Þjóðólfur - 20.06.1902, Blaðsíða 1

54. árg.
...........*—
Reykjavík, föstudaginn 20. júní 1902.
M 25.
Fyrir 2 krónur
WWWWWWWW
greta nýir kaupendur fengið
síðari hluta þessa yfirstand-
andi árgangs Þjóðólfs frá 1.
júlí til ársloka.
í kaupbæti fylgja tvö síðustu
sögusöfn blaðsins (I 1. og 1 2.
hepti), yfir 200 bls. með
mörgum fallegum skemmti-
sögum, en ekki verða þau
send neinum fyr en blað-
ið er borgað.
Áskript að þessum hálfa
árgangi er einnig bindandi
fyrir næsta árgang blaðsins.
BC Nýir kaupendur
gefl sig fram sem allra
fyrst, áður en upplagið af
sögusöfnunum þrýtur.
ll 11111 ■ 111 ■ i ■ iTTÍi'íl I í» i'l i ■ 111 ■ 11! i 11.»i IT1T1 ÍTi'iTl i i i lillTái ii'ii ■ i iliTi iiTl iTi iil 11 l'i t'i*i É11 i'l i k i i i É111 ■ 11
Alþingiskosningar.
iii.
í Eyjafjarðarsýslu endurkosnir 4.
þ. m.
Klemens Jónsson
sýslumaður, og
Stefán Stefánsson
hreppstjóri í Fagraskógi. — Atkvæða-
tala ókunn.
1 Barðasírandarsýslu endurkosinn
9. þ. m.
Sigur^ur Jensson
prófastur í Flatey, með 34 atkv. Séra
Guðm. Guðmundsson í Gufudal fékk
15 atkv.
í ísafjarðarsýslu kosnir II. þ. m.
Skúli Thoroddsen
ritstjóri, með 235 atkv. og
Sigurður Stefánsson
prestur í Vigur með 230 atkv.
Hannes Hafstein sýslumaður fékk
137 atkvæði og Matthías Ólafsson
kaupmaður í Haukadal i24atkv. Hall-
dór Jónsson á Rauðamýri tók framboð
sitt aptur á kjörfundi.
Atkvæðatala í Húnavatnssýslu var
þannig, að Hermann fékk 192 atkv.,
Jósafat 146, Páll Briem 110 og Björn
Sigfússon 94. í Dalasýslu fékk Björn
sýslumaður 82 atkv., en séra Jens 77.
Eru nú þegar koninar fréttir um
kosningar í 15 kjördæmum, er valið
hafa 23 þingmenn. Ófrétt er enn um
kosning 7 þingmanna í 5 kjördæmum
(Suður-og Norðurþingeyjarsýslu, Norð-
ur- og Suður-Múlasýslu og Austur-
Skaptafellssýslu). Af þessum 23 þing-
mönnum eru 12 í heimastjórnarflokkn-
um, 9 í Valtýsflokknum og 2 utan
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJÖRLÍKl ~
sem er alveg eins bragðgott og notadrjúgt og smjör.
Yerksmiðjan er hin elzta og stærsta í DanmÖrkn, og býr til óefað hina beztn
vörn ogr ódýrnstn í samanbnrði við sieðin.
Fæst hjá kaupmönnum. ^
flokka (J. M. og E. B.). Svo bætast
enn við að líkindum 5—6 í heima-
stjórnarflokkinn, en að eins 1 — 2 í
Valtýsflokkinn. Hljóta því heimastjórn-
armenn að verða í allmiklum meiri
hluta, þá er öll kurl eru komin til
grafar.
Afmælisgjöf —
Hlutabankinn staðfestur.
Sú fregn barst hér út um bæinn snemma
morguns 17. þ. m., á afmælisdag Jóns Sig-
urðssonar, að bankafrumvarp síðasta al-
þingis hefði verið staðfest af konungi 7.
þ. m. — Eins og menn vita, á samkvæmt
því frv. landsbankinn að standa óhaggað-
ur með fjármagni því, sem hann nú hef-
ur, en má ekki gefa út fleiri seðla, en þeg-
ar eru gefnir út (750,000 kr.). Einkarétt-
inn til frekari seðlaútgáfu næstu 30 ár fær
hlutabankinn fyrirhugaði, sem líklega verð-
ur stofnaður næsta ár, úr því að þeir War-
burg hafa gengið að frumvarpinu og það
verið staðfest.
Eins og kunnugt er, björguðu heima-
stjórnarmenn á síðasta þingi málinu við
með naumindum, þannig, að landsbank-
inn skyldi standa, en ekki ofurseljast hluta-
bankamönnunum, Warburg & Arntzen. Var
það afarmikil lagfæring, er meðhaldsmönn-
um hlutabankans var meinilla við, og „ísa-
fold“ kallaði pá „fleyg" til að drepa málið,
því að þeir Warburgsliðar töldu vísast, að
þeir Warburg mundu aldrei að frumvarp-
inu ganga, er þeir fengju ekki öll pen-
ingaráð landsins þegar 1 hendur. Til allr-
ar hamingju var þó þeim voða afstýrt í
bráð og ef til vill um langan aldur, svo
að barátta heimastjórnarmanna í þessu
máli, hefur þó haft afarmikla þýðingtg
jafn-ákaflega, sem það var sótt af hinna
hálfu. Að þeir Warburg sáu sig um hönd
og gengu að frumvarpinu, þótt þeir létu
ólíklega við því í fyrstu, mun mest hafa
stafað af áköfum undirróðri einstakra hluta-
bankaelskenda, er þeir sáu, að landsbank-
inn var tekinn að færast í aukana. Þeim
Warburg hefur verið sýnt tram á, að ef
þeir gengju ekki að þessu nú þegar, svo að
allt væri klappað og klárt, þá er aukaþingið
1 sumar kæmi saman, þá mundu þeir aldr-
ei til eiltfðar ná hér neinni fótfestu, því að
nú væri vöknuð alvarleg, sterk hreyfing í
landinu gegn hlutabankafyrirkomulaginu,
en með landsbankanum og eflingu hans,
enda væri nú verið 1 óða önn að útvega
honum meira starfsfé, tækifærið kæmi því
aldrei optar. Og svo hafa þeir unnið ráð-
gjafann til að hraða staðfestingu frum-
varpsins, áður en hið nýkosna alþingi kæmi
saman, er gæti fundið upp á því, að senda
þingsályktun, eða eitthvað málið áhrær-
andi til ráðgjafans.
Vissu þykjast menn hafa fyrir þvt, að
einn þingmaður, sem nú er talinn flokks-
leysingi í sumum blöðum og erlendis
dvaldi langvistum í vetur, hafi meðal ann-
ars unnið kappsamlega að því, bæði við
ráðgjafann og þá Warburg, að málið yrði
útkljáð sem allra fyrst. Allir kannast og
við ummæli annars þingmanns, er hann
hitti þá Warburg í tyrra haust eptir þing,
að hann skyldi sjá um, að frumvarpið
yrði „lagfært“ næst, eins og þeir vildu.
Munu flestir renna grun í, hver sú lag-
færing muni eiga að vera.
Jafnvel þótt sá þingmaður hafi væntan-
lega ekki mikil áhrif á gerðir þingsins í
sumar og málið horfi nú öðruvísi við, en
ætlað var í fyrra haust, þá er þeir War-
burg þóttust ekki vilja ganga að því, eins
og það kom frá þinginu, þá er samt ekki
ugglaust um, að einhverjar tilraunir verði
gerðar af hálfu hlutabankamanna nú þeg-
ar í sumar, að gerabraut þeirra Warburgs
eitthvað greiðari.
En væntanlega verður flokkum svo hátt-
að á þingi nú, að t. d. lög um niðurlagn-
ing landsbankans og samsteypu hans við
hina fyrirhuguðu nýju bankastofnun fái
fremur lítinn byr, og þess vegna verði ekki
j fitjað upp á því. En seinna koma sumir
dagar. Það er ekki öll nótt úti enn. Hug-
mynd sú mun lifa heit og rík í hluta-
bankamannabrjóstum, að takast muni inn-
an skamms, að koma landsbankanum á
kné, og leggja hann undir hlutabankann.
Höfudmáltól Warburgsmanna hér i bœ er
11Ú þeg-ar vid hina fyrstu frétt um stofnun
hlutabankans byrjnð á því, að gera seðla
landsbnnkans tortryggileg-a(!!) sem óinn-
leysanlega gagnvart hinum innleysanlegu
seðlum hlutabankans. Ekki er ráð nema
í tfma sé tekið. Slfk ofsókn, sltkt óslökkv-
andi illskuhatur gegn peningastofnun, er
landið á, mun alveg eins dæmi, þá er menn-
irnir hafa fengið sinn vilja að nokkru eða
miklu leyti. Nei, það er ekki nóg. Nið-
ur með landsbankann, fyrir alla muni. Fyr
eru þeir Warburg ekki ánægðir, segjaskó-
sveinar þeirra. Hér verður því þjóðin að
vera alvarlega á verði, svo að ekki verði
hrifsaðir af henni þeir mofar, er hún enn
heldur eptir. Og þótt þingið í suinar verði
ekki svo skipað, að nein hætta verði á
ferðum, þá má halda róðrinum svo ósleitu-
lega áfram til næstu kosninga, að þá verði
þeir þingtnenn f meiri hluta, er Warburg
í hefur tangarhald á. Og væri þá björninn
unninn. Um það skal engu spáð að sinni.
En allur er varinn góður. Og því fer
fjarri, að þetta mál sé enn út af dagskrá.
Sjálfstæði þjóðarinnar 1 peningamálum er
engu minna vert, en pólitiskt sjálfstæði
hennar, því að pólltiskt sjálfstæð er í raun
og veru engin þjóð, sem er í annara þjóða
vasa í fjármálunum.
Að öðru leyti skal engum getum um það
leitt að sinni, hvort þessi nýja bankastofn-
un muni verða landinu til gæfu eða ógæfu.
Reynslan verður að skera úr þvf. Eðlileg
samkeppni í peningamálum getur verið
góð, þar eins og annarsstaðar, og það er
engu hægt um það að spá, hvemig sam-
vinna eða samkeppni landsbankans og
hlutabankans muni reynast. Það færi bet-
ur, að hlutabanki þessi yrði landi voru og
þjóð ekki „hefndargjöf", heldur lyptistöng
til einhverra verulegra framfara þjóðinni
til þroska og þrifa, en ekki til ófarnaðar
og undirokunar.
Hina fyrirhuguðu hluttöku landssjóðs í
þessu fyrirtæki mun þingið í sumar taka
til frekari athugunar.
Skilvindukaup
bændanna á íslandi.
Sjálfsagt er það margt og mikið, sem
Búnaðarfélag Islands á fyrir höndum að
vinna 1 þarfir landbúnaðarins. Það hefur
þegar byrjað á ýmsu í þá áttina, sem mun
verða honum að góðum notum í framtíð-
inni, en ekki er það ætlun mín, að fara
að telja upp né yfirvega gerðir félagsins
síðan það tók til starfa, því það er þegar
búið að rita töluvert um það efni, afmér
mikið færari mönnum, heldur vildi eg
leyfa mér að vekja máls á einu atriði, sem
ætti að vera í þess verkahring, og að mín-
um dómi þess vert, að um það væri rætt
og ritað; en það er hvernig að fyrirkomu-
lagið á skilvindukaupum bændanna hér á
landi ætti að vera; því það fyrirkomulag,
sem nú er í því efni, er ekki eins og það
ætti að vera
Eins og mönnum er kunnugt, eru það
aðallega kaupmenn — eða þá umboðs-
menn þeirra — sem hafa þann starfa á
hendi, að útvega bændum skilvindur.
Sumir þeirra verzla ekki öðruvfsi með þær,
en að menn panta þær hjá þeim, og
borga þær f peningum fyrirfram, eða
þá að öðrum kosti við móttöku. En apt-
ur eru þá sumir, sem hafa látið þær í
»reikning« til einstakra manna, — sem
standa sig þá vel hjá kaupmanninum —
og eptir á borgun. Þetta sýnast nú ekki
nein vildarkjör, þegar miðað er við það
háa verð, sem er á skilvindunum hjá þeim,
því það getur naumast verið vafi á þvi,
að þeir gætu selt þær talsvert ódýrar en
þeir gera, ef þeir hugsuðu eins mikið um
annara hag, sem sinn eiginn. En það
mun nú optar vera svo, að þeir vilji fá
meira en fyrirhöfn sína borgaða, fyrir að
útvegahlutinn — auk hins upphaflega verðs;
þeir vilja jafnframt græða á sölunni. Eg
hef dæmi fyrir mér þessu til sönnunar.
Það er skýrt frá því í »Austra«, 47. tbl.
1901, að Þorgrímur læknir Þórðarson á
Borgum hafi pantað nokkrar skilvindur,
»Alexandra« nr. 13, beint frá verksmiðj-