Þjóðólfur - 28.04.1905, Blaðsíða 1

57. árg.
Reykjavík, föstudaginn 28. apríl 19 05.
M 18. A.
Ritsímamálið.
i.
Það var ekki lítið um dýrðir hjá »ísa-
fold« í vikunni sem leið, þá er hún gæddi
lesendum sinum á íslenzkri þýðing af rit-
símasamningnum eða leyfisbréfi norræna
ritsímafélagsins til fréttaþráðarlagningar
til íslands. Það var alveg eins og hún
hefði himinn höndum tekið og heyrði
hreimfagran söng framliðinna Valtýinga
um endurreisn flokksins og skjótar sára-
bætur eptir mikil hrakföll og auman úti-
gang. Og »Þjóðviljinn« kemst líka allur
á lopt, eins og lög gera iáð fyrir. Og
bráðum verður jarðneski söngurinn yfir
þessum happafeng að minnsta kosti fjór-
raddaður og ekki sérlega hreimljótur, ef
að vanda lætur. Það verður nógu laglegt
spangól, þegar þessar tvennu bendlur eru
komnar t kórinn og samhringt ertilmess-
unnar. Það gerir ekkert til, þótt nýung-
in sé engin nýung, ef því að eins er hald-
ið nógu fast fram, að ráðherrann hafi
ætlað sér að komast alveg hjá því að
birta nokkurntíma þennan samning, ekki
einu sinni fyrir þinginu. Skyldi ekki mega
telja fólki trú um það ? Það væri lítið
vitlausara að reyna það, heldur en hitt,
að telja fólkinu trú um, að samningi þess-
um hafi verið haldið leyndum hingað til,
þá er öll helztu aðalatriði hans, sem oss
varða mestu hafa áður verið birt 1 blöð-
um hér, bæði ( »Þjóðólfi« 7. og 14. okt.
f. á. og í »Reykjavíkinni« um samaleyti,
þótt samningurinn f heild sinni væri ekki
birtur vegna þess, að hann var að eins
bráðabirgðarsamningur eða »uppkast«, sem
ráðherrann hafði með sér, og það erþessi
bráðabirgðarsamningur, sem »ísaf.« hefur
klófest og hyggur, að sé svo voðalegt
* leyndarmál. Að Hkindum er eða verður
hinn reglulegi sanmingur í öllu verulegu
samhljóða þessum bráðabirgðarsamningi.
Þó getur verið, að einhverjar óverulegar
breytingar hafi gerðar verið.
Það sem blaðið er að fetta fingur út f
að því er snertir einstök ákvæði þessa
samnings er flest lftilsháttar og meira gert
af vilja en mætti, en sumt byggt á al-
gerðum misskilningi, eins og t. d. það, að
Danir eigi að eignast tiltölulega miklu
meira í símanum verði hann sameign Dana
og íslendinga eptir 20 ár. Eptir samn-
ingnum eiga Danir þá að eignast a/3 en Is-
lendingar T/3. Þetta skilur blaðið svo, að
ráðherrann(I) ætli að gefa(!) Dönum 160
þúsund, af því að tillag ríkissjóðs sé 1080
þúsund, en tillag vort 700 þúsund á þess-
um 20 árum. En þetta er helber mis-
skilningur og vitleysa. Vér fáum í raun
féttri rneiri þátt í ritsímanum heldur en
fé því nemur, er vér leggjum til hans f
20 ár, vegna þess, að þær 300,000 kr.,
sem ritsímafélagið leggur til landsímans,
er í raun réttri ekki annað en lán, sem
vér endurborgum á 20 árum með 22,000
kr. á ári með vöxtum og vaxtavöxtum, en
séu þeir dregnir frá, þá borgum vér að
fullu höfuðstólinn siálfan með' 15,000 kr.
á ári. Árstillag landsjóðs til sæsímanser
því f raun réttri ekki nema 13,000 á ári
+ 7,000 í vexti af 300,000 kr. =20,000.
Verzlunin Edinborg í Reykjavik.
Lítill ágóði. - Fljót skil.
Auk hinna afarmiklu birgða af allskonar n a u ð s y n j a vö r u m og vefnað-
arvörum m. m. hefur verzlunin í ár fengið miklu meira afleirvörum en und-
anfarin ár, og eru þær á boðstólum f sérstakri deild, þar á meðal:
D i s k ar frá 18 aur.
Þvottastell margar teg. frá 3,20 til 10,00
Matarstell frá 13 kr. til 24 kr.
Sykurker — Rjómakönnur
Vatnsglös frá 15 til 18 aur.
Blómstativ
Bollapör frá 18 til 60 aur.
S k á 1 a r frá 15 aur.
Testell ljómandi falleg margar teg.
Kökudiskar marg. teg.
Hrákadallar
Sápuskálar
Blómvasar
Brúnar leirskálar og krukkur, sem mjög mikið selst af og ótal margt fl.
I gömlu búðina er einnig komið mikið af ýmsum járnvörum og e m a i 11 e-
vörum, þar á meðal: Þvottabalar og Skálar email., Steinolíuvélar nýj-
ar teg. Ymsar smærri járnvörur o. m. fl. Einnig mjög mikið af ódýrum pappír
og u m s 1 ö g u m .
I þeirri deild eru Sandowsböndin góðu og ákaflega margar teg. af reyk-
tóbaki t. d. Motor-Shag o. fl.
Við það er hlutfallið a/3 og z/3 miðað,
að Danir leggja til 1080 þúsund, en vér
ekki nema 700 þús. -f- 300 þús. = 400
þúsund, og verður naumast sagt, að hall-
að sé á vorn hlut í þeim skiptum. Þeir
sem kunna þvf illa, að þessar 300,000 kr.
séu skoðaðar sem lán og vilja heldur
skoða það sem beina gjöf, eru beðnir að
athuga það, að flestum mun þykja við-
kunnanlegra að vera ekki ölmusumenn
Dana. En svo verða menn að gæta þess,
að fyrir 13,000 kr. árstillag til sæsfmans
var óhugsandi að fá hann til Suðurlands-
ins. Vér hefðum getað fengið það fyrir
35,000 kr. á ári eða 700 þúsund (auk
vaxta) í 20 ár. Þær 700 þúsundir heföu
þá orðið bein útborgun til sæsfmans, og
vér ekki fengið neinar 300 þúsund kr.
til að leggja landsímann. Þá hefðum vér orð-
ið að leggja allan landsímakostnaðinn alger-
lega á okkar herðar, auk þessara 700 þús-
und kr. til sæsímans. Það er þetta at-
riði, sem gerði það að verkum, að þeir
sem áður vildu helzt fá símann til Suður-
landsins sætta sig við þetta fyrirkomulag
nú, af því, að nú fáum við öll umráð
og öll eignarráð yfir landsfmanum, sem
ekki var áður ætlazt til, þá erdr. Valtýr
var að garfa í þessu máli. Og það er
harla mikill munur.
Það er enginn vafi á því, að hefði ráð-
herra vor ekki nú sælt tækifærinu til að
komast að samningum við »hið stóra
norræna.«, þá hefði lfklega orðið bið á
því, að vér fengjum ritsíma. Og það er
heldur enginn vafi á þvf, að hann hefði
verið skammaður hlífðarlaust, ef hann
hefði látið þetta tækifæri sér úr greipum
ganga, og þá hefði reyndar verið nokkur
ástæða til þesS að víta hann. En nú
neytti hann þessa hentuga tækifæris, þá
er félagið var sanmingafúsara en ella vegna
annara hlunninda, er það gat fengið, og
það er þvl enginn efi á, að vér höfum
fengið þau beztu kjör hjá félaginu, sem
unnt var að fá. En hitt er sprottið af
heimsku einni eða illgirni að halda þvf
fram, að ráðherrann hafi t. d. getað sett
félaginu stólinn fyrir dyrnar og heimtað
af því það sem honum sýndist. Þetta
er svo fjarri öllu lagi, öllu viti, alveg eins
og okkar væri öll þægðin að leyfa(!) fé-
laginu að gera þetta, alveg eins og það
og þess fé væri að öllu leyti á okkar
valdi(l). Það er einkum »Þjóðviljinn«,
sem gasprar mikið um þetta atriði, auð-
vitað til þess að varpa ryki í augu al-
mennings og níða aðgerðir ráðherrans.
Það hefði ekki verið fundið mikið að
þessu, ef dr. Valtýr hefði verið ráðherra
og gert samninginn. Þá hefði bæði hann
og samningurinn verið vegsamaður í há-
um tónum af þessum sömu herrum, sem
nú ætla af göflunum að ganga af gremju
yfir úrslitum þessa niáls, sem þeim var
svo annt um fyrrum og nú er ráðið til
lykta á miklu hagfelldari hátt, en vænta
mátti að nokkru sinni yrði, þá er þeir
voru að burðast með það á sínu »pró-
grammi«. En nú er það orðið óalandi
og óferjandi, eitthvert hið voðalegasta
skaðræðismál, af því að hin nýja stjórn
— heimastjórnin, — sem þeir hatast við,
hefur komið því til framkvæmda. Sjáum
snáðana 1 Þeir eru ekki svo tiltakanlega
hjartveikir af samvizkuseminni, piltar þeir.
I hinum margtvinnaða rógi og mörgu
ósannindum, sem valtýsku málgögnin hafa
flutt um þetta mál, hafa þau meðal ann-
ars þaulstaglast á því, að engra samninga
hefði verið leitað við Marconifélagið, og
þó hefðum vér átt kost á því að fá lopt-
skeytasamband hingað til lands miklu ó-
dýrara en ritsímasambandið fyrirhugaða,
enda væri loptskeytasamband hið eina,
sem hefði átt að hugsa um. Á þessu
hefur verið klifað sí og æ, með hinum
frámunalegustu staðhæfingutn og fávizku-
hjali, að eins til þess að spilla fyrir mál-
inu hjá þjóðinni og fá hana til að snúast
öndverða gegn símalagningunni, en heimta
t. d. loptskeytasamband. Auðvitað stagast
valtýsku blöðin á þessu gegn betri vit-
und, því að það er fullkunnugt, að ráð-
herrann leitaði einmitt samn-
inga við Marconifélagið, fékk
tilboð frá því fleiri en eitt, en
þau tilboð voru öldungis óað-
gengileg, bæði vegna þess, að
m i 11 i 1 and a sa m b an di ð hefði orð-
ið svo afardýrt, og af því að fé-
lagið treysti sér alls ekki að
eiga neitt við i n n a n 1 a n ds s a m -
bandið, nema þá t. d. umhverfisstrend-
ttr landsins milli yztu annesja. Því er
nfl. svo háttað, að loptskeytasamband
getur ekki átt sér stað yfir land í fjall-
lendi. Það er að eins yfir sjó eða slétt-
ur, sem það getur verkað, og þó ófull-
komið enn, svo að það gæti naumast tal-
izt heppilegt, að vér legðum stórfé fram
til að fá svona lagað samband við um-
heiminn, meðan það er ekki öruggara, en
það enn hefur reynzt. Þeir sem ávallt
eru að hampa ágæti og ódýrleika þessa
loptskeytasambands, og fullyrða, að ráð-
herrann hafi ekkert sinnt því, geta í sum-
ar fengið sönnun fyrir því, hversu stað-
gott fleipurþeirra hefur verið, því aðþing-
inu rnun verðagefinn kostur á, að kynna
sér öll atriði málsins, og þá jafnframt allt
er Marconitilboðin snertir. Gæti þá ver-
ið, að þessir virðulegu herrar, sem nú
gjamma hæst, yrðu að kyngja drjúgum af
öfgum þeim og ósannindum, er þeir hafa
látið á »þrykk« út ganga í þessu máli.
Ferðapistlar.
Bréf til Fljótsdæla,
frá Hdkoni Finnssyni.
IV.
Frá Höfn.
(Síðasti kafli).
Etnografiska (þjóðkynja) safn-
i ð sýnir híbýlahátt, klæðnaði, húsgögn,
vopn og ýms áhöld flestra þjóða. Má þar
því fá ágætt yfirlit yfir ástand þjóðanna
í menningunni, eins og hún kemur fram
í verkum þeirra. — Við samanburðinn
sást, yfir höfuð, að því fjarlægari sem
þjóðirnar eru, þess ólfkari er svipurinn,
sem hvllir yfir verkum þeirra. En eptir
því sem þær eru nálægari og hafa meiri
kynni hver af annari, verður svipurinn
líkari, þótt alltaf sjáist meiri og minni
sérkennileiki. Einna einkennilegastir og
ólikastir sín á milli virtust mér munir í
deildunum frá Peru, japan, Persíu, Kína
og Mexico. I Peru- og Mexico-deildun-
um bar mikið á ýmsum verkfærum, er
þénað hafa að iðnaði og húsagerð. Hjá
báðum þessum þjóðum var allmikil menn-
ing, þegar Amerlka fannst. Eg hef ein-
hversstaðar lesið, að sú menning hafi átt
rót slna að rekja til Austur-Asíu-landanna.
En nokkuð er það, að þessu, er þarna
var frá hvoru um sig, svipaði eigi sam-
an. Frá Kína og Japan ber mikið á við-
höfn í vefnaði, klæðagerð, leirvörum og
hirzlum ýmsum, er virtust mjög ramgerð-
ar. Af japanskri bókagerð og málverk-
um var og sýnishorn, en ekki varð eg var
við það annarsstaðar frá á safninu. Fyrir
ýmsa flokka Malaja var stór deild. Þar
var fjöldi af skipum og bátum með ýmsu
lagi. Þeir búa eins og kunnugt er á Suð-
urhafseyjum, og þurfa mjög á skipum að
halda. Sá eg þar bæði eintrjáninga og
byrðinga með rá og reiða; voru sum
seglin gerð af tágum, og litu út líkt og
smágerðar mottur. Vopn þeirra, þau er
úr málmi voru gerð, voru mörg allbitur-
leg. Aptur voru mörg úr hörðu tré og
hvassar dýratennur festar við eggjarnar,
svo þær litu út líkt og sög. Tattoverað
mannshöfuð var þar líka til sýnis. Frá
Ny Guinea voru m. a. mjög stórir merk-