Þjóðólfur - 13.01.1905, Blaðsíða 2

IO
lögum eða sérréttindum, eins og þau nú
hafa eða vilja haft hafa — nema fremur
mætti vera. Það er og flestra manna
mál, að Óskar konungur sé mjög hlynt-
ur þessari stefnu, þótt lágt fari, og slíkt
hið sama er sagt um ríkiserfingja Norð-
urlanda báða tvo. En, eins og áður er
bent á, er þetta enn sem komið er ekki
stjórnarpólitlk, heldur stefna frá lýðnum
sprottin, enda er málið að því skapi
merkilegra og líklegra til sigurs, þótt enn
sé skammt á veg komið. Hið forna
Kalnrarsamband myndaðist í huga Mar-
grétar Valdemarsdóttur og höfðingja henn-
ar, en hlaut hvorki fyr né sfðar fylgi
þjóðanna sjálfra. Það varð þess bani.
En samhugi þjóða, ásamt vaxandi menn-
ing og mannúð, myndar maktarvald, er
miklu meira þýðir en heil stórveldi, sem
eingöngu standa og falla með vélum og
vopnastyrk.
Matth. Joch.
Um brúagerð í Ölfusi.
Það er mikið fé, sem lagt hefur verið
til vegalagninga og viðhalds á vegum víðs-
vegar Um land á seinustu áratugum.
Sömuleiðis hefur verið lagt fram-talsvert
af peningum úr landsjóði og sýslusjóðum
til brúagerða á ám og lækjum, en þó
virðist hugmyndin um nauðsyn á brúa-
gerð á hinum smærri ám og lækjum ekki
enn vera farin að ryðja sér til rúms, eins
og æskilegt væri. Það er tilgangur rninn
með línum þessum, að vekja athygli rnanna
á þvl, hve brýna nauðsyn beri til að gefa
þessu máli alvarlegri gaum en hingað til
hefur verið gert. Það eru sérstaklega
tvær smáár, sem eg vil benda á, sem eru:
Bakkarholtsá og Gljúfurholtsá í Ölfusi.
Þessar smáár, sem að mestu leyti verða
þurrar á sumrum, geta orðið hættulegur
farartálmi fyrir gangandi menn á veturna,
þegar þær eru stíflaðar af frosti og krapa,
en halda þó ekki. Það er ekki álitlegt
fyrir gangandi menn að verða að vaða
þær og stundum djúpt, halda síðan á-
frarn suður yfir fjall eða eitthvað, sem
leið þeirra liggur. Eg ætla að eins að
setja hér eitt dæmi af mörgum upp á
það, hve hættulegar þær geta verið.
Eg fór yfir fyrnefndar ár með fleiri
mönnum nálægt kl. 4 um dag í bærilegu
veðri, en árnar voru upphlaupnar en héldu
ekki, svo við urðum að vaða þær rúm-
lega í mitt læri; svo héldum við áfram
út á Kamba. Þegar þangað kom datt á
okkur ofankafald með miklu frosti; ept-
ir 5V2 kl.tfma ferð á fjallinu komumst
við mjög illa til reika niður á Kolviðar-
hól, einmitt af því við urðum að vaða
árnar. Það urðu svo stokkfreðin áokkur
fötin, að við áttum mjög erfitt með gang.
Það er viðurkennt af öllum siðuðum þjóð-
um, að heilsan sé sá dýrmætasti gimsteinn,
sem nokkur maður getur átt í eigu sinni.
Ekkert getur verið hættulegra fyrir þenn-
an dýrmæta fjársjóð — heilsuna — en
svona löguð ferðalög um jafn athugaverða
vegi og hér er um að ræða, enda verður
ekki sagt, að vegirnir komi fyllilega að
tilætluðum notum, meðan ár og lækir
renna hindrunarlaust gegnum þvera veg-
ina — það er að segja, án þess að ár
og lækir séu brúuð.
Eg veit það vel, að þessar ár verða
ekki brúaðar nema með talsverðu fjárfram-
lagi, því ef þær yrðu brúaðar til almennra
nota, fyrir vagna og hesta, yrði auðvitað
að Ieggja vegspotta báðumeginn brúnna
á aðalveginn, því ekki er hægt að leggja
brýrnar, þar sem vegurinn nú liggur yfir
árnar. Við aðdrátt á timbri og grjóti
mætti mikið spara peninga með því, að
afla þess um vetrartfmanr.. Það mundi
verða hægt að fá menn í skammdeginu
iyrir lágt kaup, þegar almenningur hefur
minnst að gera. Eg leyfi mér hér með
að skora á alla velhugsandi menn, að
taka þetta mál til athugunar og styðja
það af ítrasta mætti í orði og verki, svo
það geti sem fýrst komist í framkvæmd.
3/i—-'05.
Árnesingur.
*
* *
Hinn háttvirti greinarhöf. hefur alveg
rétt fyrir sér í því, að þessar tvær smáár
á höfuðflutningabraut landsins ættu að
vera brúaðar fytir löngu. Það hefði átt
að gera það undireins og vegurinn var
lagður, því að þótt ár þessar séu ekki til
farartálma fyrir vagna um sumartímann,
þá eru þær illfærar með vagna haust og
vor, og opt alófærar að vetrinum, ekki
að eins fyrir vagna, heldur stundum fyrir
gangandi menn, eins og greinarhöf. skýrir
frá. Með því að ár þessar eru á flutn-
ingabraut, er landsjóður hefur kostað að
öllu leyti, á hann að réttu lagi að kosta
brúagerð þessa, því að vegurinn getur
ekki talizt fullger eða komið að fullum
notum, meðan þær eru óbrúaðar. Það
hefði upphaflega átt að haga vegastefn-
unni í Ölfusinu þannig, að hentug brúar-
stæði á ánum lentu í þeirri stefnu, sem
nú er ekki. En nú verður að leggjastutta
aukavegi af aðalveginum að brúarstæðun-
um, og er það auðvitað ekki mikill kostn-
aður, en hefði algerlega getað sparazt, ef
brýrnar hefðu verið byggðar undir eins
og flutningabrautin var lögð, eins og sjálf-
sagt var. Það hirðuleysi er naumast af-
sakanlegt, og þessvegna skylda landstjórn-
arinnar að bæta úr því sem allra fyrst,
sem hin garnla stjórn hefur vanrækt í
þessu. Rit s t j.
Nýjar bækur
sendar Þjóðólfi frá Gyldendalsbókaverzlun
i Höfn:
Kongelig Elskov. Eptir Patle Posen-
krantz. 264 bls. 8^ Skemmtileg bók og
vel rituð, eins og flestar bækur þessa höf-
undar. Saga þessi er söguleg skáldsaga
frá 16. öld, um Hinrik 8. Englandskonung
og Önnu Boleyn hina fögru. Mun það
að eins vera fyrri eða fyrsti hluti bókar-
innar, sem þegar er kominn, því að Anna
er ekki enn orðin drottning, þá er þessari
bók lýkur.
For en Yinteraften. Átta smásögur
eptir Hans Kaarsberg. 169 bls. 8™- Sög-
ur þessar hafa flestar eða allar áður birzt
í blöðum eða tímaritum, og þykja vel rit-
aðar, en hér er ekki rúm til að geta sér-
staklega um efni þeirra.
Eventyr. Eptir Carl Ewald. 11. hepti.
64. bls. Æfintýri Evalds hafa náð
mikilli hylli með Dönum, og hafa flest
heptin verið gefin út tvisvar, og sum opt-
ar. Hvert hepti kostar 1 kr. Æfintýri
þessi eru einkar hentug unglingum til lest-
urs, vegna fróðleiks þess, er þau hafa að
geyma, einkum náttúrufræðislegs efnis.
Nye Indianerfortælling'er. 4. B. Den
sorte Crn. 110 bls. 8V°- Útdráttur úr sögu
eptir enska skáldsagnahöf. Conan Doyle.
Er um frakknesk hjón, er flýja til Amer-
íku undan Hugenottaofsóknum á 17. öld,
og lenda í höndum Indíana, en er bjarg-
að úr klóm þeirra á síðustu stundu.
Kong Peder. Eptir Walter Christmas.
206 bls. 8vo- Höf., sem hefur víða farið,
ritar ávallt skemnjtilega, og þykja sögur
hans „spennandi". Saga þessi, sem er
einskonar áframhald af tveimur eldri sög-
um höf., „Peder Most“ og „Styrmand
Most“, er um æfintýri Péturs þessa, er
í loptfari, sem losnað hefur, þýtur yfir
láð og lög og býst við dauða sínum,
en ber loks að eyju einni (Tolonga) í
Kyrrahafinu, og kvongast þar drottning-
unni og verður konungur eyjarinnar. En
höf. segir eflaust ekki skilið við Pétur
Most í þessari bók. Það er orðin venja
hjá Dönum, að skrifa 4—5 þykkar skáld-
sögur um sama manninn (sbr. „Lykke Per"
eptir; Pontoppidan). Þá bíða lesendurnir
0
framhaldsins með óþreyju, enda þótt þeir
viti, að þetta séu lygasögur einar.
Iiidiaucr- og Ridderliv i Yestheimen.
Eptir Balthazar Schnitler. 124 bls. 8vo-
Bók þessi er um herferðir og bardaga
skóladrengja í Noregi. Nefndi annar
flokkurinn sig Indíana, en hinn Væringja.
Bókin er tileinkuð öllum norskum drengj-
um, og er hún fjör'.ega rituð.
Havets Bog. Æfintýri fyrir böm, með
myndum.
Dáin
hér í bænum 6. þ. m. húsfrú Guðrún
Teitsdóttir (Bergmanns), kona Snæ-
bjarnar Þorvaldssonar f. kaupmanns, á
55. aldursári (f. 22. júlí 1850). Hún var
stjúpdóttir Hallgríms dbrm. Jónssonar í
Miðteig (Guðrúnarkoti), en giptist eptirlif-
andi manni sínum 1875. Dætur þeirra
eru Sigríður kona Þórarins B. Þorláksson-
ar málara og Ingileif kona Jóns Jónsson-
ar sagnfræðings.
Brunl.
Aðfaranóttina 10. þ. m. brann húskofi
nr. 38 á Laugavegi hér í bænum, smíða-
hús Guðmundar Egilssonar snikkara, en
hafði áður verið íbúðarhús. Eldsins varð
vart litlu eptir kl. 12 um nóttina. Hörku-
frost var og kafaldsbylur, og gekk tregt
að ná slökkviáhölduntim, enda gerðu þau
lítið gagn og virtust vera f afarmiklu ólagi.
Það sem í þetta sinn bjargaði bænum frá
voðabruna var það, að húskofi þessi, sem
í kviknaði var úr steini með járnþaki og
tré lítið, svo að eldsmagnið gat ekki orð-
ið mikið. Hefði kviknað í stóru timbur-
húsi þessa nótt, þá hefði sézt hvernig farið
hefði í því veðri, og með þeim slökkvi-
tólaútbúnaði, sem hér er. Annars er allt
fyrirkomulagið á brunamáluin bæjarins
úrelt og óhafandi, og er gagngerð bréyt-
ing á þvf bráðnauðsynleg.
Bruni þessi kvað annars þykja nokkuð
grunsamlegur. Vátryggingargjaldið á kof-
anum og smíðatólum hafði meðal ann-
ars verið hækkað til muna nú fyrir
skömmu.
Óánægja með ýmsar síðustu ráðstaf-
anir bæjarstjórnarinnar er allrík hjá bæj-
arbúum um þessar mundir, þar á meðal
út af skipun sérstaks formanns í fátækra-
nefndina, er launaður á að vera með 600
kr. af bæjarsjóði.
í Þjóðólfi hefur áður verið gerð grein
fyrir, að þessi launaákvörðun að minnsta
kosti væri öldungis ólögleg, og að stjórn-
arráðið mundi því naumast geta samþykkt
hana. Ut af þessu hefur Þjóðólfi borizt
grein allharðorð í garð bæjarstjórnarinn-
ar og bæjarfógetans með fyrirspurn um,
hvað úrslitum þessa máls líði hjá stjórn-
inni. En það kvað enn ekki vera kom-
ið til hennar álita, en kemur eflaust
bráðura.
Frá prestskap
hefur séra Magnús Helgason á Torfa-
stöðum sagt sig eptirlaunalaust. Mun hann
ætla sér að ílengjast við Flensborgarskól-
ann, en þar hefur hann verið kennari
síðan í haust er leið.
Maður slasaðist hér í bænum 6.
þ. m., Gísli Hallsson að nafni, fátækur
barnamaður. Var við vinnu í gufuskip-
inu »ísafold« hér á höfninni. Féllu ofan
á hann tveir saltpokar, afþví að lykkjan,
sem hélt þeim, slitnaði. Bilaðist maður-
inn mjög innvortis og annar fótleggurinn
molaðist svo, að brotin stóðu út úr hold-
inu. Hann liggur nú á spftala þungt
haldinn, en þó nokkur lífsvon.
Manntölin á íslandi
frá 1801, 1835, 1840, 1845, 1850, 1855,
1860, 1870, 1880 og 1890 hefur Hag-
fræðastofnun ríkisins í Kaupmannahöfn nú
sent öll hingað til Landsskjalasafnsins en
allmikið vantar þó í þau, sérstaklega í
hið elzta. Eru þau ómissandi fyrir mann-
fræði landsins. Manntalið frá 1901 hef-
ur hins vegar ekki enn verið sent til Is-
lands; kvað eiga að bíða, þar til næsta
manntal fer fram, sem Hagfræðastofnun-
in hugsar sér enn framvegis að standa
fyrir hér á landi. En hverju sætir það ?
Allar hagfræðaskýrslur vorar hafa nú um
mörg ár verið gerðar hér á landi. Eig-
um við svo að þurfa að sækja það til
Hagfræðisstofnunarinnar 1 Kaupmanna-
höfn að telja sjálft mannfólkið í land-
inu ? Er það svo mikið vj^idaverk, að
okkur sé ekki trúandi fyrir því að kasta
tölu á sjálfa okkur? Eða er frágangur-
inn á því hjá Hagfræðastofnuninni svo
fullkominn, að við getum ekki gert það
eins vel? Annað segja þeir mannfræð-
ingarnir hér á landi. Formið er einmitt
ófullkomið og ónákvæmt, — manntals-
formið í Reykjavík er miklu fullkomnara
—, og svo er það byggt á óeðlilegri
héraðaskiptingu í landinu: á sóknum, en
ekki hreppum. Og loks er það, að 1 út-
drætd þeim, sem Hagfræðastofnunin gef-
ur út, eru manntölin engan véginn þaul-
notuð svo á alla vegu, sem ísiendingar
mundu gera. Er það eitt fyrlr sig, að
ekkert yfirlit yfir heiti manna (manna-
nöfn) á Islandi hefir verið gert í 50 ár,
en sllkt yfirlit hefur stórkostlega þýðingu
til leiðréttingar og afmáningar afskræmis-
nafna í landinu, auk þess sem það er
fróðlegt að öðru leyti í sjálfu sér.
Islenzka ráðaneytið á að taka undir
sig manntalið hér á landi upp héðan og
láta gera það eptir reglum, sem það sjálft
setur, og fullkomnari en þeim, sem fylgt
hefur verið. Yfirlit það um manntal á
íslandi (útdrátt úr aðalmanntalinu), sem
birtist framvegis í manntalsyfirliti alls rík-
isins, á ráðaneytið sjálft að gera eptir þeim
reglum, sem hagfræðadeild ríkisins óskar
að fylgt sé eða þeim semur um. Hag-
fræðadeild ríkisins á enga heimild að
hafa til þess að gera manntal vort ver
og ónákvæmar úr garði en vér sjálfir vilj-
um hafa það og gera; hún á yfir höfuð
enga heimild að hafa til að gera mann-
tal vort; vér eigum að gera það sjálfir.
X.
Gyldendals Bibliotek forBörn. IV—VII.
83—96 bls. hvert hepti i2m°- Eitt af þess-
um heptum inniheldur „Leonoræ Christine
Ulfeldts Jammerminde", í öðru eru 6 þjóð-
sögur.
Danmark. Heimilisalmanak með mynd-
um fyrir 1905. 48 bls. 4f£:
Gufuskiplð „Saga“
kom frá útlöndum í gærmorgun með
vörur til Edinborgarverzlunar. Hafði með-
ferðis blöð til 28. f. m. og lausafregn um,
að Port Arthur væri fallin, sem auðvitað
er lítið að reiða sig á, því að slfkar lausa-
fregnir hafa fyr komið og reynzt lítt
áreiðanlegar. Þó getur þetta verið satt.
Annars fátt fréttnæmt utan úr heimi.