Þjóðólfur - 27.11.1903, Blaðsíða 2

190
ar mllur) á einni kl.sUmd. Þ.ul er hinn
mesti hraði, sem enn hefur tekizt að ná.
Frakkland. 20. okt. kom þingið saman.
Stjórnin ér þegar bvrjtið á nýrri herferð
gegn klerkaskólunum. Áður hefur hún
lokað klerkaskólum þeini, sem stofnaðir
hafa verið ( leyfisleysi, en nú „stingur hún
upp á, að reis.i skorður við því. að «lfk-
ir skólar yfirl. verði stofnaðir. Þó þvkj-
ast menn hafa orðið varir við nokkurn
skoðanamun.
Ungverjaland. Eptir margar bollalegg-
ingar og vandræðastapp tókstloks Stef-
áni Tisza greifa að mynda nýtt raða-
neyti ( Ungverjalandi. St. T. er sonur
Koloman Tisza, er lengi var ráðaneytis-
forseti, og þykir hann vera harður ( horn
að taka. »SjáIfstæðisflokkur« Kossúth’s
býst því við engu góðuafhonum ogheld-
ur því áfram hinum sama hætti, að tefja
fyrir öllum málum í þinginu, til þess að
reyna að vinna þannig svig á stjórninni.
En Tisza er ekki á því, að láta bugast
af slíku, og hefur latið ( ljósi, að ethinu
sama fari fram lengur, muni hann senda
þingmenn heim og reyna að bjargast án
þeirra.
Ítalía. Seint í (yrra mánuði lagði Zan-
ardelli ráðaneytisforseti niður völdin. Hann
hefur verið ráðaneytisforseti s(ðan í febrú-
armánuði 1901. Eptirmaðtir hans er
Giolitti, er ráðherra var í ráðaneyti Zan-
ardelli’s, en vék úr þvi síðastl vor. Hann
er hreinn vinstri maðurog gengur lengra
( þá stefnu en fyrirrennari hans. Hann
leitaðist jafnvel við, að fá einn af hinum
gætnari jafnaðarmönnum til að taka sæti
í ráðaneyti s(nu. en úr því varð þó ekki.
Það hefur vakið allmikla athygli, að einn
af hinum nýju ráðherrum, Rosano fjár-
málaráðherra. skaut sig fáum dögum síð-
ar. Orsökin til þess vorli árásir, sem
gerðar voru á hann í »Avanti«, blaði
sósfalista, ásakanir unt fjardrátt og að lík-
indum hafa att við einhver rök að styðj-
asl. Verður llklega erfitt fyrir Giolitti,
að fá mann í stað hans í ráðaneytið, og
ef til viil ekki ómögulegt, að það verði
til þess, að Giolitti verði að leggja niður
völdin.
Spánn. Þar f landi hafa verið töluverð-
ar verkmannaóeirðir. Verstar urðu þær
í Bilbaó seinast í f. m. 12,000 náma-
menn lögðu niður vinnu af því að þeim
samdi ekki við vinnuveifendur. Spunnust
út af þessy blóðugir, götubardagar, herlið
var sent þangað til að koma friði á, nokkr-
ir menn misstll llfið og fjöldi manna særð-
ist, járnbrautarteinar voru rifnir upp, sölu-
búðir rændar, götuljósker brotin, hús meira
og minna skemmd. Jafnfranit bættust
alltaf fleiri og fleiri við og brátt voru þeir
orðnir um 50 þús. manns, er verkfall
höfðu gert. Gat nú herliðið vid ekkert
ráðið, og verkamenii tóku bæínn alveg á
sitt vald. Var heraflinn þá aukinn og
tókst þá loks að koma friði á með þeim
skilmálum, að verkamenn fengu helztu
kröfum sínum framgengt.
Panama. Bandaríkin hafa um nokkra
hríð haft í ráði, að ljúka við Panama-
skurðinn, og hafa verið að semja við
Kohtmbíu til þess að fá leyfi til þess.
Stjórnin gerði samning um það við Banda-
r(kin, en þegar á átti að herða, þá neit-
aði þingið að samþykkja hann. Þar með
var þetta fyrirtæki Bandarfkjanna þá strand-
að ‘í bili, en ekki leið þó á löngu, þang-
að til þau fengu tækifæri lil’ að býrja á
nýjan leik.' iRétt á eptjr að þingið hafði
hrundið samninguntim við Bandarfkin,
gýs upp uppreisn ( Þanama; épíir n'okkur
vopnaviðskipti verður stjórnarliðið að v(kja,
því er lýst yfir, að héraðið Panama sé
latiát undán ýfirráðum .Kolumbíu ogskuli
vera sérstakt lýðvéldi, Bandarfkín viður-
kenna þegar allar þessar aðgerðir og taka
að semja við hina nýju stjórn um lagn-
ingu Panamaskurðarins. Allt þetta gerist
eins og í sögu á nokkrum dögum, upp-
reisnin hafin og leidd til lykta og nýtt
tíki myndað Og búið að fa réttindi sfn
staöfest af einu stórveldanna, áðtir en
menri hafa haft tínia til að atta sig á,
hverju fram fer. Auðvifað leikur Iftill
vafi á þvf, að Bandarfkin hafa staðið á
bak við stjórriárbyltingu þéssa, að minnsta
kosti blasið að koluntim.
Ha'íti. I lýð'eldinu San Domingo hef-
ur riokkra hífð allt verið á tjá ögtundri.
Svo sem \enjulegt er f lýðvéldUnuni í Suð-
ur- og Miðameiíku hefur baráttan staðið
um, hver vera skyldi foiseti lýðveldisins.
Frétzt hefur, að annað forsetaefnið hafi
borið hærra hlut eptir 3 daga orustu (
nárid við höfuðstaðinn og er þá óeirðun-
um þar með lokið ( bráð.
Heimsmál.
V.
Auk þess sem esperanto er mjög auð-
velt að læra, er það mjog hljómfagurt og
því vel fallið tii söngs. Þeir, sem vit
hafa á, segja, að það sé kröptugra og
hljómfegurra en ítalska, en tiiýkra heldur
en spanska. Ennfremur er oiðgnótt þess
feikilega mikil, en eins og áður er a vik-
ið. ríður hún þó ekki mjög ( bága við
léttleikann vegna þes^s, hve málið er vel
fallið til samsetninga og hve mörg orð
má rnynda af sörnu rót. Esperanto er
óefað auðugra en nokkurt annað mál;
munu því trauðia vera nokkrar hugmynd-
ir, sem ekki má láta í ljósi á því mali
fullkomlega, svo nákvæmlega og skýrt sem
á öðrttm málum. Esperanto er því engu
síður vel fallið ti.l bókmennta — vísinda-
rita, skáldskaparrita o. s. frv. — heldur
en til notkunar í verzlunarviðskiptum,
ferðalögum o. s. frv. Það hafa þegar ver-
ið þýdd á esperanto ýms rit eptir hina
merkustu höfunda heimsins t. d. Hómer,
Esóp, Shakespeare, Byron, Goethe, Heine;
Puschin, Lermontov, Tolstoj, Korolenko,
Sienkiewicz o. fl. og þótt takast mjögvel
yfirleitt. Sjálfur höfundur málsins dr.
Zamenhof hefur þýtt Hamlet eptirShake-
speare á esperamo, og er það álit manna,
að sú þýðing muni taka fram flestum. ef
ekki öllum þýðingum á þvf riti. ,Þ.ið er
reyndar engin furða, þó að þýöingnr á
esperanto geti verið nakvæmari Og betri
en þýðingar a öð'lim inaíum, þv í að það
er ekki einskorðað við sérsiök einkenni-
leg orðatiltæki, eins og allar þjóðtungur
erti að meitu eða minna leyti, oröafjöld-
inn er feikilega mikill, þó að stofnorðin
séu lá, og orðaröðin roá vera hvernigsem
vill, ef hugsunin einungis er jafn^kýr.
Þýðingarnar á esperanfo geta því orðið
sem Ijósmyndir af frumtextanuro, þarsem
allir hinir Knustu drættir htigstinarinnar
halda sér. Ef esperanto næði miklumvið-
gangi, gætu sllkar þýðingar orðið að miklu
gagni, ekki sízt htnum smærri þjóðum,
þar sem ekki getur verið aðræðatim þýð-
ingar af útlendum niálumað nokkru ráði.
Td dætnis ttm, hve þýðingar a esperanto
geta verið nákvæmar og náð vel efni frum-
textans ntá gela hér uin tilraun, sem munk-
ur einn franskur (Piosper í Bordeaux) hef-
ur gert einmitt viðtíkjandi þesstt atriði.
Hann segir svo frá:
»Eg nef sjaifur samið dalítinn texta
heimspekilegs efnis, sem eg af ásettu raði
hef gert sem allra örðugastan, eg hefi
hrúgað satnan vísindalegum orðum, ein-
kennilegtint og flóknum setningum og leit-
azt við að sýna sem allra nákvæmasthin
minnstu tilbrigði hugsunarinnar. Þei nan
texta fékk eg málfræðiskennara einn jil
að þýða á þýzku og annan málakennara
til þess að þýða hann aptur á frönsku.
Báðir þessir malfræðingar eru óefað mjög
færir í sinni mennt, samt sem áður yarö
þýðingin slæm, efnið aflagaðist \ið að
ganga í gegnum hreinsunareld þýzkunn-
ar. Sömu tilraun gerði eg með enskti;
þýðingin varð í meðallagi. Loks lét eg
þýða þennan santa texta á esperanto og
síðan af esperanto aptur á frönsku. Mað-
urinn, sem þýddi esperanto-textann býr
í Odessa og ritar ekki frönsku aðjafnaði,
heldur Ies einungis vfsindaleg tímarit á
því máli. Þratt fyrir þetta varð þýðingin
af esperanto ágæt og langbezt af
þessttm þremttr«.
Pisperanto hefur enn einn kost fram yfir
önnur mál, að það má skiljaþað eingöngu
tneð orðasafni, þótt roaður hafi aldrei lit-
ið í málfræði þess. Þetta stafar af því,
að allar byggingar málsins koma fram við
það, að ýmsum endingum er bætt aptan
við stofninn, en sjálfur breytist hann aldr-
ei neitt (t. d. við hljóðvörp eða klofningu).
Hver stofn er þv( óbreytanlegt orð, sem
ávallt má finna í orðasafninu. Allarend-
ingarnar ma einnig skoða setn sjálfstæðar
út af fyrir sig og þær finnast því einnig
allar tilfærðar í orðasafninu. Ennfremur
hafa orðin í orðusafninu ekkisyo margar
og óskyldar merkingar, sero mikill þorri
orða í öðrum málltni. Þegar maður hef-
ur þv( fyrir sér setningu á esperanto, má
lesa merkinguna alveg út úr orðasafninu
einu, en slíkt er tratiðlega tfnnt á öðmm
málum. Lítum t. d. á þessa setningu:
Mi ne sci’as kie mi las’is la
b a s t o n ’ o ’ n 1). I orðasafninu má þá
finna þessar þýðingar: rni = eg, ne =
ekki, sci = að vita, as = nútíðarending,
k i e == hvar, I a s = að leggja, i s = fortfð-
arending, I a = ákveðni greinirinn, hinn,
hin, hið, -inn, -in, -ið, baston = staf-
ur, o = nafnorðsending, n = þolfalls-
ending. H\er maður mun hljóta að fá
út úr þessu þessa setningu: eg veit ekki
hvar eg hef Jagt stafinn. Á dönsku tnundi
setningþessi hljóða svo : Jeg ved ikke,
hvor jeg har lagt Stokken. Út
úr þessu verður ekki unnt að fá neina
meiningu, nema m.aður viti af málfræð-
inni, hvaða myndir ha r, lagt og ved
eru, því að þau orð finnast ekki í orð-
bókinni, nema ved = við. hja, sem ein-
ungis mtindi villa tnann. Vcgna þess að
liða tná þannig orðin I esperanto í sund-
ur í óbreytanlega smáhluta. þá geta menn
sent manni. sem aldrei heliir séð Esper-
anto fyr, bréf á þvf, og ef maður lætur
fylgja, ofurlftið orðasaln yfu þau orð. setn
finnast ( bréfinu með þýðingum á máli
viðtakanda, þa getur maður att víst að
bréfið skiljist.
liurfi einh.er t. d. að skrifa Spánverja,
sem hann veit ekki, hvort kann Ksperanto
eða ekki, getur hann skrifað honum á es-
peranto eigi að síður, ef hánn sendirhon-
um með bréfinu orðasafn nteð spánskum
þýðingum. Slík orðasöfn með þýðingum
á ýms mál má fákeyptfyrir 1 penny eða
7eyri, og eru þau þó fullnægjandi í
flestum tilfellum.
Um ættjarðarást og Ameríkuferðir.
Eptir Ágúst Einarsson.
V.
»Heima er hægt að þreyja
hvíld þar sál mín fær,
þar mun þægt að dcyja
þýðum vintun nær;
ljúft er þar að ljúka
lífsins sæld og þraut,
við hið milda mjúka
móðurjarðarskaut*.
Steingrimur Thorsteinsson,
Lítið sem ekkert hefur verið gert hér
1) Þá er ritað er fyrir byrjendur eða þá,
á landi til að sporna við Amerfknferðun-
um, og er uridarlegt, þarsem vinnukrapt-
urinn í landinu fer allt nf minnkandi-
sökum fólksflutnings til Artiéffku og líka
í sjávarplássin, sem er stór hnekkii fyrir
sveitirnar og allan landbúnað. Hvað veld-
ur því, að fólkið vill ekki \era kyt í
sveiiunum ogálandinu? Skortiir á niennt-
un og þekkingu, bæði í bóklegu og verk-
legu tilliti; alþýðan hugsar ekki rétt.
Fyrst þegar Amerfkuferðirmir hófust, um-
breyttu þær öllum hugsunarhætti þjóðar-
innar og af því eimir eptir enn, oy svo
þessi gamli blindi vani, sem strfðir a fs-
lenzku þjóðina, að láta sér aldrei nægia
efni sín, þeir gera sig aldrei ánægða með
stöðu sfna í lífinu, sækjast aHt af eptir
meiru, án þess að hafa niikið fyrir |>ví
og án þess að brúka hina réttu aðferð
til þess. Að komast fyrirhafnarlftið yfir
mikinn auð, er ntark og mið alþýðu hér
á landi og reyndar allra. En þetta lætur
sig ekki gera; ef menn viljast komast til
vegs og auðs, þá kostar það fyrirhöln,
það kemur ekkert án fyrirhafnar. Svo
ef eitthvað bregst í sveitunum þetta árið,
þá að gefast upp og flytja í kaupstaðina
og fara til Ameríku. Mönnnnt finnst
landbúnaðurinn gefa svo seinan arð af
sér, að það svari ekki kostnaði að stunda
hann, en þetta er ekki rétt skoðað og
kemur til af því, að fjöldinn, sern land-
búnaðinn stunda vantar vilja, þrck og á-
huga, og stunda hann með hangtmdi
hendi, bfðandi eptir einhverjuj-mrt-óhappi,
ogi hafa það fyrir ástæðu, yfirgefa s\o
jarðirnar og fara burtii. Eins er nm þá,
semísjávarplássin fara, þeim [ykir vinna
þar erfið og arðlítil þegar, frám ( sækirog
fara til Anterfku. Þessi hvikulleiki þjóðar-
innar f störfum síntim, áhugaleysi og vilja-
skortur til að kljúfa erfiðleikana, kenmr fram
í því að vfkja ætíð til hliðar meðfram örð-
ugleikaveginnm, en reyna aldrei til að kom-
astyfir hann. Þá er nærri þvístórskap-
raun tið sjá til þeirra, sem ganga skóla-
veginn, þó ekki sé nema á gagnfræða-
skóln, þá finnst þeim þeir vera of fínir til
að taka þatt í verklegri erfiðisvinnu, og
ganga svo í kaupstað nær því aðgerðar-
lausir, biðja um einhverja fína vinnu, en
fá litið að gera og verða svo landinu til
iítils gagns. Eins er um þá, sem fara á
æðri skóia landsins; ef þeir ekki fá em-
bætti faiiunð úr landsjóði, eru þeir að-
gerðalitlir. — Allt þetta er stór hnekkir
fyrir framfÖruin lands og þjóðar. en sem
niiin haldast stöðugt v(ð a, mgðan fólk
heldtir áfiafn að flytja til Afnerfku. Á-
hngi þjóðarinnar á að hj.ilpa sér sjalf
þarf að vaxa, að komast áfram í heiminum
dg gefast ekki upp, sýna kjark, [lolgæði
og staðfestu í störfum sínum. Aldrei að
vfkja var uppáhaldsorð Jóns Sigtnðsson-
ar. Bvtur að það bergmálaði f hjörtum
allra Islendinga. Vill enginn llkjast hon-
um í neinti? Barnaskólar eru fáir hér á
landL og verða rnenn því að sa;tta sig
við umgangskennara, sem flestireru gagn-
fræðingar; ekki er að tala tim. að þeir.
sem meiri menntun hafa fengið faist til
að gegna svo lítilfjörlegum starfa og þó
er uppeldi barnanna, barnakennslan, und-
irstaðan fyrir láni og óláni hvers einstaks
manns og heilla þjóða. Barnakennslan
hjá mörgum þessum umgangskenmiri 111 er
ekkertannað en bóklegtkák, þeirlata börn-
in læra kver og biblíusögur eins og þulu,
nokkúð í reikningi, drtlftið í réitiiitin, lit-
ið eitt í landafræði og dálftið f dönsku,
svo er það búið ; en það rfður ein« mik-
ið á, að önnur kennsla meiri og betri sé
samfara þessari kennslu og það er n.unn-
lega kennslan. Kennararnir eiga að
halda smáfyrirlestra fyrir börnin, rök-
sem ekki þekkja málið eru slofnarnir og
endingarnar aðskilin með kommu ofan til
í Ifnunni, og má þá finna hverl á sínuin staft
í orðbókinni.