Þjóðólfur - 29.03.1902, Blaðsíða 2

47
Sjónleikar.
,HeimiIi‘ Sudermann’s.
»Leikfélag Reykjavíkur« hefur nú tvis-
var sinnum leikið nýtt leikrit »Heimil-
ið« eptir Hermann Sudermann, nafnfrægt
þýzkt leikritaskáld, höfund »Heimkom-
unnar«, sem nýlega hefurverið leikið hér,
og þótti mjög tilkomumikill leikur, en þessi
er þó öllu tilþrifameiri, að því er skáld-
lega fegurð, kjarnmiklar hugsanir og djúpa
tilfinningu snertir. Efni leiks þessa verð-
ur ekki lýst í fám orðum svo, að þeir,
sem ekki hafa lesið hann eða séð hann
geti fengið nokkra glögga hugmynd um
yfirburði hans, er ekki liggja aðallega í
rás viðburðanna sjálfra, heldur í ólfkum
lyndiseinkunnum, hugsunum og samtali
persónanna. Menn verða t. d. litlu fróð-
ari um aðalkjarna leiksins, þótt skýrt sé
frá þvf, að uppgjafaherforingi, kreddufast-
ur, ráðríkur og ósveigjanlegur f skoðun-
um á hermannahátt, rekur frá sér dóttur
sína af því að hún vill ekki giptast þeim
manni, er hann vill (v. Heffterdingk presti)
að stúlka þessi er tæld af manni, sem
hún elskar, en yfirgefur hana þungaða, að
hún tekur síðan að leggja stund á söng-
list til að vinna fyrir sér og barni slnu,
verður fræg söngkona, og aflar sér auðs
og frægðar, en víkur svo eptir 12 ár
snöggvast heim til föðurhúsanna, til að
sjá föður sinn, er eptir nokkrar vífilengj-
ur tekur á móti henni, en vill fá að vita,
hvernig hún hafi hegðað sér meðan hún
var burtu, grunar, að hún sé ekki algerlega
hrein og flekklaus, og verður óður og upp-
vægur, er hún loksins neyðist til að skýra
honum frá »fortíð« sinni, vill svo, til að
bjarga heiðri(!) nafns síns, láta hana gipt-
ast barnsföður hennar, er hún fyrir bæn-
arstað annars manns — prestsins, er fyrr-
um vildi eiga hana — lofar að gera, en
sér sig aptur um hönd eptir samtal við
þennan barnsföður sinn og þverneitar að
giptast honum, og er faðir hennar vill
kúga hana til þess og hótar að drepa hana
ella, fær hann »slag« og dettur dauður
niður, um leið og hann ætlar að skjóta
hana. Þannig endar leikurinn og þannig
er í stuttu máli hinn ytri gangur atburð-
anna. Eptir þessu að dæma munu marg-
ir ætla, að leikur þessi sé lítt skemmti-
legur eða áhrifamikill. En bezta sönnun
þess, að eitthvað sé f leik þennan varið
er sú, að ýmsir, bæði karlar og konur,
kvað hafa grátið í leikhúsinu þessi tvö
kveld, er hann hefur verið leikinn.
Sú persóna, er skáldinu, að voru áliti,
hefur tekizt einna bezt með og mesta hlut-
tekningu vekur, erekki aðalpersónan, söng-
konan sjálf, þótt vel sé til hennar vand-
að, heldur presturinn v. Heffterdingk,
maðurinn, sem jarðað hefur vonir sín-
ar um ást og ánægju, og fundið frið í
trúnni, frið, er hann sjálfur kannast við,
að líkist friði dáins manns, en sem þrátt
fyrir alla uppgjöf (»resignation«) finnur þó
til þess, að hann hefði getað orðið stór
og styrkur, hefði haft hæfileika til að geta
notið lffsins í ríkum mæli, ef »lífsgleðin
hefði komið til hans á réttum tfrna*. En
nú hefur hann fyrir löngu gert upp reikn-
inginn við lífið, allt hjá honum er orðið
svo rólegt, svo samstillt í huga hans. Hin-
ir fáu neistar, sem enn virðast lifa eptir
í ösku vona hans, geta engan eld framar
kveikt, þvf að prestur þessi hefur, eins og
hann sjálfur kemst að orði, lifað þá stund,
er maðurinn verður að safna saman gler-
brotum lífs síns til að byggja eitthvað upp,
er maðurinn geti sætt sig við. Það er
þessi sjálfsafneitun eðadeyðingeigingjarnra,
ríkra tilfinninga, sem skáldinu tekst svo
vel að sýna hjá presti þessum, er með
margra ára áreynslu og fyrirhöfn hefur
lært að lifa fyrir aðra, en heimta ekkert
handa sjálfum sér. Og samt getur mað-
ur þó ekki varizt þeirri hugsun, (ef til vill
af þvf að maður vill láta það vera svo),
að eitthvað lifi enn í kolunum, meira en
ræktarsemi og velvilji til stúlku þeirrar,
er hann unni — stúlkunnar, er fyrirleit
hann og hataði fyrrum, söngkonunnar, er
nú var fræg orðin, en hrasað hafði ognú
leit hinn forna biðil sinn í öðru ljósi en
áður, viðurkenndi hann, sem mann, er
mildast allra dæmdi afbrot hennar.
Prestur þessi (v. Heffterdingk) er mjög
liðlega leikinn af Jens Waage, meira að
segja furðu vel, þá er þess er gætt, að
leikandinn hefur ekki áður fengizt við nein
vandasöm eða mikilsháttar hlutverk. Það
eru engir verulegir agnúar á þessum leik
hans.
Frú Stefanía Guðmundsdóttir leikursöng-
konuna (Magda Schwartze) mjög vel yf-
irleitt, að sumra dómi jafnvel ágætlega, er
sýnir, að hún er engu miður fallin til að
leika alvarleg hlutverk, en létt og efnis-
lftil, er hún hingað til hefur mest feng-
izt við. — Hlutverk Árna Eiríkssonar
(Schwartze herfylkishöfðingi) er ef til vill
einna erfiðast í öllum leiknum, svo aðvel
fari, með því að leikandinn verður svo að
segja alltaf að vera í geðshræringu og
»spenningi«, því að karl er svo vanstillt-
ur og frekur. Mundu ekki aðrir i leik-
félaginu en Árni hafa getað tekið þetta
hlutverk að sér, svo að betur yrði gert.
En með því er ekki sagt, að leikur hans
sé óaðfinnanlegur. Það er mjög sjaldan,
sem Áma mistekst verulega það, sem hann
tekur að sér. Gerfi hans í leik þessum
er gott, auk þess sem hann er klæddur
svo, að hann sómir sér allvel sem her-
maður, en það var einnig nauðsynlegt.
Frk. Emilía Indriðadóttir leikur alllaglega
og eðlilega Maríu, yngri dóttur herfylkis-
höfðingjans, en dr. Keller, barnsfaðir söng-
konunnar (Friðf. Guðjónsson) er fremur
tilkomulítill, og leikur hans meir af vilja
en mætti, en hneykslislaus þó. Frk. Þur-
íður Sigurðardóttir á erfitt með að breyta
sér í látbragði og málrómi, verður þvl á-
vallt sjálfri sér lík. Hún ætti helzt að
leika sem sjaldnast eða alls ekki. Aðrir
leikendur hafa srnærri hlutverk, sem ekki
þykir ástæða til að geta sérstaklega, því
að engum tekst hneykslanlega illa.
Þess skal loks getið, að hr. Bjarnijóns-
son frá Vogi, sem nú er leikstjóri félags-
ins og leiðbeinandi, hefur valið leik þenn-
an handa félaginu og snúið honum á ís-
lenzku og er þýðingin hin vandaðasta, að
því er heyra má. En bæjarbúum má telja
það til heiðurs, að þeir virðast vera farn-
ir að meta meir alvarlega, veigamikla leiki,
eins og t. d. »Hina týndu Paradís« og
»Heimilið«, heldur en fánýtt, efnislaust
rugl, gersneytt öllum skáldskap, allri feg-
urð, eins og t. d. »Skírnina« og annað
samskonar meiningarlaust bull, sem ekki
er hægt að hafa neitt gagn eða neina
skemmtun af.
RÆÐA.
Á hátíðarsamkomu í vinstrimannafélagi
Dana flutti prófessor Finnur Jónsson ræðu
þessa; þar voru viðstaddir ráðaneytisforset-
inn, Islands ráðgjafi og fleiri aðrir ráðgjafar.
Eg leyfi mér að byrja með því, að
þakka fyrir, að mér hefur verið gefinn
kostur á að taka þátt í þessu hátíðar-
samkvæmi. Eg skil það vel, að menn
hér vilja minnast hins merkilega atburð-
ar, er varð í fyrra, er vinstrimenn fengu
völdin. Þetta ár verður ætíð merkisár í
sögu Danarfkis og þar með íslands líka.
Þó gæti eg trúað þvf, að árið 1902 yrði
fullt eins vel munað sem 1901, og það
af ástæðum, sem ekki þarf langt mál um.
Yður er öllum kunnugt, að 10. janú-
ar ritaði konungur undir boðskap þann
til Islendinga, sem birtur var tveim dög-
um síðar í aðalvinstriblöðum Khafnar.
Þann dag og dagana á eptir réðu þeir ís-
lendingar, sem hér voru, sér ekki fyrir
gleði. Þeir heilsuðust á förnum vegi með
fagnaði og þrýstu hvor annars hönd, ósk-
uðu hver öðrum og ættjörðunni til ham-
ingju. Eg hef fulla ástæðu til þess, að
trúa því, að allir Danir, sem vit hafa á
málinu og eru oss Islendingum góðviljað-
ir, muni hafa samglaðzt oss [heyr, heyr!
úr öllum áttum].
Það er í fyrsta s'kipti, að hressandi og
1) Hátíð þessi var haldin síðast í janúar,
mest til að fagna ráðgjöfunum og breyting-
unni. Dr. F. J. var boðið þangað og hann
beðinn að tala nokkur orð. Ritst.
hreinsandi blær frá frjálslyndi og fram-
förum andar upp að ströndum fósturjarð-
ar minnar, og boðar vöxt og viðgang.
Það er eins og hinir mildu og þýðu vor-
vindar, er anda sunnan að og skáldin
okkar hafa svo opt og fagurlega kveðið
um, og færa með sér dögg af himni og
frjósamar árstfðir.
Vér Islendingar höfum ekki átt góðum
boðskap að undanförnu að venjast; það
er sannast að segja. Þegar Islendingar
hafa borið fram óskir sínar, hefur svarið
ætíð verið neitandi, þverneitandi — »þetta
getið þið ekki fengið« — og sþetta er
ekki tiltök«; »stjórnarskráin er hin sfðasta
endalykt á málinu«, og þar fram eptir
götunum. En aldrei hefur okkur verið
rétt hjálpandi hönd. Eg minnist t. d.
boðskaparins 2. nóvbr. 1885, þar sem að
síðustu það er talið ómögulegt, sem hinn
nýi boðskapur nú býður oss. Munurinn
á þessum boðskap og hinum er samasem
munurinn á einstrengingslegri apturhalds-
skoðun og frjálslyndri skoðtin á því, hversu
eðlilegt stjórnarfar á að vera hjá þeim
flokki, sem hefur barizt svo lengi fyrir
þjóðfrelsi og nú loks sigrað svo glæsilega.
Boðskapurinn nýi gefuríslendingum fulla
von um, að geta fengið það, sem alltaf hefur
verið efnið f aðalósk þeirra, að fá hið
æzta vald í sérmálum sínum — ráðgjafa með
ábyrgð fyriralþingi— búsettí landinu sjálfu.
Annars gæti hann ekki vakað yfir velferð
þeirrar þjóðar, er hann er settur yfir.
Þetta fyrirkomttlag hef eg ætíð álitið sem
condicio sine qua non [lífsskilyrði og ó-
frávfkjanlega kröfu]. Eg vil ekki fara
hér út í, að rekja einstök atriði, — en
það verð eg að segja yfir höfuð, að eins
og nú er ætlazt til, að fyrirkomulagið verði,
álft eg það eðlilegt, einfalt og svo full-
nægjandi, sem vér getum óskað. Egveit
það vel, að Islendingar hafa að jafnaði
óskað, að fá landsstjóra — nokkurs kon-
ar vísikonung — og ráðgjafa undir hon-
um. Þettaer auðvitað »ídealið«,en eg ef-
ast um, að það fyrirkomulag yrði oss nota-
sælla, eins og nú stendur á fyrir oss, en
það sem nú stendur oss til boða. Eg
þykist sannfærður um, að menn heima
taki því feginshendi, og samþykki það
með sem mestum samhuga.
Lengi höfum vér hér í Höfn þráð komu
þess, sem nú er orðið. Lengi hafa menn
heima beðið óþreyjufullir eptir því, að
frjálslyndið ynni sigur hér í Danmörku.
Mikill var fögnuðurinn heima, þegar frétt-
in kom í fyrra um stjórnarfarsbreytinguna.
Eg var þá uppi í sveit, og kom á bæ einn.
Gamall, hálfblindttr bóndi, æskuvinur föð-
ur míns, var hinn fyrsti, er sagðimértfð-
indin. Hann sagði þau með svo rólegum
innileik, að það var auðfundið, að bak
við frásögnina var föst sannfæring um, að
nú væru runnir upp betri tímar líka fyr-
ir Island, og hann leit á mig sínttm
hálfblindu augum um leið, — eg gleymt
aldrei þeim augum. Eg get af þessu ráð-
ið. með hvílíkum fögnuði hinum nýja
boðskap verður tekið almennt.
Um leið og eg nú óska hinu nýja ráða-
neyti til allrar hamingju og vona, að at-
gerðir þess yerði að langvinnri blessun
fyrir land og þjóð, leyfi eg mér — þótt
eg, eins og gefur að skilja, geti ekki haft
neina formlega »fullmakt« til þess, — að
frambera hina hjartanlegustu þökk til alls
hins frjálslynda ráðaneytis og sér í lagi
tii hans tignar, ráðgjafans fyrir ísland,
Alberti, fyrir það, hve tekizt hefur vel og
fljótt, að leysa úr því máli, sem íslend-
ingum er svo áríðandi fyrir hið ágæta
fyrirkomulag, sem hann hefur hugsað sér
að bjóða þeim.
Pistill úr Árnessýslu
10. marz.
II.
(Niðurl.).
[Garðaprófasturinn — 19 „lygar“ og 32
stóryrði — Ekki Krists erindi — Pólitík ekki
við prestahæfi — Kosninga-undirbúningurinn
— Áskoranaundirskriptir.— Færsla kjörstað-
ar fyrirhuguð].
Fyrir stuttu barst hingað „ísaf.“ frá
22. f. m. Nógu fróðlegt og lærdómsríkt er
það fyrir þjóðina íslenzku, eða hitt þó held-
ur, að lesa deilugrein pólitiska þó, er blað
það flytur frá meiri háttar presti og pró-
fasti, séra Jens Pálssyni, þingmannsefni
Dalamanna. Þessi grein er að eins tveir
dálkar og í henni talar próf. sýnilega ekki
erindi Krists eða postulanna, heldur ber
þar öllu meira á hans eigin erindi, sem
verður í röksemda stað í þessum 2 dálk-
um, þannig, að i9sinnum(ll) ritar hann orð-
ið „lygar" eða „stórlygar" og 32 stóryrði
eða klúryrði, auk 8 málsgreina, sem lík-
ara er, að illa uppalinn strákur úr skólun-
um í kringum höfundinn hefði látið sér
sæma að láta frá sér fara. Já, þvflíkt skrif
í landsmáladeilu af merkum prófasti. Hvað
munu hinir minni þjónar kirkju vorrar
bjóða sér 1 skjóli prests þessa ? Þetta er
„sláandi" dæmi upp á þann sannleika,
hve fjarlægt prestum er yfirleitt að vasast
í pólitík, enda hefur blaðið „Fjallkonan"
fyrir löngu síðan haft á móti þingsetu
þeirra, nema þá sérstakra valmenna.
Ofan úr Hreppum er nýlega frétt, að
byrjað sé þar með áskoranir, undirskrifað-
ar af kjósendum þar til séra Magnúsar
Helgasonar á Torfastöðum, að hann gefi
kost á sér til þingmennsku. Fyrir þvf
gangast helztu forkólfar þeirra Hreppa-
manna: Ól. prestur Briem í Eystrihrepp
og í Ytri-hrepp þeir Ágúst bóndi í
Birtingaholti og séra St. Briem; að því
loknu verður leitað víðar; annað mun ekki
tjá. — Þessari frétt, sem talin er áreiðan-
leg fylgir og, að til þess að þetta hrífivilji
þeir þar efra fá kjörstaðinn fluttan frá Ölf-
usárbrúnni upp að Húsatóptum á Skeið-
um, eða til vara að Hjálmholti!. Auðvit-
að þarf samþykki sýslunefndar til þessa,
og má vera, að sá greiði verði látinn ept-
ir þeim ? Svo er að sjá, að atkvæðasmöl-
unum uppi við fjöllin sýnist ekki einhlítt
kjörfylgið við prestinn, þar þeir þurfa að
fá kjörstaðinn færðan svo gífurlega frá al-
mannaleiðum sér í hag, að fullir 1 2/3 hlut-
ar kjósenda mundu telja sér frágangssök
að sækja fundinn þangað. Það er að eins
um réttaleytið, sem suðursveitirnar eiga
þar leið um; Ölfus og Grafningur og meiri
hluti Grímsness aldrei. Sumir hafa verið
að geta til, að Sig. búfræð. mætti vel una
við staðina Hraungerði eða Selfoss, því
þar er hann kunnastur, en ekki fara að
ýta undir þessi afbrigði hér, eins og hon-
um er þó helzt eignað — honum á þó að
að vera kunnugt um, að kosningalögin nýju,
sem verða vafalaust afgreidd á aukaþing-
inu að sumri, gera ráð fyrir fjölgun kjör-
staða og leynilegum kosningum; virðist
þvf þessi tillaga hans bera einhvern ó-
hreinlyndiskeim eða eitt hvað þvílíkt —
og óvíst, að þetta auki fylgi við hann.
[Það mun mega telja áreiðanlegt, að Sig-
urður búfr. bjóði sig ekki aptur fram til
þingmennsku, svo að það hefur þá ekki
verið sjálfs síns vegna, hafi hann verið
hlynntur kjörstaðarfærslunni. Aths. ritstj.\.
Heyrandi f liolti.
+ Halldór Kr. Frlðriksson
fyrv. yfirkennari andaðist hér í bænum
23. þ. m. á 83. aldursári. Hann var fædd-
ur á Stað í Grunnavík seint í nóv. (27.?)
1819 og voru foreldrar hans Friðrik Eyjólfs-
son prests síðast á Eyri í Skutulsfirði Kol-
beinssonar og Sigríður Ólafsdóttir Þorbergs-
sonar prests á Eyri Einarssonar. Hann missti
ungur föður sinn, er drukknaði á Isafjarð-
ardjúpi, lærði fyrst hjá afa sínum, séra
Eyjólfi og síðar hjá dr. Svéinbimi Egils-
syni, útskrifaður úr Bessastaðaskóla 1842,
sigldi þá til háskólans, og tók þar aðgöngu-
próf (examen artium) og 2. lærdómspróf,
lagði einkum stund á íslenzku og guð-
fræði, var skipaður fastur kennari við
lærða skólann vorið 1848, en yfirkennari
varð hann 1874, og fékk lausn frá em-
bætti 1895 eptir 47 ára þjónustu við skól-
ann. Hann var alþingismaður fyrir Reykja-
vík 1855—1886 og 1893, bæjarfulltrúi
1854—61, 1872—78 og 1880—98, for-
seti búnaðaðarfélags Suðuramtsins frá
1868—-99 og eptir það forseti búnaðar-
félags landsins þangað til næstl. sumar,
að hann sagði af sér. I sáttanefnd bæj-
arins var hann síðustu árin. Riddari
dannebrogsorðunnar varð hann 1874 og