands skal . . . . fengið í hendur lands-
höfð., sem .. .. hefur aðsetur sitt á Isl.«
Hvað skyldu flokksbræður karltötursins segja
um þessa málsútlistun hans? Þeir »amast í sjálfu
sér« ekki við því að ráðgj. búi áísl. en ekkert
vald má hann hér hafa. Landsh. á að hafa
saðsetur sitt á íslandi«, og framkvæma þar vald
ráðgjafans, sem auðsælega er æ 11 a z t tit'að búi
utanlands (sbr. »vald innanlandst). »Svo
fjarri fer þvl«, að sá flokkur er frv. samþykkti,
ætlist til að ráðgjafinn (þó einn sé) sé hér bú-
settur.
Og samkvæmt frv. (10. gr.) ætlazt þeir ekki
heldur til að ráðgjafinn noti sætið, sem hann á
á alþingi. »í forföllum ráðgj. má hann veita
öðrum umboð til að mæta á alþ. fyrir sína hönd,
en að öðrum kosti mætir landsh. fyrir hönd
ráðgj. — ef ráðgj. er ekki forfallaður?
Frv. »(apturfara)flokksins« gerir í öllu ráð
fyrir að ráðgj. búi ekki á f s 1., gerir
honum ómögulegt að búa hér með
ráðgjafavaldi, en mögulegt (=ef ekki
skylt) að láta aðra mæta ætíð fyrir
sig á alþingi.
Björn Bjarnarson.
Við útför 19. aldarinnar.
Eptir Friðrik Harrison í North Am. Review.
(Niðurl.). En nú snúum vér oss að hinum '
andlegu og dýpri orsökum þessara apturfara. A
undan öllum miklum veðrabrigðum í verknaðar-
ins veröld fara æfinlega fram verulegar breyting-
ar í heimi hugsunarinnar, og sú apturför, sem
vér nefndum, stendur í vissu sambandi við aptur-
hvarf manna til þeirra óljósu lífsskoðana, er lagð-
ar voru niður fyrir 50 árum sfðan. Um miðja
öldina ruddi sér til rúms andi þeirra Benthams,
J. St. Mills, Spencers og Darwins, og
þótti sem sú hreyflng lofaði stórum framförum.
Það var svipuð heimsskoðanahreyfing, sem þeir
Hume, Adam Smith, Voltaire og Diderot
vöktu á fyrri öldinni. Má kalla hana framþró-
unaröldu aldarinnar eða stefnu hinna rökréttu
rannsókna; þótti oss þá byrjuð vera ný blóma-
öld í öllum fræðum, allri speki, þekking og trú.
En heimspeki þróunarinnar og rannsóknanna
efndi eigi það, er hún hafði heitið. Hún vakti
oss vonir, sem illa brugðust. Hún þóttistmundu
skýra fyrir oss heiminn og verða vort leiðarljós;
en hún eftirlét auð rúm á svæðum trúar og siða-
fræði. Hún leysti ekkl ráðgátu sálarinnar, og
þótt hún varpaði mikilli ljósbirtu yfir náttúruna,
megnaði hún ekki að sama skapi að skýra manns-
eðlið. Hún hafði ærið nóg að vinna við rann-
sókn lífkerfanna, en allt um uppruna mannsins
lenti í tilgátum einum. Darwin áleit sig sjálfan
mega að mörgu leyti kallast óvissu-fræðing (agnó-
stika). Stuart Mill haltraði milli skyldu-átrúnaðar
síns og einhverrar efasamrar guðstrúar, og Spenc-
er boðaði hátíðlega, að efni trúarinnar gæti eigi
verið annað en »hið óskynjanlega*. Þetta hik
og efi gagnvart aðalsannindum tilverunnar kom
allri alþýðu manna til þess að snúa sér með ó-
ánægju frá slíkum kenningum, og endalokin urðu
algert fráhvarf (reaktíón).
Eigi er hægt að ákveða með vissu, hvenær
það fráhvarf hófst, enda hlaut það aldrei ákveðna
mynd. Engin ný speki kom aftur til öndvegis,
en víst er það, að á síðustu 20 árum hefur þessi
fyrnefnda Spencers hreyfing sí og æ verið að
dala og í hennar stað byrjað einskonar andleg-
leikastefna (spíritúalisme). En árangurslaust leitum
vér eptir og þráum nýtt og greinilegt fræðikerfi
eða kenningastefnu; það sem oss býðst, er tóm
metafysisk þoka, sem notar hljómmikil orð eins
og væri þau verulegir hlutir. Ef vér endilega
ættum að miða við tiltekirm tíma, mætti benda
til þess atburðar, þegar bók B a 1 fo u r s kom út
og vakti svo víða gleði og feginleik — bókin
urn »Trúarinner grundvöll« og eru nú síðan lið-
in 5 ár. En í þeirri bók er ekkert nýtt eða
áreiðanlegt að finna, nema næma útlistun þess,
hvernig sálarlaust svartsýni og sjúk efasemi um
allan sannleika leiðir að lokum ósjálfrátt til
viðurkenningar kirjkulegrar rétttrúunar. Öll bókin
er einskonar guðfræðisgrikkur. Heimspekingur-
inn segir við alþýðumanninn: Þú skalt ekki
reiða þig á nokkra kenningu, þér er svo hætt
við að týna trú þinni í þessari nútímans Babylon;
þér er einn kostur beztur að fylgja mér, eg skal
koma þér með heilu og höldnu í banka hinnar
enskum biskupakirkju«. Þetta er vafurloga-speki,
byggð á óljósri eptirlöngun, vonum og möguleik-
um, sem nærist á þeirri nettu forskript, að >>þrátt
fyrir allt og allt geti þó skeð«,o. s. frv.
Þarna er merki vors æzta þekkingarvits 11 Ekki
skortir starfsemi, uppfundningar og atorku umhverfis
oss; en hvar finnst sú heilbrigði, frumleiki og
andagipt, sem einkenndi kynslóðina næst á und:
an? Tökum síðasta tug aldarinnar. Geturnokk-
ur staðhæft, að hann geti jafnazt við nokkurn
tug um miðbik aldarinnar (1840—1860) í tilliti
til skáldskapar, vísinda, fagurfræði og heimspeki ?
Og nú trúarbrögðin, hvernig lítur út við-
víkjandi þeim hin slðustu árin? Kirkjuflokkarnir
hafa víst aldrei látið betur til sín taka. Er mun
sönn guðrækni vera meiri eða framtakssamari nú
en fyr? Mun hreinskilin trú á fræðigreinir kristn-
innar vera fastari og hreinni nú? Er kristin-
dómurinn með sönnu allsherjarkraptur til þjóð-
menningar og siðbóta? Aptrar hann þjóðunum
frá að uudiroka hverar aðrar, eða einstökum
manneskjum frá að falla til eigingimi og losta-
semi? Vér höfum tekið fram skuggahliðar sam-
tíðarinnar, hungrið í fé og frama, og þá materíu-
dýrkun, sem drottnar hvarvetna. Hvað hafa kirkj-
urnar gert til þess að stöðva og bæta allt þetta?
Enn til þessa dags hefur ekki ein einasta rödd í
ensku kirkjunni látið til sín heyra gegn þeim,
sem steypt hafa Englandi í hinn ærulausa ræningja-
ófrið í Suður-Afriku! Ekki hefur eitt einasta
lofsorð heldur heyrzt frá prédikunarstólum hitín-
ar ensku rlkiskirkju um hina hraustu borgara í
Transval, sem verja frelsi sitt og fósturjör'ð. Bú-
arnir safnast saman kringum sín arinhlóð og feð-
ur, synir og sonarsynir falla fram og biðjast fyrir;
konur þeirra, systur og dætur rétta þeim vopn og
hlífar, og áður en lagt er til orustu, hljómar sálma-
söngur um allar herbúðimar. ’ En á Englandi
kveða menn klúrar, vísur meðan liðið býr sig í
leiðangur, og liðsmenn sjálfir skemmta sér við
trúðleiki og við dupt og drykk á gildaskálum, en
aðrir hlýða á afgamlar og andvana lltaníur, sem
raulaðar eru frá ríkiskirkjunnar ölturum. Þannig
starfar kristindómurinn við endalok 19. aldarinnar.
Matth. Jochumsson.
Úr bréfi úr Eyjafjarðarsýslu 4. okt.
í morgun barst mér í hendur fyrsta númerið af blaði
E. Hjörleifssonar, og þeirra kumpána, sem hann
kallar „Norðurland", en sem sjálfsagt hefði verið
miklu réttnefndara ísafoldardilkur eða Isuseyði, því
ekki leyna sér fingraförin „þess gamla“ á því ísuroði,
hvað pólitisku stefnuna snertir. Ritstjórinn er að
reyna að vefengja þær fréttir af stjórnmálahorfum
vorum í Höfn, sem hingað bárust með „Ceres“ til
þess að gera sem minnst úr gagninu af utanför
herra Hafsteins. — Valtýs-klíkunni kemur nefnilega
svo bölvanlega, að nokkur annar, en einhver af henn-
ar útvöldu, eigi tal við stjórnina um þjóðmál vor.
Fer klíkunni þar eins og séra Jón sál. Þorláksson
segir um Lúcifer: „Hann gat engan á hirnni vitað,
heiðri tignaðan nema sig“ en eklci þykir mér ótrú-
legt, að áframhald sömu vísu eigi lika vel heima hjá
því „kompaníi". Ritstjóri þessa nýja blaðs hælir sér
af því, að hann hafi fengið loforð vtm aðstoð margra
merkra manna hér í sýslu, við útgáfu blaðsins, og
telur ýmsa upp, og furðar mig stórum að sjá suma
af þeim mönnum talda stuðningsmenn að valtýsku
flokksblaði, þar sem þeir fyrir örstuttum tíma hafa
verið af öllum álitnir hreinir and-valtýingar; en reyk-
urinn úr kjötkötlum Valtýs, sem söddu svo margan
svangan Valtýing á síðasta þingi, mun kitla vitin
á mörgum nokkuð áþreifanlega, svo að þeir nú á
elleftu stundu varpa fyrir borð sinni fyrri pólitisku
sannfæringu, og falla nú auðmjúkir til fóta gull-
kálfsins. — Annars hef eg lítið um blað þetta að
segja, enda er lítið séð af því enn; það mun eiga
að snúa mönnum hér frá heimastjórnarstefnunni. En
vonandi er, að Eyfirðingar, og yfir höfuð Norðlend-
ingar séu ekki svo ístöðulausir, að þeir láti flugu-
mann fsafoldar snúa sér af þeirn pólitiska vegi, sem
þeir nú um langt árabil hafa með sóma rakleitt
haldið, og það einmitt nú, þegar svo virðist rofa til
í hinu pólitiska moldviðri, að von er um að geta
kornist klaklaust leiðar sinnar. — En þetta sannast
allt á sínum tíma. Kosningarnar í vor til aukaþings-
ins eru sú eldraun, sem sýnir, hvorl þjóð vor hefur
enn þrek til að verja réttindi sín og sjálfstæði, eða
hvort hún er svo djúpt fallin, að hún láti nokkra
valdasjúka uppskafninga lilaupa með sig í gönur. —
Nobels-verðlaunin.
Eins og kunnugt er hafði sænski hugvitsmað-
urinn Alfred Nobel, er tann »dynamitið« og látinn
er fyrir skömmu, skipað svo fyrir í erfðaskrá sinrti,