Þjóðólfur - 27.05.1904, Blaðsíða 2

86
var sagt af Hreppamanni, að eitthvað hefði
hrunið úr berginu undir fossinum í jarð-
skjálftunum 1896. Þó heyrði eg aðraBera
á móti þvl. Ymsar getur hafa verið fyr
og síðar leiddar að því, að Árnesið, sem
nú er að kalla alveg áfast við austurland-
ið, hafi verið fyr á tímum í samhengivið
Búðaberg, og Þjórsá þá öll eða mikill,
meiri hluti hennar runnið fyrir austan
Árnesið, dragi Árnessýsla því nafn afnes-
inu o. fl. Þegar litið er yfir ýmsa við-
burði fyr á öldum, sem orðið hafa af
gosum og jarðskjálftum frá Heklu, sem
er þar allnærri t. d. gosunum 1294, 1300,
í339 og 1510 fer margt að benda á, að
áin hafi vel getað breytt sér og brotizt
vestur fyrir norðan Árnesið og skilið það
frá vesturlandinu; síðar en 1510 getur
það varla hafa verið, þvl þá minntust
ýmsar sagnir frá síðari öldum á það, en
það gera þær ekki.
Landslag við Búðafoss er fremur fallegt
og einkennilegt, og mjög vel grösugt, eink-
um fyrir vestan Búðaberg, útsjón þaðan
góð til fjalla o. fl. Okkur var litið til
hinna mörgu búðatópta, sem þarna eru
á víð og dreif, (fossinn ber nafn af þeim,
annað nafn mun ekki til vera). Þær eru,
eptir frásögn Br. Jónssonar frá Minnanúpi,
um 30, sjá uppdrátthans af þingstaðnum
1 Árbók fornleifafél. 1894. Ekki sá eg
samt svo margar, en slíkt var ekki að
marka; mfn ferð var ekki til að rannsaka
það. Tætturnar eru misstórar, og sýnd-
ust mér sumar þeirra ekki ýkja gamlar,
þær stóðu á haldgóðum valllendisjarðvegi,
fyrir því hafa þær haldizt svo vel. Aðr-
ar eru blásnar upp, og liggur grjótið úr
þeim 1 ónákvæmum breiðum, þó sést al-
staðar móta fyrir hleðslulögum á einhverja
hlið, hornsteinar auðþekktir sumstaðar o. fl.
Fyrir fegurðar sakir og vegna annara
staðhátta, hafa forfeður vorir valið sér
þarna þingstað og hann allfjölmennan;
það bendir stærð og fjöldi búðanna á,
en hvenær á öldum þetta hefur verið og
hvað lengi þing hefur staðið þarna, verð-
ur allt erfiðara úrlausnar. Allar sagnir
um fjórðungaþingin gömlu, sérstakl. vor-
þingin, eru annaðhvort ónákvæmar eða
svo fáorðar, að óvíða fæst fullvissa um
hvað eina; grípur þetta þó helzt til vor-
þinganna.
Ýmislegt virðistbenda á, að þarna muni
þing hafa byrjað litlu eptir að alþingi var
sett á stofn á Þingvelli eða í kringum1)
930, og hafi þá verið haldin þar hin fornu
vorþing (vikuþing). Aðrir geta sér til, að
hér hafi verið sett á stofn eitt af hinum
fornu fjórðungaþingum, sem Þórður gell-
ir setti á fót í kringum 965, en hvort
þessara þinga hefur verið þarna, gerir
auðvitað minna til, en víst er um það,
að þarna hefur það einhverntíma verið,
og hæpið mun að álykta, að það hafi
verið þarna lengur en til 7264, þar til
landið komst undir Noregskonung, því úr
því fór öll héraðsstjórn og þingskipun
mjög að breytast; þó getur verið, að síð-
ar hafi þarna nokkrar samkomur verið
haldnar, en líklegt er, að farið hafi verið
mjög að draga úr þeim eptir því, sem
nær líður aldamótunum 1300.
Ýmsir hafa getið sér til, að gengið hafi
verið til dóma fram í Árnesið frá búð-
unum, og rannsókmr síðari tíma t. d. Br.
Jónssonar benda til, að dómhringur hafi
þar verið fyrrum, önnur merki hafa ekki
fundizt þar, sem nokkuð kveður að, enda
er víða blásið upp. Fram í nesinu eru
hólar, sem þann dag í dag eru nefndir
»Þinghólar«. Nafn þetta, sem er vafalaust
mjög gamalt, bendir til þingstaðar þarna
fyrrum. Þrátt fyrir þetta virðist mér mjög
1) Þó má vel vera, að þarna liafi verið
þing áður, og breytzt svo síðar í fjórðunga-
þing eða vorþing, en þau hafa vafalaust
verið þarna.
torvelt að ímynda sér, að fornmenn hafi
gengið ofan frá Búðabergi þarna fram í
nesið. Hugsa eg að vegur sá sé allt að
3/4 úr mílu. Vjrðist mér það oflangur
vegur frá þingstað til dómhrings.
Eg felli nú af línum þessum, sem orð-
ið hafa nokkuð fjölorðar um fossinn og
tætturnar við hann; bæti því samt við
um leið, að ef almenningur vissi af stað
þessum, sem liggur sVo afskekkttir, og
egið hefur að öðru leyti fjarri öllu um-
tali síðari tíma, mundi Búði ennþá um
margra ára tímabil fá margan sumargest-
inn á bakka sína, og efa eg ekki, að
mörgum mundi verða eins og mér, að lít-
ast vel á hann oglandið í kringum hann.
Ritað f apríl 1904.
Á. Jónsson.
Vatnsveita og eldsvoðaábyrgð.
Þjóðólfur hefur ávallt haldið þvf fram,
að allskonar ábyrgð, bæði lífsábyrgð, elds-
voðaábyrgð á húsum og lausamunum m. fl.
eigi að vera innlend.
Utlend ábyrgðarfélög taka svo hátt
ábyrgðargjald fyrir húsgögn — 6°/oo — að
flestir vanrækja nú að vátryggja þau.
Mjög kunnugur maður hefur sagt oss,
að hér f Reykjavfk múni áttundi hver hús-
ráðandi tryggja innanstokksmuni.
Hvílíkt tjón, ef stórbruna bæri að hönd-
um.
Hér í bænum verða að 4 árum liðnum
c. 2000 heimili og innanstokksmunir
vafalaust 1000 kr. virði að meðaltali á
hvert heimili. Það eru 2 miljónir. Kaup-
menn hér í bænum hafa vörubirgðir sínar
vátryggðar að staðaldri fyrir c. 1 miljón,
og sú taia hækkar ár frá ári.
Gerum 3 miljónir samtalt. 6%o af því
er 18,000 kr.
Utlendu félögin hafa gefið í skyn, að
gjaldið mundi vafalaust verða fært niður,
ef vatnsveita kæmi í bæinn.
Utanlands er gjaldið af lausamunum
1—3%o.
Ef vér fengjum gjaldið fært niður í 3°/°°>
þá næmi sú niðurfærsla 9000 kr. á ári
fyrir Reykjavík, ef allir innanstokksmunir
væru vátryggðir, eins og ætti að vera.
Annars má telja víst, að verðmæti innan-
stokksmuna og vörubirgða sé mikiu meira
en hér er talið.
Þessi útlendu félög vita hvað þau fara,
hafa reynsluna fyrir sér, reynslu fyrirþví,
að brunahætta á lausamunum er miklu
minni, ef vatni er veitt inn í götur og
hús.
En þá er líka minni áhætta að stofna
innlend ábyrgðarfélög.
Ganga mundi mega að því vísu, að
danska félagið hækkaði ábyrgðargjaldið
af húsunum, ef það kæmi fyrir, að mikill
hluti af Reykjavík brynni. Gæti þá svo
farið, að bæjarbúar yrðu að sæta engu
minni afarkostum að því er vátryggingu
húsa snerti, en þeir verða nú að sæta í
tryggingu lausamuna sinna, sem eru öld-
ungis óviðunanleg kjör, og hefur það í
för með sér, að fjöldi manna vátryggir
ekki, sem er afarmikið áhættuspil.
Verkefni borgarafundarins á morgun
verður aðallega að heyra undirtektir bæj-
arbúa undir þetta vatnsveitumál, og fá,
ef vel skipast, heimild fundarins bæjar-
stjórninni til handa, að halda áfram undir-
búningi þessa máls, og útvega áreiðan-
legar áætlanir um kostnað allan og fyrir-
komulag verksins, því að fyr en sú undir-
staða er fengin, er ekki viðlit að byrja á
því, eins og tekið var fram í Þjóðólfi sfð-
ast. En auðvitað getur farið svo, þégar
nægar undirbúningsráðstafanir eru gerðar
og áreiðanlegar áætlanir um kostnaðinn
alls liggja fyrir, að þá þyki óvinnandi
vegur að byrja á fyrirtækinu að sinni, en
því fer fjarri, að fé því, sem varið er til
þessa undirbúnings sé á glæ kastað, því
að það kemur þá að notum síðar, hve-
nær sem tiltækilegt þykir að býrja á verkr
inu. Þá þarf ekki að verja fé.til nýrra
rannsókna og áætlana, með því að það
undirbúnlngsverk er þá þegar unnið, og
engar llkur til, að menn tfæti si’g á því
síðar, ef það er að eins gert nógu ræki-
Iéga og nógu samvizkusamlega 1 fyrstu,
og að svo yrði, ætti bæjarstjórnin að sjá
um, verði henni falið að halda undir-
búningnum áfram, eins og sennilegt er,
að gert verði.
Ýkjurnar í vestheimsku
flogritunum.
Ósvifni vestanblaðanna.
Það er gleðilegt til þess að vita, að
augu snmra landa vorra vestanhafs eru
farin að opnast fyrir hinni ósvífnislegu
aðferð, sem beitt er í blöðunum vestra
og sérprentuðum ritlingum, til að fleka
fólk héðan af landi burt. Öllumerkunn-
ugt, hvernig ísl. blöðin í Winnipeg hafa
stöðugt róið að því öllum árum, að ginna
fólk vestur, bæði með ósönnum sögum
um vellíðan landa vorra þar, og þrotlaus-
um ýkjum um landskostina í Kanada,
samhliða níði um gamla Frón og alla
hluti hér heima. Og Kanadastjórn hefur
veitt blöðum þessum eða ritstjórum þeirra
stórfé árlega til að senda góðgæti þetta
1 haugum gefins(I) heim til íslands. En
mest hefur þó kveðið að ýkjum þessum
í ritlingum þeim, er Kanadastjórn hefur
beinlínis kostað sjálf, og látið dreifa hér
um land allt. Það eru Manitobaritling-
arnir alkunnu með vottorðum hinna og
þessara Islendinga, karla og kvenna, sem
vitanlega margir hverjir hafa verið keyptir
til að segja það, sem stjórnin hefur lagt
fyrir þá að segja. Og svo langt hefur
verið gengið í ósvífninni, að landar ný-
komnir að heiman hafa verið teknir með
»tromfi«, myndir af þeim verið settar í
blöðin og skýrt frá, að þeir hefðu grætt
svo þtísundúm krónaj^skipti á fyrstu 2—3
mánuðunum, er þeir voru vestra. Þannig
hlotnaðist t. d. þessi heiður Sveini tré-
smið Eiríkssyni, er héðan fór úr Reykja-
vík allslaus í fyrra vor. Hann var undir
eins gerður að stóreignamanni á pappírn-
um í »Heimskringlu«, mynd flutt af hon-
um með voðalegu lofi um dugnað og gróða
þessa innflytjanda, auðvitað til þess að
blekkja menn hér heima, er þekkt 'nöfðu
Svein þennan og vissu ástæður hans, er
hann fórhéðan. F.n þar fór blaðið (»Heims-
kringla«) nokkuð freklega í sakirnar. ís-
lendingum vestra ofbauð þó svona löguð
ósvífni, og ráku bull þetta ofan í blaðið.
urðu um þetta deilur nokkrar, og kom
þá í ljós, að allur gróði Sveins var fólg-
inn í því, að hann hafði fengið lán til
að koma sér upp dálitlu húsi í Winnipeg,
en átti svo að segja ekki nokkurn eyrir
í því, en blaðið hafði sagt að hann hefði
grætt(l) húsverðið og meira til á rúmum
2 mánuðum.
Það er svo sjaldgæft, að menn heyri
Islendinga vestanhafs taka til máls þar 1
blöðunum gegn ósannindum þeim, er þau
flytja, og er það alleðlilegt, því að slík
andmæli komast þar auðvitað ekki að.
En f deilum um gróða Sveins Eiríkssonar
hefur þó einn nafngreindur landi vor, S(ig-
urgéir) Stefánsson í Selkirk komið að í
»Hkr.« 14. jan. þ. á. alleptirtektaverðri
grein, og þykir oss rétt að birta lesendum
vorum þann meginkafla hennar, sem er
almenns eðlis og snertir hinar vestheimsku
ýkjur yfirleitt. Grein þessi ber vott um
meiri sanngirni, drengskap og velvildar-
þel í rithætti, en vér hér heima eigum að
venjast þaðan að vestan gagnvart landi
voru. Og vér hyggjum, að ýmsir landar
vorir hér heima hefðu gott af að íhuga
greinarstúf þennan, ef vera kynni, að þeir
sannfærðust um, hversu mikið er að marka
vottorðin í vesturfaraflogritunum og gumið
í vestanblöðumim. En greinarhöf. fara
meðal annars svo orð:
»Því er haldið fram, að ósannindi séu
svo rótgróinn vani hjá sumum mönntim,
að jafnvel þó þeir ætli að segja satt frá
einhverju, þá blandi þeir meiri og minni
ósannindum óafvitandi inn í allt, sem þeir
segja frá, og það lítur út fyrir, að því sé
svoleiðis varið með ritstj. ísl. blaðanna
hérna; það lítur út fyrir, að andinnkomi
yfir þá, þegar þeif eru að segja gróða- og
sællífissögurnar af íslendingum í Kanada.
Þessi gróðasaga ritstj. er álíka mikils virði,
eins og ef ritstj. segði, að hver duglegur
maður, sem til Yukon fer, geti orðið
eða verði miljónaeigandi, af því fáir
menn af öllum þeim þúsundum, sem til
Yukon hafa farið, hafa orðið miljónaeig-
endur. ■ Gulltekjan í Yukon hefttr skipt
miljónum árlega, og þó er álit kunnugra
manna, að meiri peningum hafi verið eytt
til að fara þangað og leita og grafa eptir
gulli, heldur en svarar öllu því gulli, sem
þar hefur fundizt ennþá. Eða ef ritstj.
segði, af þvf að B. L. Baldwinson fær
$ 400 fyrir að sitja nokkra klukkutíma á
dag á þingi 6—7 vikna tíma, þá geti hver
duglegur maður fengið $ 400 jafn fyrir-
hafnarlítið svona bara í hjáyerkum sínum.
Þessu líkar eða á álfka grundvelli eru
byggðar allar gróða- og sælllfissögurnar
af Islendingum hérna. Ef ritstj. fsl. blað-
anna vita af einhverju dæmi, ef einhverj-
um hefur heppnazt að ná í góða stöðu
eða fá sérstaklega góða uppskeru eða
orðið fyrir einhverri heppni, þá er það
óðar sett í blöðin; auðvitað er það rétt,
ef ekki væri sá galli á, að það er æfin-
lega sett fram og sýnt eins og það sé það
almenna. Það er annars sízt að furða,
þar sem bæði blöðin eru að nokkru leyti
leigutól stjórnarinnar, og báðir ritstj. hafa
verið innflutningsagentar stjórnarinnar, og
vonast sjálfsagt eptir að verða það optar,
ef þeir hæla landi og stjórn nógu mikið.
Eg sé á sömu grein, að það er búið
að semja nýjan lofgerðarbækling um land-
ið, sem sendast á heim, það fá sjálfsagt
ekki nema þeir útvöldu að sjá hann í
þessu landi.
Árið 1900 lét stjórnin, gegnum agenta
sína, semja bækling og senda til Islands.
I þennan bækling voru fengnir að skrifa
þeir einir, er áreiðanlegir voru að skrifa
að eins lofgerð; einn af þeim var Gestur
Jóhannsson, þá til heimilis í West Selkirk.
Eg ætla að þessu sinni að minnast á eitt
atriði í grein eða ritgerð Gests. Gestur
segir: »Islenzkur fiskimaður sagði mér,
að gufubátur, sem hann vann á fyrir 5 —
6 árum sfðan, hafi á einunj degi fengið
11,500 af góðum hvítfiski, en orðið hafi
þeir að fleygja svo þúsundum skipti úr
þeim parti netanna, sem ekki var vitjað
um daginn áður«. Til að sýna hvers
virði þessi fiskisaga er, skal þess getip,
að þann dag f dag er ékki til gufubátur,
sem notaður er til fiskiveiða á Winnipsg-
vatni, nógu stór til þess að rúma 11,500
hvítfiska, og þó hafa þeir þurft að taka
á bátinn þúsundir, sem þeir fengu af
skemmdum fiski, því samkvæmt fiskiveiða-
lögum á Winnipegvatni er fyrirboðið, að
fleygja nokkrum fiski í vatnið, heldur skal
allur skemmdur fiskur flytjast í land. Eg
er annars hissa ájjví, að fiskimaðurinn
skyldi ekki, til þess að sykra söguna handa
Gesti, segja honum, að þeir hefðu, eins
og Pétur og félagar hans forðum, gengið
frá skipi og veiðarfærum, þegar þeir sáu
fiskimergðina.
Það á vel hér við það, sem enskumæl-
í andi menn segja, þegar þeir heyra stór-