Þjóðólfur - 02.10.1903, Blaðsíða 2

158
laust, hélt það að það gæti fengið fínni
vinnu og léttbærari, og i kaupstöðunum
væri þó glaumur og gleði, þótt ekki kæm-
ist hann í hálfkvisti við alsæluna í Ame-
riku. Liðu nú árin hvort af öðru, og hélt
fólkið áfram að flytja til Ameríku og í
kauptúnin og að sjónum.
Urðu nú bændnr vinnuhjúalausir eptir
á jörðum sínum, og blekktust svo aí tali
Ameríku-agentanna, að þeir rifu sig upp
af jörðum síAum og beztu búum, seldu
allt sitt og fóru til Ameriku; brugðust
vonir þeirra svo mjög, er þar kom, að
sumir þeirra urðu hálf geðveikir, en sum-
ir unnu alla vinnu utan við sig, og gátu
hvorki fellt sig við land eða þjóð. Auð-
vitað fóru margir bændur til Ameríku,
sem undu þar allvel hag sfnum, en ekkert
urðu þeir ánægðari þar en hér, og sann-
ast á Ameríkuförunum, »að þeir vita hverju
þeir sleppa, en ekki hvað þeir hreppa«.
— Allt fram að árunum 1894 hélzt flutn-
ingur héðan af landi stöðugt áfram til
Ameríku. Hreppsfélögin gerðu það axar-
skapt, að kosta fátækar fjölskyldur til
Ameríku, og þóttust vinna með þvf mjög
þarft verk, bæði fyrir land og lýð. »Þeir
mættu víst fara þessir ræflar, sem alltaf
lægju á hreppnum; til hvers væri að ala
upp þessa ræfla, sem mann fram af manni
væru alltaf þurfamenn og ósjálfbjarga ?
Nei, það væri svo sem sjálfsagt að kosta
þá til Ameríku og losastviðþá;þá
yrðu útsvörin lág og bændur kæmust vel
af«. Kvað 1 sumum hreppum svo ramt
að þessu, að þeir tóku fátækar fjölskyldur
og drifu til Ameríku með yngstu börnun-
um, en þau sem gátu unnið fyrir sér hér,
voru látin verða eptir, og ekkert hugsað
um uppeldi þeirra, og á þann veg skáru
hreppsfélögin í sundur með valdi það sterka
kærleiksband, sem bindur öll börn við
foreldrana, og alla foreldra við börnin
sín.
Hreppsfélögin þóttust hafa himinn hönd-
um tekið með þessari happasælu aðferð,
en gættu þess ekki, að opt getur orðið
stórt bál af litlum neista, og að ítið korn,
sem sáð er í góða jörð, getur borið góð-
an ávöxt. Sumar þær fjölskyldur, sem
kostaðar voru til Ameríku af sveitarfé,
höfðu vel þroskað sálarafl og hraustan
líkama; hlutu börn þessara foreldra þeirra
góðu eiginlegleika að erfðum ogurðu nýtir
og góðir menn í Ameríku, og hefðu orð-
ið það eins hér, ef fé það, sem sveitá-
sjóðirnir lögðu til að kosta fólk til Ame-
ríku, hefði verið varið til að mennta þessi
börn í uppvextinum.
Það er opt, að miljónaeigandinn er ekki
eins ánægður eins og daglaunamaðurinn, og
að fátækur daglaunaanaður er eins góðum
gáfum gæddur eins og heimspekingurinn,
og að öll staða mannlífsins eins virðingar-
verð, hvort sem hún er há eða lág, og
það er eins ástæðulaust fyrir fátæklinginn
að fyrirlíta ríkismanninn, eins og fyrir
ríkismanninn að fyrirlíta fátæklinginn. —
Með þessari lúalegu aðferð unnu hrepps-
félögin landinu mikinn skaða, og áttu ó-
beinlínis þátt f því, að ættjarðarástin fór
alltaf minnkandi hjá alþýðu hér á landi.
Fyrir aðgerðir hreppsfélaganna fór fjöldi
af ungu og velvinnandi fólki burtu úr
landinu. Á meðan sveitafélögin héldu
áfram að kosta fátækar fjölskyldur til
Amerfku, var allur þorrinn af fólki með
hugann í Ameríku, þótt líkaminn væri hér
aðgerðalítill, hugsandi áð eins um para-
dísina vesturheimsku, sem 1 þeirra augum
var eins fögur og sólin, þegar hún á fögru
sumarkveldi kastar sínum síðustu geislum
gyllandi hæðirnar og fjallahnúkana með
svo undurfögrum töfrablæ. Þessi ame-
ríkska paradís var líka í vestrinu, og
hafa sumir haldið, að gleði- og hamingju-
sólin mundi þar aldrei ganga til viðar.
Margt fleira leiddi af Amerfkuferðunum,
sem skaðleg áhrif hafði á hugsunarhátt
þjóðarinnar, og sem hepti stórlega fram-
för lands og þjóðar, og var augljóst
að þeir, sem af sjálfsdáðum fóru til Ame-
ríku, höfðu enga ættjarðarást til að bera.
Einkanlega var það sorglegt, hvað ættjarð-
arástin fór minnkandi á þessum 20 árum
(frá 1875—1895), og leiddi það mest, ef
ekki alveg, af Ameríkuferðunum. Erþað
og alkunnugt, að sá sem ekki elskar landið
og sína eigin þjóð, hann vinnur henni lftið
gagn. Aðalorsökin til þess, hvað ættjarðar
ástin fór minnkandi á þessu 20 ára tímabili,
var að mínu áliti Ameríkuferðirnar, og
afleiðingarnar af minnkandi ættjarðarást
voru svo margar og vondar, að enginn
getur reiknað þær allar með tölum eða
útlistað þær með orðum. Fólkinu fækk-
aði og allt stóð kyrt, á menningar- og
framí ara brautinni.
Eptir 1895 fóru Ameríkuferðirnar ögn
að minnka, og fór þá ættjarðarástin strax
að glæðast, baráttan um heimastjórn vakti
menn upp af svefnmóki hugsunarleysisins
og alsælunnar, sem menn í anda lifðu
alltaf á í Ameríku, en urðu aldrei að-
njótandi; hefur ættjarðarástin farið talsvert
vaxandi sfðan 1895, og hefur landi og
þjóð miðað talsvert áfram menningar- og
framfarabrautina á þessum fáu árum, og
er það Ijós vottur þess, hvað Ameríkuferð-
irnar eru skaðlegar fyrir land og þjóð, að
strax, þegar þær minnka, fer landinu og
þjóðinni að fara fram.
Þótt ættjarðarástin hafi glæðzt dálítið
á síðustu árum aldarinnar, vantar mikið,
já, stórkostlega mikið til þess, að hún sé
eins mikil og hún ætti og þyrfti að vera.
Sérstaklega finnst mér það lýsa hugsunar-
leysi og megnasta skftrti á ættjarðarást,
að fólk skuli aptur byrja nú að flytja til
Aroeríku, þar sem bæði danska og ís-
lenzka stjórnin gerir sér mikið far um að
bæta hag landsmanna á ýmsan hátt, þar
sem tíðin hefur verið góð undanfarin ár,
engin óhöpp komið fyrir, svo sem drep-
sótt, eldgos eða ísalög o. s. frv., og má
með sanni segja, að Ameríkuferðirnareru
ískyggilegur faraldur fyrir hugsunarhátt
þjóðarinnar.
+
Ólafur Davíðsson
er dáinn. Ha>nn drukknaði f Hörgá í
Hörgárdal sunnudaginn 6. sept. Varhann
á heimleið úr grasaleit; hafði hann verið
að safna þörum niðri á Gásum allan
sunnudaginn, og hafði heim á leið með
sér fullan grasakassa með þörum og grjóti
með ýmsum ávöxtum. Ætla menn, að
kassinn hafi haldið honum í kafi, þegar
hann losnaði við hestinn.
Ólaíur var að vísu orðinn þjóðkunnur
maður fyrir langa löngu hér á landi, og
nafn hans víða til góðs kunnugt erlendis,
en öllum þorra manna mun þó ekkivera
fullljóst, hvert skarð er orðið og hvað
mikils er í misst við fráfall hans, né held-
ur hvað mikið var í hann varið í raun
og veru eptir réttu mati og þekkingu. Eg
þekkti Ólaf um langt skeið æfi okkar
beggja; við urðum, frá því hann kom f
skóla 1877, samferða í latínuskólanum og
útskrifuðumst þaðan sama dag, urðum síð-
an samferða til háskólans, og öll þau 15
ár, sem Ólafur dvaldi í Kaupmannahöfn
hafði eg hin nánustu kynni af honum,
bæði á Garði og víðar, því að svo mátti
kalla, að Ólafur væri daglegur gestur á
heimili mínu þar. Má því engan firna,
að eg minnist hans, því að mér sem öðr-
um, er þekktu hann, þykir minning hans
góð.
Æfiatriði hans eru í fæstum orðum sögð
þau, að hann er fæddur á Felli í Sléttu-
hlíð 26. janúar 1862; útskrifaðist úr lat-
ínuskólanum í Reykjavík 1882 með bezta
vitnisburði og sigldi samsumars til Kaup-
mannahafnarháskóla. Árið eptir 1883) tók
hann heimspekispróf með góðum vitnis-
burði, og lagði sig um hríð eptir náttúru-
vísindum, en ekki varð af prófi í þeirri
grein, enda hneigðist hann jafnframt að
margskonar . fræðum öðrum á alla vegu.
Sótti hann að vísu ekki fyrirlestra háskól-
ans fastar en margir aðrir, en á bóka- og
fræðisöfnum, sem mest spekt og vísdóm-
ur er í fólginn, voru fáir tíðari gestir en
hann á Hafnarárum sínum. Teiknaði hann
þar upp hvern þann fróðleik, er honum
þótti nokkurs varða það, sem hann vildi
vita. Það, sem hann hefur viðað að sér
á þennan hátt af lærdómi þeim, er af
bókum má fá, um íslenzka náttúrufræði
og íslenzka siðmenning, venjur og sagnir
held eg sæti býsnum, enda hugsa eg, að
aldrei nokkurn tíma hafi verið lærðari
maður, hvorki fyr né síðar á sllka hluti
en hann var1 2 1). Rit þau, er hann samdi
og gaf út, bera og öll með sér óræk merki
hins djúpsettasta lærdóms og hinna víðtæk-
ustu rannsókna, og hefur hann reist sér
með þeim minnisvarða þann, sem ekki
brotnar um langan aldur. Aðalrit hans
eru hin miklu verk:um íslenzkarí-
þróttir, leika og skemmtanir og
Vikivakarnir, sem hvorttveggja útaf
fyrir sig er stórvirki, einkum þegar litið
er til þess, hvaða feikna atorku og afl
þurfti til þess að afla sér verkefnisins í
þau. En auk þessa ritaði Ólafur fjölmargt
bæði i íslenzk blöð og tímarit, dönsk blöð
og útlend tímarit, sem allt bar vott um
lærdóm hans, rannsóknir og rækt við það,
sem hann ritaði um!).
Ólafur var mikilla og merkra manna
að ættum: Faðir hans, Davíð prófastur
Guðmundsson á Hofi í Hörgárdal, systur-
sonur Jóns bókavarðar Árnasonar — Ól-
afur og Guðmundur læknir Magnússon
voru systkinasynir, — en móðir Sigríður
dóttir Ólalp Briems á Grund í Eyjafirði,
orðlags gáfumanns, og er sú ætt alkunn.
En móðir Sigríðar konu Daviðs prófasts
var Dómhildur, dóttir Þorsteins Gíslason-
ar á Stokkahlöðum, af ættÞorsteins pró-
fasts Ketilssonar á Hrafnagili. Var Þor-
steinn einn af helztu bændum í Eyjafirði
á fyrra hluta 19. aldar og fróðleiksmaður
mikill. Stóð því að Ólafi á allar hendur
manndómur og atgerfi á hverja Iund. Það
er og með sannindum sagt, að hann var
ekki úrkynja. Hann var fágætur maður
að gerð. Líkaminn og heilsan voru svo
traust að grundvelli, að það var lengi vel,
eins og þeim yrði aldrei ofboðið. Starfs-
þrekið og hraðvirknin voru fádæmin sjálf;
get eg skröklaust vottað það, því að ól-
afur hefur unnið með mér missirum sam-
an heima hjá mér á Hafnarárum okkar,
og er mér ánægjulegt að minnast þess,
hve óvílinn, öruggur og úrtölulaus hann
var til allra verka. Og það var eins og
það hrini ekkert á honum, þegar til rit-
starfanna kom, þó að hann hefði gefið sig
nokkuð út í annan soll um hríð. Hann
var eins og nýr, þegar hann tók á þeim
aptur. Aðdáanlegt var það, hvað hann
var fljótur að skilja, setja sig inn í og
átta sig á hverju, sem hann fékkst við,
en það var ekki fátt né við eina fjölina
fellt. Það var eins og hann væri strax
inni í öllu. Við eigum í fórum okkar
nógu mikið af mönnum, sem hvorki eru
1) Eptir að Ólafur kom til íslands aptur
(1897) safnaði hann og miklu af sögnum og
því um líku eptir munnlegri frásögn manna,
svo og grösum, og átti mikið safn í þeirri
grein. Talsvert af söfnum sínum missti Ól-
afur þegar síðast brann á Möðruvöllum.
2) Seinasta kveðjusendingin, sem kunn-
ingjar Ólafs hér syðra fengu frá honum, var
ritgerð ein á þýzku (í Zeitschrift der Vereins
fíir Volkskunde) um íslenzka galdrastafi og
galdrabækur, og kom kveðja sú sömu dag-
ana og lát Ólafs fréttist hingað.
gamlir né nýir og vita eiginlega ekki neitt
til gagns, en af þeim eigum við offáa, sem
eru eins og Ólafur var, að þeir séu b æ ð i
gamlir og nýir. Ólafur skrifaði um
allskonar forn tíðindi, fyrnsku, kreddur
og kerlingabækur, og þekkti það allt út
í hörgul, en hann gat líka skrifað (í And-
vara) um það, hvort arðvænlegri væru
fiskiveiðar á þilskipum eða opnum bátum,
og hlotið fyrir verðlaun af Guttormsgjöf-
inni.
Þó að Ólafur hafi ritað margt og fróð-
legt, er þó því miðurtyrfður með honum
svo mikill ónotaður íslenzkur lærdómur
af allskonar tagi, sem hann hafði aflað
sér, að margra meðalmanna mannsaldur
samanlagður þrýtur fyr, en þeir heyi sér
þann fróðleik aptur1).
í Ólafi var svo margt gott, elskulegt og
áreiðanlegt, að þeim, sem þekktu hann,
verður hann ógleymanlegur. Hann barst
ekki mikið á, en leyndi á sér; var fámál-
ugur, en orðheppinn á náttúrlegan hátt,
og tilsvör hans mörg minnistæð. Ogsvo
finnst mér nú, þegar hann sjálfur er horf-
inn, sem hann sé mér enn minnistæðari
en áður var hann.
Reykjavík 27. sept. 1903.
Jón Þorkelsson.
Saltfisksmarkaðurinn
í Genúa
1. apríl 1902 tíl 31. marz 1903.
Eptir Árvak.
(Niðurl.). Á þessum tíma kom til
Genúa færeyskur fiskur, er var verkaður
eins og Labrador-fiskurinn. Sá fiskur, seg-
ir konsúllinn, að hafi litið vel út, ogver-
ið góður, svo tilraunin hafi heppnazt hvað
það snertii. Hvort ágóðinn hefur verið
jafnmikill og fiskurinn var fallegri er ó-
víst.
Jafnframt því, er mikið barst af fiski
frá Islandi, kom og meira af fiski frá
Labrador; þannig kom t. d. í miðjum
okt. 1902 4 gufuskip og 1 seglskip sama
dag með fisk frá Labrador, og var hleðsl-
an á þeim 14,000 qvintöl, og á sama
tíma um 5,800 qvintöl af norskum ogís-
lenzkum fiski. Á þeirri viku féll fiskverð
um 11 líra á qvintalinu.
Aldrei áður hefur verið flutt jafnmikið
af fiski til Genúa. Árið 1898—1899 var
flutt til Genúa 2,501,125 kilogr. af ís-
landsfiski.
Árið 1899—1900, kilogr. 2116880.
—r- 1900--1901, -- 2791899.
— I90I — I902, — 2999394.
— 1902—1903, — 3434865.
En frá Labrador voru flutt alls 3846596
kilogr. af fiski til Genúa síðastliðið ár,
en 1898—1899 voru það 2225000 kilogr.
Alls voru seld á markaðinum í Genúa
29,038,898 kilogr. af allskonar fiski, en
1898—99 var það liðug 21 miljón kilo-
gr. Eins og sjá má af þessu, hefur fisk-
1) Eptir Ólaf liggur óprentuð ritgerð um
galdra og galdrabrennur hér á landi, sem
hann hlaut fyrir tveim árum verðlaun fyrir
af „Gjöf Jóns Sigurðssonar". — í bréfi til
mín 16. sept. kemst Stefán kennari Stefáns-
son á Möðruvöllum meðal annars svo að
orði um Ólaf:
„Þjóðfræði og grasafræði landsins mátti
heldur ekki vera án hans. Það, sem hann
hefur unnið fyrir íslenzka grasafræði siðustu
árin er ómetanlegt. Hann hefur safnað ó-
grynni af plöntum og fundið margt nýtt og
með öllu óþekkt áður. Sérstaklega hefur
hann safnað sveppum, skófum og mosum,
sem Ktið hafði áður verið fengizt við, og
þessu ætlaði hann að halda áfram með því
þreki og elju, sem honum var eiginleg. Eg
tel því fráfall hans stórtjón fyrir íslenzkar
bókmenntir og vísindi.
. . . . í gær var hann jarðaður, og er það
mál manna, að sú jarðarför hafi fjölmennust
verið hér á Möðruvöllum síðan Þorsteinn
I Daníelsson á Skipalóni var fluttur til moldar".