Þjóðólfur - 02.10.1903, Blaðsíða 1

Reykjavík, föstudaginn 2. október 1903.
55. árg.
Ofna og eldavélar
selur
Kristján Þorgrímsson.
^ESIÐ þETTAj
ÓVENJULEG KOSTABOÐl
i i i
Þeir, sem ekki hafa keypt ÞjÓÐÓLF
áður ættu að byrja á því nú frá i. okt.
þvl að þá fá þeir það, sem eptir er af ár-
ganginum til nýárs fyrir 50 a., eða að
eins helming verðs og svo þar að auki í
þokkabótnm leið ogþeirborga 4 kr. fyr-
ir næsta úrg. (56.) 1904 :
Þrenn sögusöfn blaðsins,
9., 10. ogr 12. hepti.
ii. heptið er nú þrotið, og lítið eptir af
12. heptinu, svo að þeir, sem ætla sér að
ná í það, þurfa að hraða sér. Þeir, sem
ekki verða nógu fljótir geta samt i þess
stað fengið 13. heptið, sem væntanlega
verður fullbúið um nýár.
Með því að ÞjÓÐÓLFUR hefur að
undanförnu orðið að verja miklu rúmi fyr-
ir pólitiskar greinar hefur hann að eins
af skornum skammti getað flutt þýddar
neðanmálssögur og aðra skemmtun, sem
almenningur metur mikils. En nú, þá er
hin langvarandi stjórnarbótarbarátta og
fleira, sem henni fylgdi, er til lykta leitt um
sinn, að minnsta kosti, mun blaðið geta
flutt meira af ýmiskonar fróðleik, sem fólk-
ið girnist, þar á meðal ýmiskonar íslenzk-
an sagnafróöleik, sem margir unna.
Um næsta nýár eða fyr verður byrjað
að flytja ueðanmáls í blaðinn nafnfræga
og ,spennanði‘ sögn eptir einhvern hinn
frægasta enska skáldsagnaliöfund, sem nú
er nppi.
Nýir kaupendur gefi
sig fram sem fyrst.
Stækkun Reykjavíkur
og framtið hennar.
Breyting sú, er orðið hefur á höfuðstaðn-
um næstliðin 20 ár, er sjálfsagt miklu
meiri, en nokkur maður hérlendur hefði
getað gert sér hugmynd um kringum 1880.
Það hefði víst þótt harla mikil fjarstæða
og draumórar einir, hefði nokkur spáð
þvf þá, að fbúar höfuðstaðarins yrðu um
8000 að rúmum 20 árum, samfelld bygg-
ing komin inn undir Rauðará, og Skugga-
hverfið allt og Þingholtin alsett snotrum
timburhúsum og steinhúsum. íbúatala
bæjarins hefur hér urn bil ferfaldazt síðan
um 1880. En er vöxtur bæjarins, einkum
síðastliðin 5—10 ár, eðlilegur?
Þessari spurningu er auðsvarað. Vöxt-
ur bæjarins þessi slðustu ár, er hvorki
óeðlilegur né undarlegur. Það er aðallega
aukning þilskipaútvegarins, er hefurbyggt
bæinn. Og það var sjálfsögð og eðlileg
afleiðing af þessari aukningu, að fólk úr
sveitunum flutti hingað til bæjarins, þar
sem svo mikla og arðsama atvinnu var
að fá, miklu arðsamari en landbúnaðurinn
gat veitt. En með því að stækkun bæj-
arins stendur í svo nánu sambandi við
aukinn þilskipaútveg, þá leiðir af sjálfu
sér, að komi hnignun eða apturkippur í
þann atvinnuveg að nokkru ráði, þá kem-
ur einnig apturkippur 1 vöxt bæjarins, og
hann alvarlegur. Reyndar dettur mér
ekki í hug að segja, að framtíð Reykja-
víkur byggist eingöngu á þilskipaút-
vegnum, en eins og nú stendur er atvinna
og velmegun fjölda heimila hér í bæ, al-
gerlega honum bundin, algerlega honum
háð. Það er ekki nóg að til séu nægir
peningar í banka, ef frarpleiðsluna vant-
ar. En peningar eru nauðsynlegir til að
efla framleiðsluna, þá er vel og skynsam-
lega er með þá farið. En eg er dálítið
smeikur um, að peningum þeim, sem hér
hefur verið völ á, þótt ekki hafi miklir
verið, með því að setja þá fasta í húsa-
byggingar. Eg hygg að ýmsir hér hafi
byggt yfir efni fram, og það sé gott með-
an góðu náir, en stórhættulegt ef eitthvað
ábjátar. Það er víst altítt, að nær efna-
lausir menn, menn, sem að eins lifa á
handafla sínum, byggja hér stórhýsi, að
því er svo má kalla, eingöngu upp á lán.
Það er einskonar byggingaræði, sem grip-
ið hefur almenning hér. Þetta getur allt
verið gott og blessað, meðan atvinna er
næg, og aðsóknin að bænum helzt. En
hvernig fer, ef atvinnubrestur yrði mikill,
þilskipaaflinn t. d. brygðist að meira eða
minna leyti, og aðsóknin að bænum stöðv-
aðist eða því sem næst, svo að fjöldi húsa
stæðu auð, af því að menn færu að flytja
burtu? Eg vildi gjarnan óska, að slíkt
kæmi ekki fyrir, en þáð gæti komið fyrir.
Vér höfum þegar dæmi af nokkrum kaup-
túnum, sem mörg ár hafa verið í allmikl-
um uppgangi, svo að fólk befur streymt
þargað úr sveitinni, mest vegna sjávar-
aflans, en svo er hann hefur brugðizt
uokkurn tíma, þá hefur kauptúnum þess-
um hnignað hröðum fetum, og fólk þyrpzt
þaðan burtu. Eg get í þvl sambandi t. d.
bent á Seyðisfjörð, sem nú er í afarmik-
illi apturför, og yfir höfuð flest kauptún
á Austurlandi, enda Ólafsvík og Eyrar-
bakka o. fl. Auðvitað má segja, að það
hafi ekki verið þilskipaafli, sem hleypt
hafi þessum kauptúnum upp um stund,
heldur bátfiski, er sé stopulla og óvissara.
Að vísu er svo, en öllum er þó ljóst, að
þilskipaútvegur getur að minnsta kosti
um stund töluvert hallazt, bæði sakir
veðuráttu og verðfalls á fiski o. fl.
Eg geri ekki ráð fyrir að sú ógæfa komi
yfir Reykjavík, að fólk, sem hingað er flutt,
færi að flykkjast héðan burtu aptur, því
að það væri þjóðaróhamingja, og eg vona
að hún komi ekki. En þjóðaróhamingja
yrði það á tvennan hátt, fyrst og fremst
vegna þess, að það fólk mundi ekki flytja
heim í sveitirnar aptur, heldur af landi
burtu til Amerlku, og svo vegna þess, að
slíkur burtflutningur hleypti svo miklum
óhug í þjóðina, að hún myndi örvænta
um framför og framtíð landsins. En stærra
ólán er ekki tif fyrir þjóð, sem vill halda
uppi sérstöku þjóðerni, en að missa trúna
á sjálfa sig og landið sitt. Þá eru dagar
þeirrar þjóðar taldir.
Þótt landbúnaður vor hafi á síðustu ár-
um orðið fyrir allmiklum hnekki vegna
flutnings fólks til Reykjavíkur, og vinnu-
krapturinn þannig dregizt úr sveitunum,
þá er enginn efi á því, að 1 Reykjavík
hefur staðnæmzt fjöldi fólks, er annars
hefði flutt af landi burt. Og því er þó
óllku saman að jafna að flytja til Reykja-
víkur og flytja til Ameríku, þá er um al-
menna þjóðarheill er að ræða, því að
sveitirnar hafa á ýmsan hátt hag af því,
að Reykjavík eflist sem mest, verði sem
öflugust, að því er aukinn markað snertir
o. m. fl., en af Ameríkuflutningnum hefur
þjóðin öll bölvun og tjón 1 nútíð og fram-
tíð, hversu mikið sem vesturheimskir skrum-
arar og leigðir mannaveiðarar þaðan eða
búsett leigutól þeirra hér bulla um »straum-
ana« hollu að vestan inn í þjóðlíf vort
og gagn(!l) það, sem vesturflutningamir
vinna þeim, sem hér eru eptir, það gagn(!)
mun helzt fólgið 1 því, að senda hingað
fargjöld til ættingja sinna og kunningja,
svo að þeir geti komizt í sömu vistina.
En eigi Reykjavík að verða sá garður,
sem Ameríkustraumurinn brotnar á, og það
ætti hún að verða, þá er afaráríðandi, að
framtíð hennar geti verið svo tryggð, sem
frekast er unnt. En í þilskipaútvegnum
eins og hann er nú rekinn, er ekki fólgin
næg trygging fyrir því, að Reykjavík haldi
áfram að eflast og þróast. Húsabygg-
ingarnar einar eru enginn mælikvarði
fyrir því, að Reykjavík séá sannarleg-
um framfaravegi, þær eru góðar meðan
aðstreymið helzt, en húsin skapa það ekki;
þá er aðstreymið þverrar, eptirspurnin
eptir húsrúmi minnkar, þá fara hússkrokk-
arnir, sem hrófað var upp af vanefnum
og byggðir fyrir lánsfé, að standa auðir,
hús hrynja í verði og lenda í höndum
peningastofnunar þeirrar t. d. landsbank-
ans, sem mest hefur lánað út á þau. Og
stór vandræði geta þá orðið úr öllu sam-
an, bæði fyrir peningastofnunina og ein-
staka menn, því að engin eign er svo
ill, svo lftilfjörleg, sem hús, er enginn
vill kaupa eða leigja. Þetta verða menn
vel að athuga. Þess vegna er svo afar-
nauðsynlegt að huga vel að öllu, og sjá ein-
hver ráð til þess, að höfuðstaður landsins
lendi ekki f þessum voða, sem komið
gæti fyrir.
Ekki veldur sá er varar.
Eg fyrir mitt leyti get ekki betur séð,
en að bráðnauðsynlegt sé, að þilskipaút-
vegur vor breytist til muna, eða samhliða
honum sé farið að stunda aðrar veiðar en
þorskveiðarnar, t. d. síldveiðar í stórum
stíl með reknetum, sem eflaust væru miklu
arðsamari. Jafnframt væri mjög æskilegt,
að farið væri að stunda fiskiveiðar á gufu-
skipum, en til þess þyrfti auðvitað útlent
fjármagn í byrjun. Á reynslu Vídalíns-
félagsins hér við land er ekki mikið að
byggja. Það væri undarlegt, ef land, sem
næst er auðugustu fiskimiðum heimsins,
ætti ekki góða og glæsilega framtíð fyrir
höndum, og það væri kynlegt, ef höfuð-
staður þess lands hefði ekki nokkra tugi
þúsund íbúa árið 2000.
M 40.
Það verður sjórinn, gullnámurnar í hon-
um, sem gerir Reykjavík að stórbæ, eptir
vorum mælikvarða, er stundir líða, ef allt
fer með felldu, og vit og vilji haldast í
hendur til að ná gullinu upp af sjávar-
botni. R—r.
Um ættjarðarást og Ameríkuferðir,
Eptir Ágúst Einarsson.
II.
*Þeim sem œfinnar magn fyrir móðurlands gagn
hafa mestum af trúnaði þreytt,
hljómar alþjóðalof yfir aldanna rof,
því þeir óbomum veg hafa greitt.
Steingr. Thorsteinsson,
Ættjarðarástin hefur verið á mjög mis-
jöfnu stigi hér á landi, og hafa ýmsar
plágur, sem geisað hafa yfir landið, átt
þátt í því. Menn hafa stundum nær þvf
örmagnazt, að berjast móti hjátrú, hleypi-
dómum og blindum vana, og stundum
samfara því óblíðu náttúrunnar. Um þjóð-
fundinn mikla 1851 var ættjarðarástin
mikil hér á landi; þá fylktu menn sér með
Jóni Sigurðssyni frá Kaupmannahöfn, sem
einn maður væri, og hélzt ættjarðarástin
vel vakandi meðal alls fjöldans hér á landi
állt fram að 1874. Ur því fór hún held-
ur að dofna, og fyrir alvöru þegar Ame-
ríkuferðirnarhófust, og ameríksku agentarn-
ir byrjuðu á þeim fallega starfa(U). Þá
var alþýða hér lítt menntuð, og trúði
öllum lygaþvættingi þeirra um Ameríku.
Með sögum sínum og fortölum krömdu
þeir og mörðu, nístu og drápu alla sanna
ættjarðarást úr hjörtum alþýðu hér á landi,
og fylgdu embættismenn með að nokkru
leyti, þótt það væri mikið minni löngun,
sem þeir fengu til að fara til Ameríku,
en alþýða manna fékk við fortölur agent-
anna. Agentarnir töldu alþýðu trú um
það, að ísland væri aumasta land, sem til
væri, að öll vinna hér væri skrílsvinna,
en ekki menntaðra manna, að þeim ein-
um, sem enga menntunarlöngun hefðu, og
sem vildu leggja sig að hvaða erfiðisvinnu,
sem fyrir kæmi, væri boðlegt að vera á
íslandi, en öðrum ekki. — Það væri öðru
vlsi í Ameríku, þar væri allt fágað og
prýtt, þar gengju menn út og inn um
skrauthýsi og þá auðvitað í fínum fötum,
þar kæmi auðurinn nær því sjálfkrafa upp
í hendurnar á mönnum, og öll vinna væri
þar fín og líttbær o. s. frv. Þessir ame-
ríksku agentar spöruðu engin meðul til
að ginna fólk til að kasta frá sér allri
virðingu fyrir íslenzku þjóðinni, og allri
elsku til íslands, og fara til Ameríku. Af
þessu leiddi hið mesta tjóu fyrir land og
lýð. — Fjöldinn af ungu fólki fór til Vest-
urheims, og flest miðaldra fólk, sem fór;
en hitt, sem eptir sat, hafði allan hugann
við Ameriku og vildi ekki vinna hér á
landi, þótti öll vinna hér svo gróf, ljót
og leiðinleg, erfið og umfangsmikil, að til
megnra vandræða horfðist; hjúin vildu
ekki vinna og sundrung komst upp á milli
þeirra og húsbændanna, sem ekki vildu
fara til Ameríku. Af þessu leiddi, að
þjónandi fólk hélt áfram að flytja til Ame-
ríku; hófst lausamennskuhugurinn þá fyrir
alvöru hjá fólki hér, sem ekki var nema
hnekkir fyrir landbúnaðinn. Lausafólkið
streymdi í kaupstaðina, því ef það væri