Þjóðólfur - 26.06.1903, Blaðsíða 1

55. árg.
Reykjavík, föstudaginn 26. júní
1903.
26.
Ofna og eldavélar
s e 1 u r
Kristján Þorgrímsson,
Landsbankinn.
♦■■■■--
Nœstkomandl júlí og ágúst-
mánuði verður afgreiðslu-
stofa bankans opin kl. ÍO. f.
h.-kl. i e. h. hvern virkan
dag.
Bankastjórnin er til viðtals
kl. 10V=— il1/* f- m.
Landsbnnkinn í Eoykjavík,
24. júní 1903.
Tryggvi Gunnarsson.
Alþingiskosningar.
IV.
í Austur-Skaptafellssýslu er kosinn:
Þorgrímur Þórðarson
héraðslæknir á Borgum með 58 atkv.
Þorleifrir Jónsson í Hólum fékk 39
atkv. — Sérajónpróf. Jónsson á Stafa-
felli bauð sig ekki fram.
Sendiför Jóns Jenssonar
hefur mjög verið höfð að umtalsefni hér í
bænum, síðan það vitnaðist 1 hverjum er-
indagerðum maðurinn er sendur: að koma
glundroða á stjórnarmál vort, og reyna að
ónýta 20 ára baráttu þjóðarinnar fyrir inn-
lendri stjórn. Eins og búast mátti við,
þykjast Valtýingar eða Framsóknarflokk-
urinn, er svo kallar sig, engan þátt eiga
i þessari sendiför, því að flokkurinn sér,
að hann hefur gert sig beran að banaráð-
um við stjórnarbótina, eí hann kannast
við það opinberlega, að hann hafi gert
Jón Jensson út. Þessvegna verður að telja
mönnum trú um, að erindreki þessi sé
sendur af Landvarnarmönnum einum, hann
hafi farið að „Framsóknarflokksstjóminni
íornspurðri" og án alls styrks frá henni.
Þetta segir Isafoldarritstjórinn þvert ofan
í það sem öllum bæjarmönnum er kunn-
ugt, að stöðugir leynifundir voru hér með-
al valtýsku forkólfanna, hvern daginn
eptir annan, áður en Jón sigldi, náttúrlega
til að semja erindisbréf sendiherrans og
og leggja honum llfsreglurnar. Hvað eptir
annað sást Jón skjótast inn á ísafoldar-
skrifstofuna, og síðast gerði hann þangað
lykkju á leið sína um leið og hann var að
að ganga til skips, sjálfsagt til að fá síðustu
biessunina hjá mannninum, sem 1 bónda-
beygjuna nafnkenndu komst í vetur, er
hann fordæmdi Landvarnarsérkreddu Jóns,
en vann þó að kosningu hans eptir mætti.
Þetta sendifararlaumuspil „hinna samein-
uðu“ hefur nfl. ekki farið svo dult, að
það þýði nokkurn skapaðan hlut að telja
fólki trú um, að Jón hafi farið þessa for-
sendingu að „fimminu" fornspurðu. Hitt
getur verið1, að einhver einn eða tveir úr
fimminu hafi ekki verið farar þessarar sér-
lega eggjandi, eða „fimmið" sjálft hafi lagt
fram peninga úr eigin vasa Jóni til farar-
eyris. Þess mun ekki hafa þurft, nógu
safnað áður í guðskistuna.
I sjálfu sér skiptir það ekki harla miklu,
hverjir mest hafa gengizt fyrir þessari sendi-
för, hvort heldur Valtýingar eða Land-
varnarmenn, eða hvorttveggja í samlögum.
Aðalatriðið er, að ferðin er stofnuð til að
hnekkja hinni væntanlegu stjórnarbót, og
leita liðs hjá hægrimönnum í Danmörku
til þess, svo framarlega sem ráðherrann
þykir ekki nógu stimamjúkur við sendi-
herrann. Það mun rétt reiknað hjá hon-
um og þeim, sem sendu hann, að ekkert
sé auðveldara en að fá einhverjar yfirlýs-
ingar, sem „passa í kramið" hjá römum
hægrimönnum, sem hata vinstri stjórnina,
og setja sig tír engu færi til að niðra gerð-
um hennar og koma henni fyrir kattarnef.
Þeim mundi því vera harla ljúft og kær-
komið, að fá þarna tækifæri til að svala
sér á Alberti og stjórninni, með því að
ljá „erindrekanum" liðsinni sitt og gefa
honum yfirlýsingar um, að allar aðgerðir
stjórnarinnar í vorn garð í þessu máli
byggðust á lævisi einni, hrekkvísi og ill-
vilja, og tilgangurinn væri enginn annar
en sá, að svipta ísland öllum landsréttind-
um og gera það að undirlægju Dana í
öllum greinum. Það er svo sem auðvitað,
að J. J. leggur ekki mikla áherzlu á að
fá yfirlýsingar, sem telja frumvarp síðasta
þings algerlega hættulaust. Hann tekst
ekki ferð á hendur til Danmerkur til að
fá sina eigin skoðun brotna á bak aptur,
heldur fer hann sem „procurator" fyrir
sinni sérkreddu, og vinnur að því af öll-
um mætti, að fá frumvarpinu hnekkt og
ákvæði þess talin skaðleg. En til þess
getur hann ekki vænzt liðsinnis nema hjá
hinum römustu hægrimönnum og aptur-
haldsseggjum, sem fjandsamlegastir eru
stjórninni og aldrei hafa skoðað Island
öðruvísi en ósjálfstæða réttindalausa undir-
lægju Danmerkur, með öðrum orðum: lið-
sinnis danskra hægrimanna er leitað til að
koma sjálfstjórnarmáli voru, heimastjórn-
inni, fyrir kattarnef, og láta þannig loforð
Valtýs á stúdentafundinum 30. nóv. 1901
rætast, allt undir yfirskyni þjóðrækni og
ættjarðarástar náttúrlega. Slíkt atferli mun
einhverntíma fá sinn dóm, og verða kallað
sínu rétta nafni. En sem betur fer, mun
alls enginn árangur verða af þessu sendi-
fararflani. Kosningarnar í vor hafa tryggt
forlög málsins á þingi.
Er landinu að fara aptur?
Margir hafa framsett þessa spurningu
og optast fengið það svar, að svo væri,
og hafa þeir, sem þetta svar hafa gefið,
fært það því til sönnunar, að landið fram-
fleytti ekki eins mikið af kvikfénaði, sem
það gerði til forna. Sumir halda því Iíka
fram, að veðurátta hafi verið blíðari í forn-
öld, en hún er nú, og því til sönnunar
segja þeir, að fénaður hafi gengið sjálfala
á vetrum þá, en ekki nú. — I fljótu bragði
sýnist þetta vera svona, en þegar betur er
að gáð, lítur það öðru vísi út. Að vísu mun
það líklegt vera, að í fornöld hafi hér ver-
ið meiri kvikfénaður en hann er nú. En
hann getur verið hér meiri, ef menn vilja.
Líka varð fé þá betra að ganga sjálfala á
meðan skógarnir voru svo miklir, og mikl-
ar líkur til, að fjárkyn hafi þá ver-
ið hraustara en það er nú hjá oss. En
þó að fjáreignin hafi verið meiri hjá forn-
mönnum, hefur hún verið stundum ærið
stopul, því opt er þess getið í fornsögum
vorum, að fénaður féll hrönnum saman,
þegar harðir vetrar komu. T. d. veturinn
1225 féllu hjá Snorra Sturlusyni í Svigna-
skarði stórt hundrað nauta (120), og hefur
það verið ljót sjón að sjá allan þann naut-
pening falla úr hor og harðrétti; fleiri
dæmi má nefna, er sýna, að fjáreign hjá
fornmönnum hefur verið stopul, þegar
harðæri kom, enda var það ekki von
að vel færi, þar sem bændur áttu ekki hús
handa öllum fénaði sínum fram eptir öll-
um óldum.
Af þessu finnst mér ekki hægt að dæma
um það, að landinu hafi farið aptur síðan
í fornöld með veðuráttu, en aptur er það
líklegt, að þvf hafi farið aptur að ein-
hverju leyti við eldgos og jökulhlaup og
illri meðferð landsbúanna sjálfra; því ó-
hætt er að fullyrða, að skógamir hafi mik-
ið eyðst af trassaskap og vanhyggni
manna. En allt fyrir það álít eg, að hægt
sé að framfleyta jafnmiklum og jafnvel
meiri kvikfénaði nú en gert var f forn-
öld, eða að minnsta kosti er hægt að gera
fénaðareignina vissari nú en hún var þá.
Þeir sem halda því fram, að landinu hafi
farið aptur, ættu að hugleiða eptirfarandi
orð, sem einn af merkustu náttúrufræð-
ngum landsins hefur sagt fyrir skömmu:
„Síðan landið byggðist er það eigi sjáan-
legt, að eðli og náttúra þess hafi breytzt
að neinum mun". Þessi orð bera vitni
um það, að hann hefur ekki álitið, að
,'andinu hafi farið aptur síðan í fornöld,
og er það gleðilegt að heyra, ef það gæti
fært mönnum heim sanninn um það, að
enn sé vel hægt að lifa á gamla Fróni.
Eins og flestir hafa játað, er framtíðar-
heill landsins byggð á landbúnaðinum; af
því leiðir, að menn verða að leggja á-
herzlu á það, að efla og auka hann af
öllum kröptum, því „bóndi er bústólpi, en
bú er landstólpi". Eins og liggur í aug-
um uppi, er hægt að efla hann á ýmsan
hátt; eitt meðal annars verða menn að
gera sér ljósa hugmynd um, hvort
landsmenn ættu að leggja meiri stund á
fjárrækt eða nautpeningsrækt; í því efni
munu vera mjög skiptar skoðanir manna,
enda fer það mjög eptir staðháttum og
landkostum, en að öllum jafnaði álít eg
sjálfsagt, að heillavænlegra yrði fyrir land
og lýð að leggja mun meiri stund á naut-
peningsræktina en gert er nú, því að það
mun æfinlega vera vissari eign nautpen-
ingurinn en sauðfénaðurinn. Því eg állt,
að vanhöld eigi sér miklu meir stað á
sauðfénaðinum en nautpeningnum slðan
kláðinn, bráðafárið og skitupestin er far-
in að taka sér svo stöðuga bólfestu í sauð-
fénaðinum. En ef svo væri, ættu menn
að leggja meiri stund á nautpeningsrækt-
iua, tel eg það sjálfsagt, þar sem lands-
lag er því ekki til fyrirstöðu. En með
aukinni nautpeningsrækt verða menn
að breyta ýmsu í búnaðarháttum sín-
um. Hingað til hefur það verið al-
gengur vani, að hafa geldneyti 1 fjósi, en
slíkt má ekki eiga sér stað, því með því
móti þurfa þau miklu meira fóður, þegar
þau finna töðulyktina frá mjólkurkúnum.
Menn verða að hafa öll geldneyti í úthýsi,
þar sem mátulega kalt er, því þá eta þau
mjög óvandað fóður, engu síður en hest-
ar. Jafnframt geta menn beitt uxum all-
an veturinn eins og hestum, ef að veður
leyfa.
Eitt meðal annars, sem stendur land-
búnaðinum fyrir þrifum, er hugsunarleysi
landsbúanna sjálfra að nota sér afurðir
landsins. Það er sorglegt að vita til þess,
hvað menn nota lítið fjallagrös, sem eru
holl og góð íæða og sem hægt er að fá
fyrir enga peninga. Að vísu munu
menn segja, sem satt er, að tíminn
sé peningar, en allt fyrir það finnst
mér, að bændur gætu haft miklu meiri
not af fjallagrösum en þeir gera. Sama
máli er að gegna um garðávexti, menn
hugsa allt of lítið um það að hafa garða.
Mér finnst, að ekki mætti minna vera, en
garðar væru á hverjum bæ, sem gæfu af
sér að minnsta kosti einar 10 tunnur í
hverju meðalári; ef að svo væri, yrði það
góð björg í búi manns. Margir munu
segja, að til þess að stunda garðræktina
þurfi mannafla, og er það rétt, en samt
þarf ótrúlega lítinn mannafla til þess að
viðhalda görðunum, þegar búið er að
koma þeim upp á annað borð.
Alstaðar eru að berast til eyrna vorra
þessir kveinstafir: „Eg get það ekki, mig
vantar vinnukrapt til þess", og er það
víst ekki ástæðulaust, þó að menn kvarti
unaan mannleysinu, sem nú er hér á landi
og sem stendur landbúnaðinum svo herfi-
lega fyrir þrifum. En fyrst að líkur eru
til þess, að ekki sé hægt að ráða bót á
þvf að auka vinnukraptinn í landinu, verða
menn að hagnýta sér það afl, sem innifelst
hjá einstaklingum þeim, sem til eru. Menn
verða og að nota hestaflið betur en gert er
og svo hin ótakmörkuðu náttúruöfl, sem til
eru í landinu. Enda mun landinu aldrei
fara fram til hlýtar fyr en menn kunna
að nota liina miklu náttúrukrapta, sem
ísland hefur í skauti slnu.
Menn kvarta undan því, að engir málm-
ar séu til í landinu. Það getur satt ver-
ið, að málmar séu litlir, því ekki er gull
eða gimsteinar hér til, eða aðrir dýrmætir
málmar, en allt fyrir það hefur landið inni
að halda dýrmæta málma, sem geta
orðið ótæmandi auðsuppspretta fyrir land-
ið. Þessir dýrmætu málmar eru fossarnir
okkar, sem hafa steypzt fram af björgun-
um í margar aldir, án þess að gera nokk-
urt gagn, nema að auka náttúrufegurðina.
Þeir eiga eptir mikið og fagurt hlutverk
í framfarasögu Islands, þegar menn eru
búnir að setja beizlin á þá og temja þá.
Það verður gaman að lifa hér, þegar foss-