Þjóðólfur - 14.02.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
Reykjavík, föstudaginn 14. febrúar 19 02.
7.
Lifsábyrgðarfélagið
TRYG
'rygfg’ingarhöfuðstóll
1 miljón kr.
Sjúkleika- og siysa-ábyrgðarfélagið
TRYG
Trygging’arhöí'nðstóll
100,000 kr.
gið ^
Það tilkynnist hér með, að hr. cand, phil. Einar GunnarSSOn
„Sá er vitur sem þegja kann".
—:o:—
í 7. tbl. ísafoldar er Kristján yfir- i
dómari Jónsson enn á ný að halda uppi
vörn fyrir athæfi hinna 6 efrideildar
þjóðmæringa hinn 13. dag ágústm. f. á.
Máttugasta sönnunargagn hans er,
að nú sé það bert orðið, að konungur
muni staðfesta stjórnarbreytingarfrum-
varpið (þ. e. Valtýskuna). En er það
nokkur sönnun fyrirþví, að athæfi þeirra
6 félaga hafi verið vitrum og þjóðholl-
um fulltrúum samboðið, að vér ekki
tökum dýpra í árinni. Yfirdómarinn
mun þó renna grun í, að það var sið-
ferðisleg skylda vinstrimannaráðaneyt-
isinssamkvæmtþingræðisstefnunni, sem j
það heldur fram, að geta þjóðinni kost
á því, að stjórnarbreytingarfrv. yrði
staðfest, svo framarl. sem þjóðin vildi
hallast að því. En hvernig getur yf-
irdómarinn á hinn bóginn látið sér detta
í hug, að Islandsráðgj. færi að leggja
annað frumvarp fyrir þingið, ef hann
hefði ekki fundið til þess, að agnúarn-
ir á frv. Valtýs og Hafnarstjórnarmanna
væri verulegir, einkum að því er
ráðgjafabúsetuna snertir, og að þjóðin
ætti fyllstu heimtingu á, að æzta stjórn
hennar væri búsett hér á landi. ís-
landsráðgj. er ekki einn á þessari skoð-
un, heldur er meiri hluti ráðaneytisins
með stjórnarforsetann í broddi fylking-
ar á sömu skoðun. Því hefur og opt
verið haldiðfram af heimastjórnarmönn-
um bæði í ræðu og í riti, að mest væri
undir því komið, að æðsta stjórn
landsins væri búsett hér á landi
og bæri bæði lagalega og sið-
ferðislega ábyrgð stjórnarat-
hafnanna gagnvart þingi og þjóð;
en hitt væri aukaatriði, hvernig eptir-
liti alríkisstjórnarinnar væri háttað, ef
það væri að eins einskorðað við sam-
eiginlegu málin og varðveizlu á ríkis-
heildmni. Blöð heimastjórnarmanna
hafa aptur og aptur brýnt þetta fyrir
mönnum hér á landi, og í bréfi 14.
itienninganna til íslandsráðgj. (birt í
Þjoðólfi 9. okt. f. á.) og ávarpi íslenzkra
stúdenta til sama er þetta tekið skýrt
og skHmerkilega fram.
\ firdómarinn segir enn fremur, að ráð-
gj. hafi algerlega hafnað fyrirkomulagi 10
nianna-frv. Hér mætti ætla, að yfirdóm-
arinn vissi ekki hvað hann er að fara með
eðasegði þetta gegn betri vitund. Hon-
um hlýtur þó að vera fullkunnugt
um, að tomannafrv. lá alls ekki
fyrir ráðgjafa; það Var fyrir löngu
dottið úr sögunni. En úr því að yfir-
dómarinn og ísafold hafa ekki borið vit
eða vilja til þess að finna orðum sínum
réttan stað, skulum vér nú fræða þau
þokkahjúin á því til hvers orðin í ritstjórn-
argrein „Dannebrog“: „En saadan Du-
alisme vilde selv under normale For-
hold, langt mere i Tilfælde af ind-
byrdes Uoverenstemmelse mellem de
to Ministie, bære saa store og iöjne-
faldende Skröbeligheder i sig, at den
paa Forhaand maa anses ganske uan-
tagelig eru töluð. Svo er mál með
vexti, að Pall amtmaður Briem sendi
kunningja sínum í Höfn stjórnlagafrv.,
er hann bað þennan vin sinn að bera
undir íslandsráðgj. Frumvarp þetta
gekk í líka átt og 10 mannafrv., en
var þeim mun lakara, að ráðgj. í Höfn
átti samkvæmt frv. amtmanns, að hafa
ríkara vald en eptir 10 tnannafrv., og
konungur einn átti að ákvarða afstöðu
ráðgjafanna innbyrðis, svo að honum
var svo að segja í sjálfsvald sett, að
gera Hafnarráðgj. alvaldan. íslands-
ráðgj. leizt ekki á frumvarp amtmanns
og mun hafa látið Iiggja orð að því,
að það væri lítt skiljanlegt, hvernig
jafnríkir valdsmenn ættu að vinna sam-
an, ef þeir væri sundunnála, án þess
að bera hvorn annan fyrir borð, og
svo gæti þingið ekki geit upp á milli
þeirra nema á 2 ára fresti. En þetta
frv. amtmanns, sem vér skulum ekki
tala frekar um, mun þó hafa átt mik-
urn þátt í því að flýta fyrir konungs-
boðskapnum, er hefði annars ekki kom-
ið fyr cn með marzferðinni. Vér ætl-
'uðum að láta aðfarir amtmanns liggja
í þagnargildi, af því að honum mun
ekki hafa gengið annað en sáttfýsi og
ef til vill pólitiskur metnaður til þess-
arar miðlunar sinnar. En fyrst flokks-
bræður hans kunna aldrei að þegja,
hvorki í tíma né ótíma, höfum vér neyðzt
til þess að að birta hér hina einu réttu
skýringu á optnefndum ritstjórnarum-
mælum Dannebrogs.
Hitt má yfirdómarinn staðhæfa svo
lengi sem honum gott þykir, að aðferð
eða réttara sagt athæfi hinna 6 þjóð-
mæringa(l) efri deildar í sumarhafi „leitt
til hins farsællegasta árangurs og ár-
angurinn réttlæti stefuna“(!l). Orð þessi
sverja sig beinlínis í ætt við megin-
uregl Jesuíta (Kristmunka); „Tilgang-
urinn helgar meðalið". Einhverkynni
því að telja það ekki illa tilfallið að
kalla suma Valtýs kumpána pólitiska
Jesuíta, ekki sízt eptir grein yfirdómar-
ans að dæma. En sæmra væri honum
„at blive ved sin Læst“ og láta ekki
hæstarétt aptur og aptur festa fingur
í hári honum fyrir tómlæti í afgreiðslu
og þýðingu mála, heldur en að vera að
hreyta úr sér missögnum og hnútum
í ísafold.
Kunnngur.
Samkomulags-
eða friðarnefnd
í stjórnarskrármálinu helur myndazt á
Akureyri snemma < f. m., eflaust fyrir for-
göngu Páls Briem’s amtmanns. í nefnd
þessari eru auk amtmanns: Eggert Laxdal
verzlunarstj., Fr. Kristjánsson kaupmaður,
Aðalsteinn Halldórsson tóvélastj., M. B.
Blöndal verzlm., Páll Jónsson kennari og
Þorv. Davfðsson kaupm. Nefnd þessi hef-
ur sent út um land áskorun til undirskripta
fyrir kjósendur til að fá fylgi þeirra ann-
aðhvort með landstjórafyrirkomulaginu
eða tveggja ráðgjafa uppástungu amt-
mannsins, samkvæmt frv. því, er hann sendi
til Hafnar. Þessi friðarnefnd á Akureyrf
hefur valið nýja samkomulagsnefnd í Rvík
og skipað 1 hana þá Árna Thorsteinsson
landfógeta, séra Eirfk Briem og Kr. Jóns-
son yfirdómara. Svo hafði verið ráðgert
að setja menn í Höfn til að bera mál
þetta fram við stjórnina, og til þess fyrir-
hugaðir að sögn þeir Finnur, Valtýr(l) og
Bogi.
Að sjálfsögðu er allt þetta samninga-
brask af góðum huga sprottið, en fellur
vitanlega um sjálft sig, þá er konungsboð-
skapurinn er kominn, jafn ákveðinn sem
hann er, þvt að einsætt virðist að fylgja
honum, enda hafa Valtýingar þegar að
minnsta kosti í orði kveðnu heitið hinu
væntanlega frumv. stjórnarinnar fylgi sínu,
og fallizt þannig á »prógram« heimastjórn-
arflokksins, svo að því leyti er samkomu-
lag fengið á pappírnum. Auk þess hafa
menn þegarséð af orðum Albertis í »Danne-
brog«, að hann telur tveggja ráðgjafafyr-
irkomulag Briem’s amtmanns öldttngis óað-
gengilegt og virðist það þar með úr sög-
unni,enda enginástæðafyrir oss að heimta
ráðherra í Höfn við hlið konungs,ú r þ v í að
stjórnin álítur þess enga þörf. Hér ligg-
ur þvf ekki annað tyrir en að byggja á þeim
grundvelli, sem þegar er lagður í konungs-
boðskapnum. Allar aðrar bræðingstilraun-
um eða breytingaruppástungur n ú geta
orðið öllu málinu að falli, og valdið að
eins ruglingi og rekistefnum. Hin skipaða
samkomulagsnefnd hér í bænum inun því
alls ekki sjá sér fært að sinna þessari
Akureyrarmálaleitan, er kemur svona ept-
ir dúk og disk, eins og málið horfir nú
við. Verður minnst nánar á þetta sfðar.
BúnaðarfpamfapÍF
í Hrútafirði.
í búnaðarritinu u. (13) árg. er skýrsla
eptir herra búfræðing og alþingismann
Sigurð Sigurðsson, um ferð hans f Norð-
urland sumarið 1900. Þar stendur þessi
klausa um Hrútafjörð:
»í Hrútafirðinum hafði eg stutta við-
dvöl. Kunnagir menn sögðu mér, að lít-
ið væri gert þar að jarðabótum eða öðr-
um framkvæmdum í búnaði. Á Melum
og Stað hafa verið gerðar nokkrar jarða-
bætur, einkum túnasléttun, en annarstað-
ar mun lítið kveða að því, enda voru tún
þar illa sprottin og vantaði auðsjáanlega
áburð. Vorið hafði og verið næðingasamt
og sprottið seint. Um einn bónda þar,
er nýlega hafði byrjað búskap, var mér
sagt, að hann hefði borið á túnið fyrstu
árin, en væri nú hættur því; kvæði hann
það vera eitt af því, er ekki borgaði sig,
og lofaði að gera það ekki framar. Ef
márgir hafa þessa skoðun, þá er eigi að
furða, þótt túnin þar séu illa tödd og spretti
illa* *.
Hentast er það, að við Hrútfirðingar sé-
um ekki mjög hörundsárir, þegarþessuer
hreytt að oss í opinberri skýrslu, sem menn
búast við að sé áreiðanlega sönn; ogharla
er það ólíkt vitnisburði þeirn, er hr. Þor-
valdur Thoroddsen gaf okkur, er búum f
suðurhluta Strandasýslu, þá er hann ferð-
aðist hér um sumarið 1886, sem var eitt
með lökustu sumrurn hér, eða lítið betra
en sumarið 1882; þá var líka minna búið
að gera hér að jarðabótum en nú, og út-
lit með grasvöxt og annað, þá stórum 1-
skyggilegra en í fyrra sumar. Orð hr.
Þorv. Thoroddsen’s hljóða þannig:
»Menn í suðurhluta Strandasýslu eru
langt komnir í búnaði að mörgu leyti, og
óvíða sjást jafn-miklar jarðabætur; menn
voru komnir á góðan framfaraveg, áður
en harðindin komu, en nú er ekki gott að
vita, hvernig fer ; en hvað sern á dynur, þá
hefur manndáð og dugnaður allt af góð-
ar afleiðingar, bæði fyrir þessa og komandi
kynslóðir (sbr. Andv. 1887 bls. 202—203)«.
Ólíklegt er það, að sú skoðun hefði
myndazt Hér, með batnandi árferði, að það
borgaði sig ekki að bera á tún. Annars
get eg bezt trúað því, að hinir skunnugu
menn«, er fræddu hr. S. S. um ástandið
hér, vildu ekki standa við orð sín, ef til
kæmi; en kenning væri það fyrir hr. S.
S. og aðra að taka ekki allt trúanlegt, sem
óvitrir og óvandaðir menn kasta fram ná-
unganum til óhróðurs.
Að telja upp allar jarðabætur hér f Hrúta-
firði, sem gerðar hafa verið á seinni tím-
um, yrði oflangt mál, með því lfka að
nokkuð af því má sjá í Stjórnartíðindun-
um C deildum, þótt þar sé ekki nærri allt
talið, sem mætti og ætti að tilgreina, en.
• það er auðvelt að sanna, að hér í Bæjar-
hreppi, á seinasta fjórða hluta liðinnar ald-
ar, hefur verið meira og minna starfað að
jarðabótum, á hverju einasta byggðu býli
f hreppnum, og á sumum stöðum svo stór-
kostlega, að slfks munu færri dæmi, enda
er á sumum jörðum hértöðufall hálfu nteira
en það var fyrir 20—30 árum, og líkt tná
segja um suma bæi í Staðarnreppi. Jafn-
vel efnalitlir óroagamenn og leigttliðar hafa
sumir hverjir gert ótrúlega ntikið ; egskal
t. d. leyfa mér að benda hr. S. S. á bæ
einn, er hann hefur hlotið að fara nálægt,
því vegurinn liggur með túngarðinum fáa
faðma frá bæntim; það er syðsta byggt
býli í Strandasýslu og næst Holtavörðu-