Þjóðólfur - 20.11.1903, Síða 2

i8 6
læra esperanto. Hér skal einungis sett
eitt þeirra, með því að margir Islending-
ar munu kannast við höfundinn og ef til
vill þykja gaman að heyra, hvað hann
segir um þetta efni. Maðurinn er Leo
Tolstoj, rússneski rithöfundurinn nafn-
kunni. Nokkrir landar hans báðu hann
árið 1894 um að segja álit sitt um es-
peranto. Svar hans var á þessa leið :
»Eg get ekki fyllilega svarað því, að
hve miklu leyti esperanto fullnægi þeim
kröfum, sem gerðar verða til heimsmáls,
því að eg er ekki bær um að skera úr
því. En það eitt veit eg, að volapúk
fannst mér vera mjög flókið, en esper-
anto aptur á móti mjög auðvelt og það
hlýtur hverjum Norðurálfumanni að finn-
ast. Það er svo auðvelt að læra það, að
þá er eg fékk fyrir sex árum málfræði,
orðabók og greinar ritaðar á máli þessu,
þá gat eg eptir tvær klukkustundir lesið
það viðstöðulaust og jafnvel skrifað dá-
lítið í því.
Að minnsta kosti þarf hver Norðurálfu-
maður svo lítið í sölurnar að leggja, þótt
hann eyði nokkrum tíma til aðlæraþetta
mál, en árangurinn hins vegarsvo mikill,
sem af því gæti leitt, ef allir — að minnsta
kosti Evrópu- og Ameríkumenn — allir
kristnir menn — lærðu það, að menn
mega ekki láta það ógert«.
Um ættiarðarást og Ameríkuferðir,
Eptir Agúst Einarsson.
IV.
Hvað er það annað en hugsunarleysi,
þegar bændur, sem sitja á góðum jörðum
1 góðum efnum, rífa sig frá jörðum og
búi og fara til Ameríku ? Til hvers selja
menn allt sitt og fara til Ameríku ? Fæstir
af þeim sem fara til Ameríku, gera sér
mikla grein fyrir því, hvað þeir í raun og
veru gera, þegar þeir fara burt af landinu.
Þeir selja allar eigur sínar og borga með
fargjald og fara til Amerlku. Eigur fjölda
margra gera ekki betur en hrökkva í far-
gjald og annan kostnað, og svo er þeim
sleppt slyppum og snauðum á land í
Ameríku.
Hvað gera menn þá? Þá fyrst vita
þeir, að hugsunarleysið hefur hlaupið með
þá í gönur; þá fyrst sjá þeir að enginn
kemst af í Ameríku nema vinna, og vinna
vel •, þá fyrst sjá þeir hversu léttbært það
er, að ryðja sér áfram hina örðugu lífs-
braut, eignalausir og ókunnugir; þá fyrst
vita þeir, að allar lofræðurnar um Ame-
rlku voru eigi annað en yfirskyn og tál;
þá fyrst sjá þeir, að lífið í Ameríku
er eins og á íslandi: »AUt saman blóð-
rás og logandi und, sem læknast ekki
fyrri’ en á aldur-tilastund«; þá fyrst sjá
þeir að gullið liggur ekki laust í hrúgum
fyrir fótum þeim, að eini vegurinn til að
ná því, er að vinna með trúmennsku og
riugnaði. Allt það sem hér hefur verið
talið upp, hefði Ameríkuförunum verið
innan handar að vera búnir að sjá, ef
hugsunarleysið hefði ekki blindað augu
þeirra með ágirnd og öfundssýki.
Hvað gera Islendingar þá, þegar þeir
koma eignalausir og ókunnugir á land í
Ameríku ? Þeim er þá nauðugur einn
kostur, og það er að nenna að vinna,
nenna að hjálpa sér sjálfir, nenna að vilja
vera sjálfstæðir hér. Þvl fara þeir þá ekki
á sveitina eða stökkva af landi burt, þeg-
ar örðugleikarnir ógna þeim í Ameríku,
eins og þeir gerðu hér, þótt örðugleik-
arnir væru hálfu minni hér en í Ame-
ríku fyrst þegar þeir komu þar f land?
Af því að þeir geta það ekki. Þeirhafa
enga peninga til að geta komizt burt af
Iandinu, og sveitastjórnirnar eða fátækra-
húsin liðsinna þeim ekki neitt. I Ame-
rfku eru þeir neyddir til að vinna, neydd-
ir til að hjálpa sér sjálfir, neyddir til að
vilja vera sjálfstæðir menn. Þeir verða
af eigin ramleik að brjótast það beint,
þótt brött sé leiðin og grýtt. Það er
leiðinlegur vitnisburður, að þurfa að fara
í aðra heimsálfu, til þess að láta neyða
sig þar til að vinna o. s. frv., en því mið-
ur er það satt. Það Iýsti miklu göfugri
hugsunarhætti og fríðari framkomu í mann-
félaginu, að þeir sem fara til Ameríku
nenntu að vinna hér, nenntu að vilja hjálpa
sér sjálfir hér, og vildu vera hérsem sjálf-
stæðir menn. Þeir hinir sömu lifðu þá
eins góðu lífi hér og í Ameríku. Þar
kemur hugsunarleysið, samfara ómennsku
og framtaksleysi fram í sinni réttu mynd;
og eptir margra ára erfiðustu vinnu og
örðugustu kringumstæður komast Islend-
ingar yfir álíka efni í Amerfku og þeir
höfðu hér, áður en þeir fóru. Ef Islend-
ingar, áður en þeir fara til Ameríku, hefðu
haft eins sterkan vilja á að vinna og
hjálpa sér sjálfir og vera sjálfstæðir menn,
eins og þeir eru neyddir til að vera í
Ameríku, þá mundu þeir eiga meiri efni
hér, en þeir eiga í Ameríku.
Þá hefur því ekki sjaldan verið haldið
fram af Amerlkuliðinu, að Islendingar
vestanhafs bæru ættjarðarást í brjósti sér,
bæru hlýjan hug til Islands og íslenzku
þjóðarinnar hér heiroa, sem þeir kalla
það. Mig furðar ekkert á því, þótt ís-
lendingar í Ameriku hati ekki íslenzku
þjóðina, og mun engan furða á því, en
ættjarðarást eða tilfinning fyrir velgengni
fósturjarðarinnar hafa þeir litla eða enga.
Ef þeir hefðu ættjarðarást til að bera,
þá hefðu þeir aldrei farið, ef hún hefði
kviknað 1 brjóstum þeirra eptir að þeir
komu til Ameríku, þá kæmu þeir aptur.
Gunnar á Hlíðarenda vissi ekki hve
mikinn auð mátti hafa hér upp með
jarðrækt, kvikfjárrækt og sjávarútvegi,
og þó — þó vildi hann »heldur bíða
he), en horfinn vera fósturjarðarströndum«.
Hvað ætli að ættjarðarást Islendinga 1
Amerlku sé mikil í samanburði við ætt-
jarðarást Gunnars? Ekki þurfa þeir að vera
hræddir um líf sitt, þótt þeir séu kyrrir,
eins og Gunnar mátti vera, Ljósasti vott-
urinn hvað ættjarðarástin er lítil hjá Is-
lendingum vestanhafs, eru bréfin, sem þeir
skrifa kunningjum sínum á Islandi. Þau
eru öll lík, sem eg hefi séð. Það helzta
sem lýsir ættjarðarást í þeim, er þetta:
»Skrifaðu mér nú langt og mikið bréf,
og segðu mér margt f fréttum; miglang-
ar svo mikið til að frétta að heiman.
Þið (þú) ættuð nú að koma hingað í vor;
það eru fleiri atvinnuvegir hér en heima.
Hafið ykkur nú úr hafísnum, kuldanum
og leiðindunum, og flytjið hingað svo fljótt
sem þið getið« o. s. frv.
Þetta er nú allt og sumt, og má hver
kalla það ættjarðarást sem vill; eg geri
það ekki. Og svo segja þessir hinir sömu
frá efnum sínum, og eru þau optast harla
lítil, þegar vel er að gáð, og alveg engin
hjá sumum, og þó eru hinir sömu að
hvetja menn til að koma, til að afneita
fósturjörðinni, og fara til Ameríku, víst
til að lenda þar í sama baslinu og þeir
eru sjálfir í. Aður en þessir menn fóru
til Ameríku, sáu þeir ofsjónum yfir vel-
líðan manna í Ameríku (eptir sögum að
dæma); en er þeir sjálfir komu til Amerfku
og náðu ekki 1 gullfuglinn og leið þar
illa, sáu þeir ofsjónum yfir vellíðan manna
hér. Hvað er þetta annað en hugsunar-
leysi og megnasti skortur á ættjarðarást?
— Nokkrir Islendingar í Ameríku hafa
sent skyldmennum sínum fargjöld, en þeirii
hefur öllum fylgt þau auðvirðilegu skila-
boð, að ef sá, sem sent er, komi ekki
til Ameríku, þá eigi hann að senda far-
gjaldið aptur. Ekki svo sem að Islend-
ingar megi njóta þessara miklu peninga(l),
eða þeir, sem peningarnir eru sendir, séu
verðugir að njóta þeirra, ef þeir fara ekki
neitt. Hlýr er hugurinn til Islendinga,
og mikil er ættjarðarástin(III) Ekki lýsir
það minnstu hugsunarleysi hjá Ameríku-
förunum, hvernig þeir láta fara með sig
á leiðinni til Amerlku. Þeir láta*svo
skiptir hundruðum króna (hver maður) 1
fargjald, og svo er fólkinu staflað í lest-
irnar eins og síld í tunnur, og það er
rekið eins og fé úr einum stað í annan,
gefin lítil og ill fæða, og lokað inni í lopt-
litlum og þröngum holum, og í einu orði er
ekki farið betur með Islendinga á leiðinni til
Amerlku en vanalega er farið með naut,
sauði og hesta á milli Islands og útlanda.
Þessi óþokkalega skrílsmeðferð, sem höfð
er á íslenzku Amerlkuförunum f leið-
inni, finnst þeim samsvara hinu rétta
manneðli sínu. Islendingar, sem fara
til Ameríku, eru ekki lengur Islendingar,
þeir verða strax samlífaðir skoðunum
Ameríkumanna, og eru að eins örlítill
hluti ameríksku þjóðarinnar, og halda þeir
málinu að eins á meðan útflutningur á
fólki héðan af landi helzt við til Ame-
ríku. Hætti útflutningurinn, tapa þeir
málinu og hverfa inn í þarlendu þjóðina.
Anægja mannlífsins er ekki innifalin í
auðnum. Hún er innifalin í trúrækni,
ættjarðarást, skyldurækni og siðferðislegri
sómatilfinningu, og mörgu fleira því um
líku, sem ekki er rúm til að telja upp
hér. Þess skal getið, að í þessari grein
tala eg um ástæður alls fjöldans, sem fer
til Amerlku, en ekki ástæður einstakra
manna, og það er óhætt að fullyrða, að
Isiendingar í Amerlku-eru ekkert ánægð-
ari með lífið, en Islendingar hér heima.
Flestir leita að hinni réttu farsæld, en
fæstir finna hana, og hefur enginn gefið
sannari lýsingu á Kfinu en Kristján Jóns-
son, þjóðskáldið góða, þar sem hann segir:
„Veröldin er leikvöllur heimsku og harms,
er hryggðarstunur bergmálar syrgjandi barms;
Iífið allt er blóðrás og logandi und,
sem læknast ekki fyrri’ en á aldurtilastund".
Ameríkuferðirnar eru ískyggilegur far-
aldur fyrir velmegun þjóðarinnar.
Bindindisfélag stúdenta,
»Studenternes Alholdsforening* í Kaup-
mannahöfn, er stofnuð var á síðastliðnu
vori, hélt almennan fund í stóra sal
stúdentafélagsins (Stud. Foren.) 22. sept.
þ. á. Formaður félagsins er nú H. O.
Lange, yfirbókavörður, og er félagatal um
80. A fundinum voru samankomnir nær
300 stúdentar eldri og yngri, flestir þó
mjög ungir.
Hr. H. O. Lange skýrði frá tilgangi fé-
lagsins og starfi þess, síðan tók formað-
ur stúdentafélagsins, dr. med. Godske-
sen við fundarstjórn. Því næst tók dr.
med. Paul Hertz til máls.
í ræðu sinni gerði dr. Hertz allrækilega
grein fyrir þeim skaðlegu afleiðingum,
sem áfengisnautnin hefur. Þótt ræðu-
maðurinn væri eigi sjálfur 1 neinu bind-
indisfélagi, þá kvaðst hann þó vera bind-
indismönnum að öllu leyti sammála um
kröfur þeirra um algert áfengisbindindi.
Ræðumaðurinn lagði sérstaklega áherzlu
á, hversu mjög áfengið sljófgaði ábyrgð-
artilfinninguna og greindina, og fyrir því
yrði að ráða öllum námsmönnum mjög
sterklega frá allri áfengisnautn, þar sem
þeir þyrftu á öllum skarpleik hugsunar-
innar óskertum að halda.
Því næst minntist ræðumaður á Carls-
bergsjóðinn og samband hans við vísind-
in, er hann áleit óheppilegt, sakir þess,
að sjóðurinn væri ávöxtur áfengisnautnar-
innar. Síðan benti hann á, að það væri
sannað með tölum, að áfengið ætti voða-
lega mikinn þátt í því, hve vitfirring og
geðveiki færi í vöxt.
Ræðumaður áleit áfengið hinn hættu-
legasta óvin mannfélagsins. Áfengið kost-
aði Dani 62 milj. króna á ári — auk hins
voðalega tjóns, er af því stafaði óbeinlín-
is ; hann hvatti því tilheyrendur sína mjög
fastlega til að ganga inn í Bindindisfélag
stúdenta til þess að taka þátt í bardag-
anum gegn þessum voðalega óvin.
Hinn bezti rómur var gerður að ræðu-
unni og hófust því næst umræður á ept-
ir. Umræður þessar voru mjög óllkar um-
ræðum þeim, sem annars eru venjulegar
1 Stúdentafélaginu, því að einskis á-
fengis var neytt. Af vörum veit-
ingamannsins gengu ekki út nema 3 sóda-
vatnsflöskur og nokkrir bollar af kaffi.
En umræðurnar voru fjörugar eigi að síð-
ur. Dr. Carstensen, formaður fyrir Bind-
indisfélagi lækna, lýsti ánægju sinni og
gleði yfir því, að bindindismálið væri nú flutt
hinum ungu námsmönnum með svo mikl-
um krapti. Það væri nauðsynlegt eptir-
dæmisins vegna, að taka nú ekki stöðu
við hófsemdarmarkið, heldur taka skrefið
út og setja markmiðið: algert áfengis-
bindindi. I sömu átt talaði dr. Bene-
diktsen og benti hann á, hve hófsemis-
kenningin væri opt hlægileg.
Hr. Hermann Trier (forseti þjóðþings-
ins), docent Warming, Dalhoff prestur og
Nielsen verkstjóri töluðu allir 1 sömu átt.
Ákafastur var þó hr. Lange, yfirbóka-
vörður; hann vildi að allar veitingar á-
fengis væru bannaðar. Hann þóttist hafa
reynslu fyrir því, að hinar sterkustu og
ljósustu sannanir fyrir skaðserni áfengis
hefðu engin varanleg áhrif á þá menn,
sem væru orðnir hneigðir fyrir áfenga
drykki.
Hófsemina vörðu þeir læknarnir dr.
Godskesen, dr. C. C. Jessen og háskóla-
kennari Zeuthen og virtust margir tilheyr-
endanna hafa þeirra skoðun.
Umræðurnar stóðu fram yfir miðnætti
og var hlustað á þær með mestu athygli
til enda. H. J.
Um neyzluvatn og vatnsskort
hér í bænum hélt Guðm, Björnsson hér-
aðslæknir alþýðufyrirlestur I Iðnó 15. þ.
m. Lýsti hann fyrst allsherjarnytsemi
vatnsins, og hversu allt líf á jörðinni væri
við það bundið, en það væri opt svo, að
þar sem gnægð væri af góðu vatni, hugs-
uðu menn ekkert um, hve mikla þýðingu
það hefði, en þar sem vatnið væri illt
eða ónógt, yrði annað uppi á teningnum,
þá yrði málefnið alvarlegt. Reykjavlkur-
bær væri einmitt í þessum vandræðum.
Hann hefði ónógt vatn, síðan hann hefði
stækkað svo mjög. Aðrir kaupstaðir hér
á landi Seyðisfjörður, Akureyri og ísa-
fjörður stæðu öðruvísi að vígi. Þeirhefðu
með litlum kostnaði komið á vatnsleiðslu
hjá sér, því að þar sem svo hagaði til,
að leiða mætti vatnið úr hæðum eða hlíð-
um umhverfis, eins og þar, væri kostnað-
urinn við það ekki mikill, en Reykjavík
stæði svo að segja á bersvæði og eyði-
mel, og gæti ekki aflað sér vatns öðru-
vísi en úr brunnum, er grafnir væru djúpt
f jörð niður. Lýsti ræðumaðurinn nokk-
uð brunnum þeim, er nú væru í bænum,
og kvað þá vera skemmda hvað eptir
annað, dælurnar í þeim brotnar, og feng-
izt nú enginn járnsmiður framar til að
gera við þá, því að handaverkin þeirra
hin góðu væru jafnharðan skemmd. Gerði
ræðumaður áætlun um, hvað mikið fé
bæjarbúar yrðu að leggja af mörkum ár-
lega til að kosta vatnsleiðslu úr brunn-
um, er grafnir væru langt fyrir utan bæ-
inn. Úr brunnum þessum yrði svo dælt
upp í afarstórar steinþrór (vatnsker) á
Skólavörðuholti og Hólavelli, og þaðan
rynni svo vatnið fyrir krapt þyngdarinn-
ar inn í öll hús í bænum. Svona löguð