Þjóðólfur - 09.05.1902, Síða 2

74
verk það, er nú fyrir hendi liggur, erauð-
veldara en áður; en engu að síður verða
ýmsir erfiðleikar á. Því enda þótt ætla
megi, að ýmsir þeirra manna, ór deildin
sendir til Islands, muni vera jafnokar hittna
fyrri mælingamanna að dugnaði, þolgæði
og áhuga á verkinu, þá skortir þá mjög
þekkingu á landseðli, loptslagi, samgöng-
um og háttum landsmanna o. fl.
Deildin leyfir sér því áð skorá á Islend-
inga að þeir, samkvæmt gamalli og góðri
venju, liðsinni og leiðbeini þeim mönnum,
er hún sendir. í ýmsu, er þeir sakir ókunn-
tigleika þurfa hjálpar við.
Þótt í tilskipun ráðaneytisins sé að eins
farið fram á, að deildin ákveði áðurnefnda
einstöku staði með sérstöku tilliti til sjávar-
mælinga, þá virðist þó sennilegt, að innan
skamms muni þykja brýn nauðsyn á nýj-
um ög nákvæmum landsuppdrætti eins og
tíðkast meðal annara þjóða, og verður þá
óhjákvæmilegt, að gera enn ítarlegri land-
mælingar.
Til stuðnings landmælingum er nauð-
synlegt, að gæta vel og varðveita hina á-
kveðnu staði, sem merktir verða með járn-
stöngum, málmbútum, jarðfestum stein-
límdum sívalningum, vörðum o. fl.
Deildin vonar, að Islendingar með hinni
alkunnu ættjarðarást sinni, menntunarfýsn
og áhuga á framförum landsins, muni sjá
og kannast við þýðingu þessara mælinga
og muni varðveita merki þau, er hún læt-
ur setja upp með ærnum' tilkostnaði og
fyrirhöfn.
E. C. Rasmussen,
„Oberstlautenant, höfuðsmaður
landmælingadeildar herforingjaráðsins.
*
* $
Þjóðólfur vill mæla sem bezt með þessu
nytsama fyrirtæki, sem orðið getur til þess,
að vér fáum ekki að eins áreiðanlegar
sjávarmælingar, sem eru harla mikils
verðar fyrir siglingamar, heldur einnig á-
reiðanlegan og endurbættan landsuppdrátt,
er afarmikill fengur væri í. Það má því
óhætt treysta því, að landsmenn greiði
götu þessara mælingamanna á allan hátt
og varist að skemma merki þau, er þeir
setja upp.
„Ekki batnar Birni enn“.
Nei, hann er samur og jafn skilningurinn
hjá Birni Kristjánssyni enn. En hann er nú
í 25. tölubl. Isafoldar kominn bersýnilega í
bobba.og grípurþví til þeirra handhægu ráða,
sem viss tegund manna notar opt ( líkum
kringumstæðum, sem sé : ósannindi, hártog-
anir og útúrdúrar — deilumálinu óviðkomandi.
Hann byrjar á þeim tilhœfulausu ósannind-
um, að eg hafi játað, að „bóndason" „fari
með rangt mál og ranga bankareikningsá-
ætlun“. Ekkert þessu líkt hef eg nokkurn-
tíma sagt, eins og allir menn vita, sem greínir
mínar hafa lesið.
Því næst beitir B. Kr. þeim útúrdúrum,
að hann sé nú löksins farinn að uppgötva
það, að deilumálið okkar í milli sé um reikn-
ingsfortn, eptir að hann hefur brotið heilann
um þetta mál í heilan mánuð og ritað um
það álnarlánga blaðadálka. Og þó tók eg
það greinilega fram í fyrstu grein minni í 15.
tbl. Þjóðólfs, „að eg vildi sanna það, að
,Bóndason‘ hefði rétt fyrir sér í þessufónni
(0: reikningsformi, sem hann viðhefur), en að
B. Kr. fari þar með rangt mál“, og að „eg
ætlaði ekki að blanda mér neitt í deilurnar
um hinar einstöku fjdrupphœSir, sem notað-
ar hafa verið bæði fyrognú í reikningsdæm-
unum“.
Að B. Kr. vill nú fara að flytja deilurnar
yfir á hinar einstöku fjárupphæðir, burt frá
reikningsforminu, sýnir, að hann er kominn
í vandræði og reynir, svo lítið beri á, að snúa
sig út úr aðalmálinu.
Það er þess vegna í öðrulagi ósannindi
hjá B. Kr. „að eg sé samþykkur (honum) í
öllu öðru (en forminu), sem hann hefur fund-
ið að áætlun ,Bóndasonar‘“. Um þetta hef
eg ekki látið beint neina skoðun í ljósi, hvorki
með né móti. Að eins hef eg sýnt fram á
það — með aðstoð Indriða — að ályktanir B.
Kr. um skerðing gullforðans er staðlaus
þvættingur, og sem B. Kr. sjálfur hefur neyðst
til að kingja.
Það eru í þriðja lagi ósannindi hjá B Kr.
að „Bóndason" telji 4. lið (o: hinar umþrátt-
uðu 44,643 kr.) meðal „hreinna drstekna",
því að hann telur hann að eins sem jafn-
adaruppjiæd tekjumegin. Allar ályktanir B.
Kr., sem hann svo byggir á þessu, eru þess
vegna tóm hauga-vitleysa. Þetta skal eg nú
sanna.
„Bóndason" færir þessa umþráttuðu upp-
liæð prisvar sinnum í reikningsáætlun sinni.
1. undir 5. lið gjaldamegin, af því að féð
er borgað út úr sjóði (partur af upphæðinni:
vextir og afborgun 75,000 kr.).
2. undir 4. lið tekjumegin, sem jafnaðarupp-
hæð, af því að féð er ekki sönn útgjöld (p:
fé, sem eytt er).
3. undir 8. lið gjaldamegin, af því að upp-
hæðin er eign bankans í gallforðanum í árs-
lok. Upphæðin 62,143 kr. innibindur tvennt:
1. Eign í gullforðanum 44,643 kr.
2. f sjóði 17,500 kr.
Þetta virðist B. Kr. ekki skilja enn, og
kemur því með þá haugavitleysu, að „Bónda-
son“ ætti að færa fjárbæðina enn pá „til
jafnaðar gjaldamegin".
Þá yrði fjárhæðin færð einu sinni tekju-
megin en prisvar sinnum gjaldamegin. Eg
skal trúa B. Kr. fyrir því, að slík reiknings-
aðferð gœti hæglega endað í tukthúsinu.
B. Kr. rangfærir orð mín ennfremur um
töluna 62,143 kr. Eg hef sagt, að „Bónda-
son“ fái út ágóðann allan í árslok réttilega
62,143 kr. „eptir peim tölum, sem hann not-
ar“. Og þessu verður ekki neitað. En eg
benti á, að um pad „mætti deila“, hvort rétt-
ara væri að nota sem af borgun töluna 42,643
kr. eða 25,000 kr.
Öll hans þvæla út úr þessu er því alveg
botnlaus.
Þó að eg í sporum „Bóndasonar" mundi
fremur hafa notað tölurnar 25 þús. kr. og
reiknað dæmið eptir þv! (sem B. Kr. gleyp
ir fegins hendi við) þá segi eg alls ekkí þar
með, að rangt sé, að nota töluna 44,643 kr.,
því að slíkt er álitamál. Ýmislegt mælir með
hvortveggju. Hugsun „Bóndasonar" er auð-
skilin. Hann ályktar semsvo:
Sá sem tekur H/4 milj. kr. lán, er borgast
á með 75 þús. kr. á 28 árum, hann borgar
alls 28 X 75,ooo kr. — . . 2,100,000 kr.
Af upphæðinni er afborgun . 1,250,000 —
en vextir alls................850,000 —
Afborgun er þannig að með-
altali á ári.................. 44,643
Vextir........................ 30,357 —
Samt.: 75,000 kr.
„Bóndason" miðar þannigekki við fyrsta ár-
ið, eins og hlutfallið er þá á milli afborgun-
unar og vaxta, en tekur meðaltal allra (28)
áranna. Og í raun réttri gerír B. Kr. það
líka í stnum áætlunum; hann miðar ekki all-
ar áætlana-upphæðir sínar við fyrsta árið
eingöngu, svo sem kostnað við útibú, vaxta-
tekjur o. fl, heldur hugsar hann sér, að
kostnaðurinn verði þetta, tekjurnar verði þetta
að meðaltali í einhvern vissan árafjölda. Því
að það á jafnt við banka sem einstaka menn
að tekjurnar og gjöldin geta orðið nokkuð
mismunandi einstök ár, eptir árferði o. fl.
Af þessu er það ljóst, að „Bóndason" hef-
ur nokkuð til síns máls og að hann velur
tölur sínar á líkan hátt eins og B. Kr. sjálf-
ur. Það situr þess vegna illa á B. Kr. að
fordæma þær tölur, sem eru fengnar út með
meðaltali.
En eins og eg tók beint fram áður, kem-
ur það ekkert deilumáli okkar B. Kr. við,
hverja afborgunartöluna menn velja, því að
hann hefur viljað útskúfa tölunni alveg, að
henni sé „ofaukið tekjumegin", eins og hann
hefur orðað það.
Reyndar er B. Kr. þó kominn svo langt
nú síðast, að hann viðurkennir: „að vel mætti
setja 25 þús. kr. tekjumegin í dæminu, ef
verið væri að semja adalreiknitlg í drslok"
en svo bætir hann við: „en um það er hér
ekki að tefla".
Jú, það er nú einmitt pað, sem erhérum
að tefla. Það er einmitt áætlun yfir aðal-
reikning í árslok, sem „Bóndason“ semur,
eins og eg hef alltaf verið að reyna að troða
inn í B. Kr., og sem loksins hefur þó tekizt
— að nokkru leyti.
Já, það er „blátt áfram“ dœtlun, „bygð á
dætluðum tölum“ í aðalreikningsformi í árs-
lok, sem „Bóndason" semur. Og hví í ó-
sköpunum skyldi hann ekki mega það? Er
það af því, að B. Kr. hefur „aldrei séð d-
œtlun samda ( öðru formi", en hann hefur
gert (nfl. kassareikningsformi)? Það er þó
óneitanlega kynleg ástæða. Eg veit ekki til,
að áætlunarform B. Kr. sé enn neinstaðar
fyrirskipað, svo að allir séu endilega skyld-
ugir til að við hafa það, og ekkert annað.
Eg fæ ekki betur séð, en að hver maður hafi
jafnan rétt til að gera áætlanir í því formi,
sem honum sjálfum þóknast, alveg ántillits
til þess, hvað „stærðin" B. Kr. „hefur séð“
eða ekki séð.
Og þó að B. Kr. sé svo fáfróður, að hann
hafi „aldrei séð dcetlun samda í öðru formi"
en hann hefur gert í greinum sínum, þá úti-
lokar pað ekki, að annað áætlunarform megi
viðhafa og sé fullkomlega eins réttmætt. Og
eg hef einmitt sýnt það og sannað, að dœtl-
unarform „Bóndasonar" er venjulegast aðal-
reikningsform hér á landi og gleggra fyrir
allan almenning, heldur en áætlunarform B.
Kr. af pví að svo liti út eptir formi B. Kr.,
að bankinn atti ekkert í árslok nema 17,500
kr. (eptir tölum „Bóndasonar"); en pað er
rangt, því að hann á 17,500 kr. í sjóði og
aitk pess jafn stóra upphœð í skíru gulli
liggandi fyrir (inniföldu í gullforðanum), sem
afborguninni nemur.
Það er með öðrum orðum þetta, sem B.
Kr. er svo meinilla við, að altnenningur skuli
fá að skilja þetta, að bankinn eignast gull-
forðann með pví að borga hann. Þetta sýn-
ir reikningsform „Bóndasonar" og sjálfsagt
fyrir þær sakir þykir B. Kr. það óhafandi.
Og í raun réttri er engin annar munur á
reikningsformi þeirra tveggja „Bóndasonar"
og B. Kr. en þessi.
En hversvegna er B. Kr. svo umhugað um
að breiða yfir þennan sannleika? Hví má
ekki almenningur sjá það og skilja það, að
bankinn eigrastgullforðann sjálfur jafnóðum
og hann borgar hann ? —
Gleðilegt er það, að B. Kr. skilur 100 kr.
dæmi mín og viðurkennir þau rétt. Hann
hefur þá víst líka skilið dæmið um 2400 kr.
— og sannfærst.
B. Kr. er enn að bögglast með þá setn-
ingu, að bankinn geti komizt í skuld við
útlendan banka í árslok. Pessu getur stjórn
bankans alveg ráðið sjálf. Hún veit allt af,
hve mikið borgast inn erlendis og getur hag-
að sér eptir því; ef hún vill ekki að bank-
inn lendi í skuld erlendis, þá gefur hún ekki
út ávísanir á erlenda banka fyrir meiri upp-
hæð en svo, að þar verði engin skuld. Slíkt
fer eptir samningum milli bankanna, hvort
þeir leyfa hvor öðrum að að „draga" á sig
meira en inneigninni nemur, alveg eins og
milli banka og einstakra manna. — Annars
kemur þetta ekkert sérstaklega landsbanka
við. Það mundi gilda alveg eins um hluta-
félagsbanka. Hann mundi án efa þurfa að
hafa miklar útborganir erlendis, svo sem
vexti (t. d. 100 þús. kr. árlegaj til hluta-
bréfa-eigenda, er að sjálfsögðu mundu vilja
fá þá útborgaða erlendis.
Þessir útúrdúrar B. Kr. er því hvorki nein
speki né neitt rothögg, því að þeir gilda
alla banka, jafnt Iandsbanka og hlutafélags-
banka.
Af því að eg hef ekki hingað til rekið of-
an í B. Kr. aptur ýmsar lokleysur í grein-
um hans, þá dregur hann út af því þá á-
lyktun, að eg sé þeim samþykkur.
En þetta er argasta hugsunarvilla.
Eg finn ekki neina skyldu mína að „vakta"
B. Kr.; hvorki að passa upp á það, að hann
ekki segi eða skrifi einhverja vitleysu, né
heldur að mótmæla þeim ölium eða leiðrétta
þær. Slíkt mundi Iíka kosta mig meiri tíma
og fyrirhöfn, en vert væri að eyða í jafn ó-
skemmtilegt starf.
Eg skal þó ógn stuttlega — honum til geðs
— benda á villurnar í þeim 7-liðum, sem
hann þykist vera að „slá föstum" í 25. tbl.
„ísaf."
1. og 2. „Bóndason" gerir banka, sem
gefa má út 2T/2 milj. kr. ( seðlum, vaxtatekj-
ur og provisionstekjur á ári 126,500 kr.; þetta
er hér um bil 5%af allri seðlafúlgunni. Þetta
hyggur B. Kr. sé ofmikið; ætlar að 108 þús.
kr. sé hæfilegt; það samsvarar rúmlega 4%.
Með Vissu er ekki hægt að segja, hvor rétt-
ara hefur; reynslu vantar í því efni. En eg
hef á öðrum stað sannað það*), að eptir 10
ára (1891 — 1900) reynslu Landsbankans hef-
ur hann haft nálægt 7% af seðlafúlgunni í
tekjur þau ár að meðaltali. Þetta bendir á,
að „Bóndason" muni vera nær hinu senni-
lega heldur en B. Kr.
3. Vextir af varasjóði Landsbankans 6000
kr. vill B. Kr. fella burtu úr áætlun „Bóndason-
ar“. En liður þessi á að standa, því að á-
ætlun „Bóndasonar" er miðuð við Lands-
bankann, og hann á varasjóð, sem gefurþetta
í vexti að minnsta kosti.
4. Það er álitamál hvort standa skuli
44,643 kr. eða 25 þús. kr. Rammvitlaust að
færa upphæðina í priðja sinn til útgjalda eins
og B. Kr. vill.
5. Það er álitamál hvort kostnaður við banka-
hald í Rvík skuli reikna 22 þús. eða 25 þús.
Þegar enginn sparissjóðsdeild er bankanum
sameinuð og 3 útibú sett á stofn, verða störf-
*) Ritgerð í Andvara 1902.
in við bankahald í Rvfk nokkuð á annan
hátt en nú.
6. Liðurinn á að vera 17,500 kr. og par
að auki afborgunarupphœðin Alitamál hvort
hún skuli talin>25 þús. kr. eða 44,643 kr.
eins og eg hef sýnt að framan. 7. liður B.
Kr. er allur rangur. Af því að það yrði
nokkuð langt mál að benda á villurnar í
þeirri áætlun, skal eg geyma það hentugleik-
um s(ðar. ’
B. Kr. langar ógn til, að eg hafi ritað þær
greinir um bankamál, sem bera merkin
„Landnemi" og „Bóndason". Eg vil ekki
eigna mér það, sem eg á ekki, og hvað eg
hef skrifað veit eg betur en B. Kr. En þrátt
fyrir neitun mína og yfirlýsing ritstj. Þjóðólfs
stagast hann enn á því, að eg sé sama sem
„Bóndason", líklega til þess að geta sagt
ósatt bœði í hinni fyrstu málsgreín ritgerðar
sinnar og í hinni síðustu.
Halldór Jónsson.
Sýnishorn
réttargangsins í Rangárvallasýslu M 3.
Sýslumaður M. Torfason hefur í 14. tbl.
Þjóðólfs þ. á., og að líkindum í uppáhalds-
blaði sínu „Isafold", gert tilraun til þess,að
svara grein minni í Þjóðólfi nr. 10. — Þetta
svar sýslum. getur eigi kallazt annað en til-
raun, þar sem segja má, að hann fari kring
um grein mlna eins og köttur ! kring um
heitan graut. Énda getur það heldur ekki
talizt óeðlilegt, þótt hann hafi farið varlega
við grein mína, með því að honum mun hafa
þótt hún tiifinnanlega heit, og því getað ótt-
ast fyrir, að hann kynni að brenna sig enn-
þá meir, ef hann gengi nákvæmar inn á at-
riði hennar. En til sannindamerkis um það,
að svar sýslumannsins er næsta takmarkað
og ófullkomið er það, að kann minnist alls
ekkert á, hversvegna hann hélt hinum á-
minnsta dreng, Guðjóni Böðvarsyni, í heilan
mánuð í ströngu varðhaldi, á meðan hann
játaði sekt sína, en sleppti honum úr þessu
stranga varðhaldi, jafnskjótt og hann bar á
móti sekt sinni. Heldur eigi minnist hann
á nokkurn hátt á spurningar þær, sem hann
við rannsóknirnarhafi lagt fyrir dreng þennan.
Og í þriðja lagi talar hann alls eigi neitt um
framkomu sína gagnvart mér, við réttarpróf-
ið í Hala, öðruvísi en að lýsa mig ósann-
indamann að þeim grun mínum, að eg væri
undirorpinn ofsóknum frá yfirvaldsins hálfu.
En þótt hann kunni að veragóður rannsókn-
ari, þá er hann þó eigi hjartnanna eða nýrn-
anna rannsóknari, og er því, eptir hlutarins
eðli, ófær til að dæma um það, hvað einhvern
grunar eða grunar ekki.
Hvað sjálfan mig snertir, þá hef eg að
vísu mikla ástæðu til þess að gleðjast yfir
svari sýslumannsins, því að í svari hans kem-
ur það þó berlega fram, að eg er með öllu
sýkn af þeim áburði og orðasveim, sem
gengið hefur, á meðan réttarrannsókn þessi
hefur staðið yfir: að eg hafi nafirað eða hrætt
Guðjón til þess að meðganga á sig saklaus-
an töku á hinum umræddu munum. Þessi
yfirlýsing sjálfs sýslumannsins gleður mig ó-
endanlega mikið, og því fremur, sem það er
grunur minn, að eg hefði mátt bíða lengi
eptir henni, hefði eg ekki ritað grein mína.
Kemur mér því til hugar þetta gamla og
góða „cítat", sem sagt hefur verið um annan
dómara: „ Þetta, sem helzt hann varast vann,
varð þó að koma yfir hann". — En að sama
skapi sem yfirlýsihg sýslumannsins gleður
mig, hlýtur hún að hryggja þá, sem í skamm-
degi vetrarins hafa skemmt sjálfum sér og
öðrum með því, að hafa slíkar óhróðurssög-
ur um mig á vörum, sem trúverðuga sögu-
sögn, og ! einfeldni sinni álitið, að yfirvald-
inu hér í sýslu kæmi það svo harla vel.
Það hlýtur að hryggja þá, þessi yfirlýsing,
því að það er fyrir þá harður — en auðvitað
réttlátur —dómur þetta, felldur af sjálfu yfir-
valdi þeirra : að þeir séu allir óvandaðir menn,
sem óhróðurssögurnar um mig hafa flutt og
trúað þeim.—
„En engin rós er án þyrna". Það getur
manni dottið í hug, þegar maður les þessa
yfirlýsingu sýslumannsins í grein hans. í
sömu greininni, sem hann kemur með þessa
yfirlýsingu, kemur hann með nýjar dylgjur
um það, „að ýmislegt ! fari mínu hafi við
réttarrannsóknirnar komið í ljós, sem mér
myndi hafa komið betur, að verið hefði í
myrkrunum hulið". Hvað sýslum. á viðmeð