Þjóðólfur - 28.11.1902, Blaðsíða 2

190
Leopold Belgíukonungi var í gær
veitt banatilræði. Maður einn ítalskur,
er Rudin heitir, skaut þrem skotum
inn í vagn þann, er hann hugði kon-
ung vera í, en enginn varð fyrir skot-
um hans. Hann var þegar tekinn
höndum.
Tún eða sáðland.
Margt hefur verið ritað um búnað, en
fátt af því hefur vakið meiri athygli, en
ritgerð Björns Jenssonar skólakennara:
„Undirstaða búnaðarframfara". Margir
munu þó ekki hafa skilið ennþá, hvaða
nýmæli það er, sem farið er Tram á í rit-
gerðinni, en það er að breyta túnunurn í
sáðland. A fundi þeim, sem haldinn var
í Búnaðarféjagi Islands, var þó skýrt tekið
fram, að umræðunum skyldi beint að því,
Þær ættu að snúast um það, hvort vér
ættum að ráða bændum til að yfirgefa
föstu grasrótina í túnum sínum, plægja þau
upp og sá svo í þau grasfræi eptir lengri
eða skemmri' tíma. Þetta er réttilega út-
skýrt í ritstjórnargrein í Þjóðólfi, 46. tölu-
blaði.
Flestir þeirra, sem á fundinum töluðu,
voru á móti því að breyta túnanum í sáð-
land. Agrip af þeim umræðum er nú þeg-
ar prentað í Búnaðarritinu, og nægir að
benda á það; það er hlutdrægnislaus vott-
ur um, hvað framfór á þessum fundi.
Þar sem túnrækt vor er í góðu lagi,
þar er hún svo arðsöm, að vér getum
ómögulega búizt við meiri eptirtekju af
grasi ræktuðu með sáningu. Af þeirri á-
stæðu getum vér ekki ráðið bændum til
að plægja upp siétt og góð tún. En svo
kemur það til álita, hvort rétt sé að hætta
við ofanafristuaðferðina í þýfðum túnum.
Því atriði er ekki eins auðsvarað og hinu.
Að líkindum yrði dálítill v.erkasparnaður
við það, þó ekki mikill, meðan plægingar
eru eins dýrar og þær eru nú. En svo er
á annað að líta. Reynsla vor með gras-
fræsáningu er ennþá ekki orðin svo full-
komin, að vér getum sagt,að hún heppn-
ist vel, og vér getum heldur ekki ennþá
sagt með neinni vissu, hverjum grasfræ-
tegundum vér eigum að sá. Aptur á hinn
bóginn vitum vér, aö túnaslétturnar með
ofanafristu og þakningu borga sig ágæt-
lega, þrátt fyrir það hve tafsamar þær
eru. Af þessum ástæðum getum vér ekki
annað en ráðið bændum til að halda á-
fram við ofanafristuaðferðina. En hana
má bæta, eins og vikið er á í fundar-
ágripinu.
Þá kemur þrlðja atriðið: Hvaða aðferð
eigum vér að hafa við að græða upp holt
og óræktarjörð? Hér er allt öðru máli að
gegna en með túnin. I holtum og órækt-
arjörð er grasrótin vond og lítil, og þess
vegna engin eptirsjón í henni, enda þótt
hún mundi fljótlega batna og spretta all-
vel með gömlu þúfnasléttunaraðferðinni,
ef grasrót hefur verið þar og nokkur að
ráði, og borinn verður áburður í. Engu
að síður álít eg, að á þesskonar jörð eigi
sáningin heima. Móti því talaði heldur
enginn á fundinum, en ýmsir með, eins
og umræðuágripin bera vott um. Þótt
reynsla sé lítil með grasfræsáningu, þá er
hún nóg til þess, að vér vitum, að flög
gróa fyr, ef sáð er í þau, og vér vitum, að
í góðum jarðvegi heppnast sáningin betur
en í slæmum. Þess vegna er það rétt hjá
B. J., að sáningin mundi heppnast betur í
túnum en í útjörð, en andmælendur hans
álíta, að sáðsléttur í túnum gefi ekki eins
mikið og varanlegt gras, eins og þakslétt-
ur í túnum. Þar í liggur ágreiningurinn.
Vér þurfum sem allra fyrst að komast
upp á að auka út túnin með sáningu, græða
holtin og auðnirnar með sáningu, en að
öllum líkindum verður okkar grasrækt að
stefna að því, að grasið verði viðvarandi,
eins og nú er á túnunum. En á meðan
að verið er að undirbúa óræktarjörð undir
grasfræsáningu, verðum vér að rækta á
henni ýmsar aðrar jurtir, bæði til þess að
fá endurgoldna þá vinnu, sem vér leggj-
um í undirbúninginn og líka til þess að
bæta jarðveginn. Hafra og bygg, rófur og
kartöflur mundum vér óefað geta ræktað
á þennan hátt til stórhagnaðar.
Eg hef drepið hér á helztu atriðin,
meira verður ekki gert í stuttri blaðagrein.
A fundinum var líka tilrætt um það,
hvað vér ættum að gera til þess að efla
garðræktina. Var þá bent á tvennt:
1. Að komast að því með tilraunum,
hvernig grasfræsáningu skuli haga, og
hverjar tegundir helzt skuli rækta og
2. stuðla að því, að plægingar verði al-
mennt notaðar um allt land. Að þessu
vil eg vlkja l£ið eitt.
Tilraunir með grasfræsáningu hafa ver-
ið gerðar á Gróðrarstöðinni hér í Reykja-
vík, en þær eru enn svo ungar, að mér
virðist ekki mikið á þeim byggjandi. Landið
þar er svo nýrótað, að allt til þessa hefur
ekki verið völ á góðu landi til grasfræ-
sáningar. Eg hef því að þessu sinni ekki
getað farið lengra en svo, að reyna að
komast að því, hvaða tegundir mynda við-
varandi rót. Nú er strax fengin dálítil
bending í þessa átt, og þá liggur næst að
spyrja, hverjar af þessum tegundum gefi
mest heymagn. Á næsta vori er hægt að
fá land í góðri rækt til þessara tilrauna á
Gróðrarstöðinni, og þær vil eg að gerðar
séu víðar um land. Hef eg hugsað mér
það svo, að senda nokkrum áhugasömum
og skynugum bændum fræ af þessum
sömu tegundum, sjá um, að þeim verði
öllum sáð á réttan hátt á góðan, afgirtan
blett. Jafnframt því, að þarna fæst svar
upp á það, hver tegundin sprettur bezt,
þá kemur líka í ljós, hvort þær geta vaxið
í hinum ýmsu héruðum landsins. Þessar
tilraunir út um landið þyrftn ekki að verða
kostnaðarsamar, en verða þó til mikils
gagns.
Það hefur við mjög miklar llkur að styðj-
ast, að íslenzkt grasfræ heppnist betur en
útlent,’ en það útlenda mun alltaf verða
mikið ódýrara en það innlenda, og það
er mikils vert. Það grasfræ, sem þarf í
eina dagsláttu, kostar eptir útlendu verði
15—16 kr., og ef til vill þurfum vér að sá
þéttar en sem því svarar, og þá verður
verðið meira.
Hvað plægingarnar snertir, þá erum vér
allir á það sáttir, að nauðsyn beri til að
þær verði almennt notaðar. En það er
mitt álit, að með því verði, sem nú er á þeim,
(27—28 kr. á dagsl. og venjulegast roeira)
þá séu þær ekki mikið ódýrari en upp-
stunga með spaða, með því kaupgjaldi
sem nú er, og sé hvorttveggja vel gert,
þá verður uppstungan ætíð betri.
Eins og verð er nú á plægingum, er
þýðing þeirra mest í því falin, að nota
hestkraptinn í staðinn fyrir mannskrapt-
inn, en þegar þær fara að verða almenn-
ar, þá verða þær líka Iangtum ódýrari en
þær eru nú.
Einar Helgason.
Frumskilyrði landbúnaðarframfara.
x. Að lengja ábúðartíma leiguliða, og
tryggja peim rétt til að njóta verka sinna
á ábýlum sinum".
„Það, sem myndar verð jarðarinnar, er
vinna og áburðnr. Sá, sem á að geta
lagt það fram í fullum mæli, verður að
hafa þá hvöt til þess, að sjá fram á, að
hann fái tilkostnaðinn aptur með ágóða.
Kjör leiguliða þarf að laga svo, að liann
hafi vissu fyrir að geta notið þess, sem
hann leggur í jarðabætur. Ekkert ráð dug-
ir til að fyrirbyggja illa meðferð á leigu-
jörðum nema pað, að sameina hagsmuni
leiguliða o? landsdrottins með skynsamleg
um leigukjörum". (Danskt).
„Langur leigutími í sambandi við rétt
til fulls endurgjalds fyrir allar jarðabætur,
sem eigi eru að öllu uppunnar, þegar á-
búðartíminn er á enda, er skilyrði fyrir
varanlegri frjósemi jarðarinnar, hinn traust-
asti sambandsliður milli leiguliða og Iands-
drottins, og hin bezta trygging fyrir hags-
munum þeirra beggja". (Enskt). (Búnaðar-
rit, 1. ár 1887, bls. 136—153: Eendingar
til landbúnaðarframfard).
2. Að útvega féikapital) til aðframkvœma
með jarðabætur.
Ræktunarsjóðurinn er vísir til þess; hann
verður að efla, t. d. með þvf að leggja til
hans skattinn „af ábúð og afnotum jarða“,
eða árlegt tillag úr landssjóði, er því nem-
ur. Varatillaga: að láta jarðirnar (ábúa
þeirra) vinna hann af sér með ákveðnum
jarðabótum, (sbr. ofannefnda ritg. í Bún-
aðarritinu).
Girðingar um ræktað land og umbœtur d
meðferð dburðarins (góður geymslustaður,
drýging o. s. frv.) eru frumskilyrði fyrir
„ræktun landsins".
Að sjálfsögðu fara menn hér sem ann-
arstaðar að nota hesta til jarðræktarvinnu
(draga plóg, slóða, vagna og önnur hesta-
verkfæri), svo fljótt sem efni, samgangna-
færi og aðrar ástæður gera það mögulegt,
— og grassáning, þegar sæði er til.
Á það mætti og minna, að verði farið að
gera gangskör að því, að girða tún og
önnur ræktunarsvæði almennt, og máske
beitarlönd eða hluta úr þeim, með járn-
girðingum, rná búast við, að krónurnar
fari úr landi í hundruðum þúsunda fyrir
girðingaefni — auk þakjárns og annarar
járnvöru — nema járnnám og járniðnaður
komist á innanlands. Mun það órann-
sakað eins og annað, hvort það væri eigi
mögulegt og tiltækilegt.
3. að útvega landinu vinnufólk.
Með innflutningi (frá Norðurlöndum)
hlýtur það að vera unnt, eins og eg hef
áður bent á í Þjóðólfi.
Fyrir þessu á landstjórnin að beitast.
Það væri ónýt stjórn, sem ekki reyndi að
bæta úr brýnustu pjóðarnauðsynjum.
Hvert þessara þriggja atriða gæti verið
efni til umræðu á „búnaðarfélagsfundi",
ekkert síður en sáðskiptistillagan — og
verður máske enn tími til þess, áður en
„ráðherrann kemur".
20/h—’o2. B. B.
Ljöðmseli
séra Matthiasar jfochumssonar.
Hr. D. Östlund prentsmiðjueigandi á
Seyðisfirði hefur ráðizt í það nytsemdar
og þarfaverk að gefa út öll ljóðmæli skáld-
mærings vors séra Matthíasar og verða
það 4 bindi. Er 1. bindið þegar prent-
að, mjög vel vandað að frágangi á góð-
um papplr og er útgáfan hr. Östlund ti!
sóma.
I þessu 1. bindi eru:
1. Ljóðmæli frá yngri árum skáldsins.
2. Kvæði við tímamót og önnur tækifæri.
3. Kvæði frá seinni árum. 4. Sýnishorn
af lýriskum kveðskap Norðmanna síðan
1835, þar á meðal þýðingar á kvæðum
eptir Welhaven (t. d. Úr »Apturelding
Noregs«, Ólafur helgi), Hinrik Wergeland,
Ivar Aasen, Asmund Vinje, A. Munch,
Björnstjerne Björnsson, Hinrik Ibsen,Jón-
as Lie, Kristofer Janson, Magdalene Thore-
son, Hinrik Krohn, Per Sivle, L. Dietrich-
son, O. Walsett og Gunnar Rystad. Sum-
ar þýðingar þessar eru áður kunnar úr
eldri ljóðabók séra Matthíasar og blöðun-
um, en sumar ekki. Eru þýðingarnar
hinar vönduðustu, enda er séra Matthíasi
einkar sýnt um að ná allri hinni skáld-
legu fegurð úr frumkvæðunum, án þess
að binda sig um of við orðin, og stund-
um verða kvæðin öllu smellnari og áhrifa-
meiri í íslenzka búningnum hja séra Matt-
híasi en á frummálinu.
Skáldskapur séra Matthíasar er orðinn
svo þjóðkunnur, búinn að ná svo mikilli
hylli og miklrt áliti meðal þjóðar vorrar
að verðleikum, að ítarlegur dómur um
hann hér væri öldungis óþarfur. Mörg
kvæði hans eru perlur í íslenzkum skáld-
skap, perlur, sem enginn annar núlifandi
skálda en séra Matthías hefði getað sótt
úr djúpi skáldlegrar andagiptar og lagt
fram á sjónarsvið bókmenntanna. Það er
ekkert oflof, þótt M. hafi verið kallaður
»skáldið af guðs náð« og hinir »bræður«
hans í skáldmenntinni þurfa ekki að firt-
ast af því, enda hafa margir þeirra viður-
kennt, að skáldgáfa hans væri auðugust,
hugmyndaríkust, þótt honum geti mistek-
izt stundum, þvíaðjafnvel Hómer sjálfur
»dottaði« stundum. En það ber miklu
minna á sliku hjá Matthíasi, en flestum
öðrum. Þau munu vera fá þau kvæði frá
hans hendi, þar sem ekki verður vart við
einhverja snilld, eitthvert leiptnr, er sýni
meistarann.
Vegurinn upp á Parnassos er torsóttur
og erfiður, og þeir eru fáir, sem komast
alla lelð upp. Margir komast aldrei lengra
en í miðjar hlíðar og þykir gott. Séra
Matthías er kominn allaleiðina eptir dómi
íslenzku þjóðarinnar og honum verður ekki
hrundið ofan aptur, þótt einhverjir vildu
reyna það. Hann er orðinn of fastur í
sessi til þess.
Hr. Östlund á miklar þakkir skilið fyr-
ir að hafa ráðizt í þetta fyrirtæki, og von-
andi, að honum verði það heillaþúfa, en
skáldinu til ánægju og sæmdarauka í elli
hans, sem nú er tekin að færast yfir hann,
enda þótt hún alls ekki hafi komið hon-
um á kné enn, því að séra Matthías verð-
ur aldrei »gamall« í vissum skilningi.
Nokkrar prentvillur eru í bókinni, sem
óprýða hana. Eru sumar þeirra leiðrétt-
ar, en sumar ekki. JV.
Sjónlelkap.
»Leikfélag Reykjavíkur« lék í fyrsta
skipti á þessum vetri 23. þ. m., danskan
gamanleik í 4 þáttum »Hugur ræður —
hálfurn sigri« eptir Edgard Höyer. Leik-
urinn er fremur tilkomulítið að efni, eins
og flestir danskir gamanleikir eru. Og
sumum leikendunum er allábótavant, enda
sumir alls óvanir á leiksviði t. d. sá er
leikur unga læknfræðiskandídatinn (Jónas
H. Jónsson snikkari) og sú er leikur Elen
Holm (Gróa Sigurðardóttir). Þó er ekki
að vita, nema J. J. verði brúklegur við
frekari æfingu. Hann er alls ekki meðal
hinna lökustu nýgræðinga, er hér hafa sést
á leiksviði. Frú Birk er mjög vel leikin
af frk. Gunnþórunni og Ellen dóttir henn-
ar (frk. Emilia Indriðadóttir) einnig mjög
liðlega, læknirinn (H. Helgason) sömuleið-
is. Mortensen karlinn (Kr. Ó. Þorgrímsson)
er og víða mjög vel leikinn, enda er hann
kýmilegasta persónan í leiknum og hlut-
verkið þvl þakklátt hjá áheyrendum. En
leikandinn kann miður vel sumstaðar og
spillir það fyrir. Málarinn (Jens B. Waage)
er nokkru daufgerðari, en hann mun eiga
að vera. Hlutverk frú Stefaníu er leiðin-
legt, og nýtur því þar ekki til fulls leik-
listar hennar.
Æskilegt væri, að félagið sæi sér fært,
að taka einhver önnur og veigameiri við-
fangsefni til meðferðar en leik þennan,
er naumast getur orðið til frambúðar. En
eptir því sem kröptum félagsins nú er hátt-
að má varla vænta þess, að það ráðist í
nein stórvirki, því að það hefur nú misst
(að minnsta kosti um sinn) tvo höfuðleik-
endur sína, þá Árna Eiríksson verzlunar-
mann og Jón Jónsson sagnfræðing, og er
það afarmikill hnekkir fyrir félagið. En
meðan það er ekki fært um að borga við-
unanlega helztu leikendum sínum, þá er
ekki von, að þeir geti unað við það til
lengdar. Til þess að hæfur leikendaflokk-
ur geti haldizt hér saman og leikmennt
orðið í nokkru lagi, þarf að sameina alla
beztu leikkrapta bæjarins, svo að þeir
bregðist ekki, þá er mest á ríður. En það
er ekki unnt nema með því, að leikend-
urnir fái betri kjör, en þeir hafa átt við
að búa hingað til. Að finna ráð til þess
er ekki að eins þýðingarmikið fyrir höf-
uðstaðinn, heldur fyrir allt landið í heild
sinni. Það er hálfvesaldarlegt fyrir borg
með 7000 lbúum, að hafa ekkert annað
til sýnis en lítilsháttar, efnislitla gaman-
leiki, lélega leikna. Það er ekki von, að
2—3 góðir leikendur haldist til lengdar
við í félagi, sem verður að hafa viðvan-
inga að mestu til uppfyllingar. Kraptar
félagsins lamast algerlega við það.
Þess skal getið, að í leik þessum, er
nú var leikinn, var millibilið milli 2. og