Þjóðólfur - 17.02.1905, Page 1

57. árg.
Reykjavík, föstudaginn 17, febrúar 19 05.
8.
Norður um Noreg.
eptir
Matth. Þótðarson.
II.
Bergen er bær með 72,000 íbúa eða
jafnmarga og Island tiafði 1882. Bergen
(Björgvin) er af Noregs elztu bæjum, byggð
af Ólafi konungi kyrra í kringum árið
1070. Bærinn liggur f vík allstórri, sem
kallust Vaagen, er hann umkringdur af 7
fellum eða fjöllum, allt að 1000 fetum á
hæð. Utan ( htíðunum og í víkurbotn-
inum liggja svo húsin, svo bærinn verður
eins og skeifa í lögun, og ef maður vill
sjá sig um í útjöðrum bæjarins, þá ligg-
ur vegurinn upp eptir hlíðunum á ská,
og mestallur tómar tröppur og þrep; en
þegar upp er komið sér maður Kka yfir
allann bæinn og höfnina, og er það mjög
falleg sjón. Að kveldi til eru Ijósin frá
húsum þeim, sem liggja efst í hlíðunum
eða hátt uppi, eins og stjörnur á himni.
Höfnin er ágæt og rúmar hún um 300
skip. Hér er eins og víðast hvar í Nor-
egi nógar bryggjur til að losa og afferma,
öldubrjótar í hafnarmynninu, dokkur o. fl.
sem nauðsynlegt er fyrir siglingabæ. Bær-
inn er líka bæði af náttúrunnar og manna-
höndum skapaður fyrir verzlun og sigl-
ingar, enda var Bergen utn fleiri aldir
stærsti verztunarbær í Skandínavíu, þótt
ekki gnæfði hann eins langt yfir aðra
staði, eins og meðan Hansakaupmennirn-
ir höfðu þar aðsetur, og réðu yfir allri
verzltin Norðmanna á 15. öld. Bærinn
ber líka menjar þess, því það úir og
grúir af nöfnum á götuin og öðrum mann-
virkjum frá þeim tímum, svo sem Hot-
lændergaden, Tyrkegaden, Tyrkebryggen,
Tyrkekirken, Hansetatiske-Museum o. fl.
Tyrkebryggen heitir afarlöng hafskipa-
klöpp að austanverðu í bænum meðfram
öðrum skeifuarminum, þar geta fleiri tug-
ir gufuskipa hlaðið og losað í einu hvert
fram af öðru í einni lengjti; meðfram
skipaklöppinni að ofanverðu við götuna
liggur röðin af háum vörubirgðahúsum,
sem snúa göflunum út að sjónum, þau
gnæfa þar með hin háu gamaldags þök
upp í loptið, tilsýndar að sjá eins og
sagartennur; þetta eru nú meðal annars
jarðneskar leifar Hansakaupmannanna, og
hefur tímans tönn ekki enn þá getað
sundurnagað þessa húsaskrokka, nema
hvað á tveimur stöðum er röðin slitin í
sundur við að ný hús hafa verið byggð
upp, hvert öðru tfgulegra og ber annað
ártalið 1901 en hitt 1903.
Miðbærinn liggur fyrir botni vogsins
— í tánni á skeifunni, — þar er stórt
óbyggt svæði steinlagt og á því er hið
nafnkunna fiskisölutorg. Það er asfaltlagt af-
langt svæði þar semfiskisölumennirnirupp-
stilla röðum af borðum, sem þeirsvo raða
á fiskinum kaupendum til sýnis. — Hér
er líf á kveldin og morgnana, sérstaklega
þó á laugardögunum, fleiri hundruð manna
eru hér saman komin að kaupa og semja
um kaup. Hér sér maður fólk af öllum
stéttum; fínir herrar klæddir í pelskápur
með silkihatta, og fyrirmannlegar hefðar-
frúr eru hér að semia við Strílana, og
gengur verzlunin ekki orðalaust af, og
gengur straumurinn af fólkinu stundum
borð frá borði til að Ifta á varninginn,
og ef kostur er á að fá betri kaup, og
ef svo saman gengur með kaupanda og
seljanda, sem opt tekur langan tíma, þá
er nóg af bæjarsendlum og drengjum, sem
eru fúsir á að taka að sér að bera björg-
ina heim gegn litlti endurgjaldi, þ. e. a. s.
eins miklu og hann framast getur fengið.
Venjulega ber kaupandi sjá'fur heirn afl-
ann, kvennfólkið í körfu en karlmennirn-
ir í snærisspotta, eins og í Reykjavík.
Hér er uppstillt öllu mögulegu af fiski-
kyni — nenia af hval og ‘hákarl, hval er
ekki að tala um í Noregi, því nú er hanti
friðaður í næstu 10 ár. — Þar er Tax og
lúða og allar tegundir ofan að sandsíli,
ásamt brytjuðum, afvötnuðum saltfiski o.
fl. Mest er selt af dauðum fiski, en þó
er talsvert stundum af lifandi fiski, sem
þá er í stórum kössum fylltum af sjó, er
standa í langri röð og sem dælað eruþp
f sjónum, og fiskurinn svo tekinn upp úr
rneð haf.
Dýr þótti mér fiskurinn hjá þeirn, sér-
staklega lúða 50—60 atira kilo (2 pd ),
stórupsi frá 55^—75 aura stykkið, ■ enda
fannst kaupendum þá dýit þann tíma sem
eg var ( Beigen.
Þeir sem fiskisöluna hafa eru svo kall-
aðir Strilar, það eru fiskimenn utan úr
eyjunum þar ( kringum Bergen; þeir eru
ófeimnir og halda vörum sínum hátt, enda
er ekki sparað að »prútta«, því það er
lenzka hér í Noregi að segja vöruna þriðj-
ungi og allt að helmingi dýrari en hún
er í raun og veru, og staka þá jafnharð-
an til, ef kaupanda sýnist of mikið; marg-
ir útlendingar eru vfst ærlega féflettir á
þann hatt hér, sem eru ókunnir verzlun-
arháttum. Strflarnir þúuðu alla að mér
virtist, æðri sem lægri, sem höfðu verzlun
við þá, og gerðu sér engan mannamun,
og að þeir ertt ófeimnir ( orðakasti við
hvern sem í hlut á, sýnir eptirfarandi
skrítla, sem mér var sögð og kvað vera
alveg sönn.
Óskar Svía- og Norðmannakonungur kom
til Bergen 1902, ásamt krónprinzinum, og
gekk krónprinzinn eintt sinni um fiski-
torgið og skoðaði fiskinn; hann kemur
þar að einu borði, og skoðar þar smá-
þyrskling, og spyr, hvað hann kosti,
Strlllinn segir honum verðið, og þykir
krónprinzinum það dýrt, og bætir við,
að fiskurinn sé ekki stór, þegar búið sé
að taka af honum höfuðið. »Ætli yrði
ekki Ktið úr þér Kka, ef tekinn væri af
þér hausinn«, svaraði Strfllinn. Hvort
hann hefur þekkt prinzinn eða ekki, um
það getur ekki sagan.
A sunnudögttnum er hér allt fágað og
hreint, og þá sést enginn fiskur.
Þegar maður Ktur upp í bæinn affiski-
torginu, verður fyrst fyrir manni stórt
autt svæði steinlagt, sem kallast Almenn-
ingur, .og liggja stórbyggingar þar að á
þrjár hliðar. Til hægri handar upp á á-
valri hæð stendur Kkneski eitt risavaxið
of einttm ríkisþingsmanni Norðmanna,
Kristie, sem samdi stjórnarskrá Norðm.
og barðist fyrir sjálfstæði þeirra á Eiðs-
velli 17. maf 1814. Andspænis fiskitorg-
inu liggur »Norges Bank« og við hliðina á
honum kaupmannasamkundan, mikil hús
og vegleg; fyrir framan Noregs banka
stendur Kkneski af Holberg, og á öðrum
stað ofar í bænum er nýreist líkneski af
Ola Bull, hann stendur á klettastalli með
fiðluna sína í hendintii og er að spila, en
vatnslind brýzt út úr klettunum og gefur
hljóðið.
Sjónleikar.
Leikfélagið hefur 3 kveld leikið » J e p p a
á Fjalli« (»Jeppe paa Bjærget«) eitt
hinna nafnkenndustu leikrita Holbergs.
j Hefur það ekki verið leikið hér síðan í
febrúar 1879, en þá sýndu stúdentar leik
þennan hér og var þá mjög mikil að-
sókn að honum, enda þótti mjög vel tak-
ast, einkanlega aðalpersónan Jeppe, er
núv. skólastjóri Morten Hansen lék sér-
leg.t vel. Þeir, sem sáu leik þennan þá
og hafa séð hann nú, segja flestir, að
hann sé að minnsta kosti ekki beturleik-
inn nú yfirleitt, og sunistaðar jafnvel mið-
ur, og er sjálfsagt nokkuð hæft í því.
Oss virðist leikurinn alls ekki njóta sín á
leiksviðinu, eins og hann gæti gert. og
ætti að geta gert, eptir því sem hann er
úr garði gerður frá skáldsins hendi, þv(
1 að hann er ekki spéskapur einn eða fá-
ránlegur hégómi að eins til að hlæja að,
eins og suinum kann að virðast í fljótu
bragði, heldur bitur ádeila um ánauð og
kúgun bændastéttarinnar dönsku á Hol-
bergs dögum, með þungri undiröldu og
alvöru undir öllum gáskahjúpnum, og
muu engum dyljast það, er athugar leik-
inn vandlega. Jeppi er að vísu orðinn
hálfgerður ræfill itt úr basli og drykkju-
skap og óþolandi heintilislífi, en hann
hefur góða nattúrugreind og getur verið
hnyttinn og meinlegur ( orðum. Lífið
hefur tekið á honum hörðum höndum,
svo að hann þykist hvergi geta fundið
fró eða huggtin nerna í óminniselfum
Bakkusar, en sekkur við það dýpra og
dýpra í vanþrif og vesaldóm. En við-
kvæniur er hann f lund og »allra bezta
skinn«. Það er allmikill vandi að láta
hann njóta réttar síns á leiksviðinu, fara
svo með hann, eins og hann á skilið og
skáldið hefur ætlazt til, enda er það naum-
ast meðalmannsverk.
Hr. Arni Eir(ksson hefur auðsjáanlega
gert sér mikið far um, að leysa hlutverk
sitt vel af hendi og tekst það líka sum-
staðar vel, en hann nær naumast réttum
tökum á Jeppa yfirleitt, og í sumum at-
riðurn alls ekki. Til þess skortir hann
fyrst og fremst nógu viðfelldinn og beygj-
anlegan málróm. Hann verður stundum
alltof óðamála og aðsúgsmikill, enda frek-
ar en vera má, þótt hann sé ör af v(ni,
og honum láti lífið, eins og þegar hann
er f barónsgerfinu. Hann er og um of
hvatskeytlegur og flumúsa, er hann vakn-
ar í barónsrúminu. Hann ætti pð líta f
kringum sig með meiri ró, eins og steini
lostinn af »forundran« yfir þvf, hvarhann
er kominn, og athuga allt f kringum sig
ofurvarlega og hristingslítið. Það væri
rniklu eðlilegra. Honum tekst og heldur
ekki vel að lýsa nógu mikilli viðkvæmni,
leggja nógu rnikið í skilnaðarorðin, þá er
hann hefur tekið eitrið (eða það, sem
hann hyggur eitui) og er að kveðja það,
sem honum hefur verið kærast ájarðríki.
Það var einmitt þetta atriði, sem danska
leikaranum Phister tókst svo meistaralega
vel og einna mest þótti í varið f öllum
snilldarleik hans í þessu hlutverki. En
Jeppe getur verið vel leikinn, þótt jafn-
oki Phisters leiki hann ekki. Þrátt fyrir
þetta og margt fleira, sem að leik Árna
verður fundið, þá má samt segja, að ekki
tekst öðrum tiitölulega betur með hlut-
verk sín í þessum leik, þótt vandaminni
séti. — Kona Jeppa Nillie (L. Indr.) er
afl.eit, \ antar alveg fas og málróm til að
leika þann kvennvarg. Hún er einnig
al'tof tingleg, og búningurinn ómynd ept-
ir þeirra tíma tfzku. Vöndurinn hennar
er lltilfjörlegt tagaknippi, er virðist vera
ógnaýlega veigalítill sófl, er ekki geti ver-
ið mikið hræðslugæði fyrir Jeppa. — Bar-
óninn (Jens VVaage) er alltof alvarlegur
og steingerfingslegur. Honum stekkur
ekki einu sinni bros, þá er gabbið við
Jeppa gengur sem lengst, og hann lætur
sem ærslalegast, og þó er það baróninn,
sem er pottur og panna f allri þessari
»kómed(u« með karlinn. Menn skyldu
því halda að það sæjist einhverntíma, að
hoiunn væri skemmt. Kn því fer fjarri.
Það er eins og hann sé ávallt staddur vid
jaiðarför. —Læknarnireru óhæfilega bág-
bornir, sérstaklega sá með uppgerðarmál-
róminn (J. Kr.). Slfkur leikur er enginn
leikur, heldur skrípamynd af leik, erLeik-
félagið getur naumast verið þekkt fyrir
að sýna ( »Iðnó«. Þessir læknar eru
töluveit skárii sem málsfærslumenn, þótt
gott sé það ekki. — Jakob veitingamað-
ur (Kr. Ó'. Þ.) er afskræmislegur og dóna-
legur uni of í öllu útliti, og því er hleg-
ið að honum. Hann á auðvitað ekki aff
vera neinn »gentlemaður« að ásýnd eða
innræti, en önnur eins veraldarháðung á
hann naumast að vera, eins og leikand-
anum tekst að gera hann. £n honum
virðist falla það léttast og náttúrlegast að
gera það svona. — Hlutverk frk. Guðr.
Indriðad. er ekki mikilsháttar, en mjög
snyrtilega með það farið, þótt lítið sé.
Yfirleitt verður ekki sagt, að leikurþessi
takist eins og menn gerðu sér vonir um
og vænta mátti.
Nýjar bækur
sendar Þjóðólfi frá Gyldendalsbókaverzlun
f Höfn:
Kirke og Orgel. Eptir Holger Dtach-
mann 165 bls. 8';°.
Saga þessi er aðallega um gamlan, ein-
kennilegan organleikara af háum stigum, er
lifir gleðisnauðu einlífi í litlu þorpi og
leikur á ágætt orgel f hinni afarhrörlegu
þorpskirkju, kirkju, sein er svo hrörleg,
að hún þolir ekki, að spilað sé á orgelið
með fyllsta krapti. Svo verður ung og
fr(ð trulofuð stúlka skotin í þessum gamla
organleikara, ( fyrstu vegna þess, hversu
hann spilar öðruvísi en allir aðrir menn,
og hann verður auðvitað skotinn í stúlk-
unni, en bandar henni þó heldur frá sér,